Το
Διμήνι
συνολικά έχει δώσει την πιο ολοκληρωμένη εικόνα ενός νεολιθικού οικισμού μέχρι
σήμερα.
Ο αρχαιολογικός χώρος του Διμηνίου έγινε αρχικά γνωστός από τα λείψανα
του νεολιθικού οικισμού πάνω στο λόφο. Η κεραμεική που βρέθηκε αποτέλεσε τη βάση
για τη χρονολόγηση των υποπεριόδων της Νεότερης Νεολιθικής σε όλο τον ελλαδικό
χώρο. Ιδιαίτερη συζήτηση έχει αναπτυχθεί σχετικά με τη λειτουργία των κυκλικών
περιβόλων που περιτρέχουν τον οικισμό.
Τα τελευταία χρόνια έχει αποκαλυφθεί και πολύ σημαντικός μεγάλος
μυκηναϊκός οικισμός, που ταυτίζεται με την αρχαία Ιωλκό. ΄Εχουν ανασκαφεί καλοχτισμένα
σπίτια δεξιά και αριστερά από έναν μεγάλο δρόμο.
Στο νεολιθικό οικισμό έγιναν ανασκαφές κυρίως στις αρχές του αιώνα,
από τους Β. Στάη και Χρ. Τσούντα (1901 - 1903). Το 1901 ανασκάφηκε από το Β. Στάη
ο θολωτός τάφος πάνω στο λόφο. Ο θολωτός τάφος, γνωστός ως "Λαμιόσπιτο", ανασκάφηκε
το 1886 από τους Lolling και Wolters. Το 1977 συνεχίστηκε η ανασκαφή του νεολιθικού
οικισμού από τον καθ. Γ. Χουρμουζιάδη. Το 1980 ξεκίνησε η ανασκαφή του μυκηναϊκού
οικισμού από τη Β. Αδρύμη-Σισμάνη, η οποία και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του Διμηνίου είναι:
Ο μεγάλος
και καλά οργανωμένος οικισμός της Νεώτερης Νεολιθικής εποχής. Βρίσκεται
5 χιλιόμετρα ΝΔ του Βόλου και είναι κτισμένος με μια πρώιμη πολεοδομική αντίληψη.
΄Εχει ανασκαφεί σε μεγάλη έκταση. Τα σπίτια αποκαλύφθηκαν πάνω στο λόφο, ανάμεσα
σε περιβόλους που είναι κτισμένοι κατά ζεύγη γύρω από το λόφο. Κατοικήθηκε από
το τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ.
Στα ΝΔ του
λόφου με τα νεολιθικά λείψανα, σε έκταση πάνω από 100 στρέμματα αποκαλύφθηκαν
πρόσφατα τα πιο σημαντικά λείψανα του μυκηναϊκού οικισμού της περιοχής, που -σύμφωνα
με την ανασκαφέα- ταυτίζεται με την αρχαία Ιωλκό. Βρέθηκαν "μεγαροειδή" σπίτια
κτισμένα με ενιαίο προσανατολισμό, δεξιά και αριστερά από ένα φαρδύ δρόμο. Ο οικισμός
χρονολογείται στο 15ο-12ο αιώνα π.Χ.
Θολωτός μυκηναϊκός
τάφος. Βρίσκεται στα ΒΔ του λόφου με το νεολιθικό οικισμό. Πρέπει ασφαλώς
να αποδοθεί στους βασιλείς του μυκηναϊκού οικισμού. Αρκετά μεγάλος, καλοκτισμένος,
με ανακουφιστικό τρίγωνο και κτιστή λάρνακα στο εσωτερικό του. Λείπει το άνω μέρος
του τάφου που έχει καταρρεύσει. Χρονολογείται στην ΥΕ ΙΙΙΒ2 περίοδο (δεύτερο μισό
του 13ου αιώνα π.Χ.).
Θολωτός μυκηναϊκός τάφος ("Λαμιόσπιτο"). Βρίσκεται 300μ. δυτικά του λόφου
με το νεολιθικό οικισμό. Σώζεται σε καλύτερη κατάσταση από τον προηγούμενο. Αν
και συλημένος είχε αρκετά πλούσια ευρήματα, όπως χρυσά κοσμήματα, χάντρες και
περιδέραια από υαλόμαζα, ελεφαντοστέινα εξαρτήματα και χάλκινα όπλα. Χρονολογείται
στην ΥΕ ΙΙΙΑ2 περίοδο (δεύτερο μισό του 14ου αιώνα π.Χ.).
