Από τη
Μακρυρράχη
ο δρόμος ανηφορίζει και στη θέση Καράβωμα συναντά τον άλλον που κατηφορίζει από
τα Χάνια. Ενωμένοι στο σημείο αυτό οι δύο περιφερειακοί δρόμοι, που σχηματίζουν
το λεγόμενο «κύκλωμα του Πηλίου», μας οδηγούν στη Ζαγορά, το μεγαλύτερο και ιστορικότερο
χωριό του Ανατολικού Πηλίου. Ένα κεφαλοχώρι που, όπως είναι απλωμένο στην καταπράσινη
και ηλιόλουστη πλαγιά του, χωρισμένο στις τέσσερις μεγάλες συνοικίες (Αγία Παρασκευή
ή Περαχώρα, Αγία Κυριακή, Aγιο Γεώργιο, Σωτήρα), δίνει την εντύπωση στον επισκέπτη
που το βλέπει από απέναντι πως πρόκειται για ένα συγκρότημα τεσσάρων χωριών.
Το τοπωνύμιο Ζαγορά έχει πιθανότατα σλαβική προέλευση και σημαίνει
τον τόπο που είναι πίσω από το βουνό. Για αυτό και παλαιότερα όλα τα πίσω χωριά
του Πηλίου τα έλεγαν «χωριά της Ζαγοράς», ενώ και το ίδιο το Πήλιο ήταν κάποτε
γνωστό και ως «βουνό της Ζαγοράς». Κι όσο για την ίδια τη Ζαγορά, αυτή ήταν παλιότερα
γνωστή ως Σωτήρα, από την ομώνυμη μεταβυζαντινή μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος,
στη θέση της οποίας βρίσκεται σήμερα ο ομώνυμος ενοριακός ναός της επίσης ομώνυμης
συνοικίας.
Το χωριό συνοικίστηκε στη σημερινή του θέση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας,
με πρώτους, μάλλον, οικιστές τους κατοίκους ενός παλιότερου οικισμού που πρέπει
να υπήρχε στη θέση Παλιόκαστρο, τρία περίπου χιλιόμετρα βορειανατολικά από το
κέντρο της σημερινής Ζαγοράς, όπου είχαν βρεθεί αρκετά οικοδομικά λείψανα. Η Ζαγορά
μεγάλωσε με τον ερχομό και την εγκατάσταση προσφύγων και φυγάδων από όλη τη σκλαβωμένη
στους Τούρκους χώρα.
Αν και «χάσι» τα χρόνια εκείνα, η Ζαγορά είχε μια ζηλευτή χειροτεχνική
και εμποροναυτική δραστηριότητα από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά, ιδιαίτερα
στην παραγωγή και εμπορία μεταξιού και σκουτιών, στην ποσότητα και ποιότητα των
οποίων είχε την πρωτιά στο Πήλιο. Οι Ζαγοριανοί εμποροκαραβοκύρηδες τα μετέφεραν
με τα περίφημα «ζαγοριανά καράβια»σε όλα τα τότε γνωστά «πόρτα» της Μεσογείου
και της Μαύρης Θάλασσας.
Όμως και μετά την επανάσταση του Πηλίου, οι Ζαγοριανοί, μαθημένοι
και από παλιότερα να «ευγαίνουν εις ταις ξενητείαις», όπως σημειώνουν οι Δημητριείς,
ανακάλυψαν, με πρώτους τους αδερφούς Αλέξανδρο και Δημήτριο Κασσαβέτη, τις «χρυσοφόρες
φλέβες» της χώρας του Νείλου, της Αιγύπτου, συμπαρασύροντας εκεί και χιλιάδες
συμπατριώτες τους από όλο το
Πήλιο.
Η ευδοκίμηση στις πλούσιες χώρες του εξωτερικού και κυρίως στην Αίγυπτο πάρα πολλών
Ζαγοριανών είχε εξαιρετικά θετικό αντίκτυπο όχι μόνο στην οικονομική αλλά και
στην πνευματική, την πολιτιστική και κοινωνική ζωή της Ζαγοράς. Χάρη στις ευεργεσίες
των άξιων παιδιών της απόκτησε πολλά κοινωφελή έργα, ανάμεσα στα οποία και τα
πρώτα σχολεία «κοινών γραμμάτων» στο Πήλιο, αλλά και το ανώτερης μόρφωσης «Ελληνομουσείο»,
που έγινε η πρώτη και με πανελλήνια ακτινοβολία πνευματική κυψέλη στον ευρύτερο
πηλιορείτικο χώρο και όπου μαθήτευσαν μεγάλες μορφές του νεότερου Ελληνισμού,
ανάμεσα στις οποίες και ο Ρήγας Βελεστινλής. Ακόμα η Ζαγορά πλουτίστηκε με πολλές
εκκλησίες, μεγάλες πλατείες, πανέμορφα αρχοντικά, υδραγωγεία, δρόμους, βρύσες
και ένα πλήθος ακόμα έργα κοινής ωφελείας που αναβάθμισαν πολιτιστικά την πολίχνη.
Ανάμεσα στους πολλούς ευεργέτες της Ζαγοράς που συνήργησαν, ο καθένας
με τον τρόπο του, σε όλη αυτή την κοσμογονία και που ορισμένοι την επέκτειναν
και εκτός των ορίων της, συγκαταλέγονται ο Ιωάννης Πρίγκος, που ανήγειρε στα 1777,
μαζί με τον Νικόλαο Ζάγορα, το νέο κτίριο του «Ελληνομουσείου» και προίκισε γενναία
το ίδιο και τη βιβλιοθήκη του, οι αδερφοί Μωυσής και Νικόλαος Κρίτση, που ενίσχυσαν
ποικιλότροπα το παιδευτικό έργο της γενέτειράς τους και που με κληροδότημα τους
δίνονται και σήμερα υποτροφίες σε Ζαγοριανούς μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης και
φοιτητές, οι αδερφοί Ευστάθιος και Γεώργιος Λαπάτες, που συνέλαβαν στην λειτουργία
του «Ελληνομουσείου», στον πλουτισμό της βιβλιοθήκης του και χρηματοδότησαν την
κατασκευή του μοναδικής τέχνης ξυλόγλυπτου τέμπλου του Ναού του Αγίου Γεωργίου,
ο Ιωάννης Δ. Κασσαβέτης, που ίδρυσε και προίκισε το Παρθεναγωγείο Ζαγοράς, οι
αδερφοί Ηρακλής και Αξέξανδρος Βόλτου, που στα πλαίσια των άλλων εθνικών δωρεών
τους ενίσχυσαν γενναία και την κοινότητα της ιδιαίτερης πατρίδας τους, κατασκεύασαν
το υδραγωγείο στη συνοικία της Σωτήρας, το τέμπλο του ομώνυμου ενοριακού ναού
και προικοδότησαν πολλά άπορα κορίτσια της πολίχνης, ο Κίμων Πανταζόπουλος, που
άφησε τη μισή περιουσία του στην κοινότητα Ζαγοράς (την άλλη μισή την άφησε στην
κοινότητα Σμύρνης) για να σπουδάσουν υπότροφοι την παιδαγωγική επιστήμη και κατασκεύασε
και το νεότερο κτίριο της Ζαγοριανής Βιβλιοθήκης, η Ευφροσύνη Δ. Κασσαβέτη, που
διέθεσε μεγάλα ποσά για να κατασκευαστεί το «καλντερίμι»
Χορευτού-Ζαγοράς-
Πορταριάς
(το μεγαλύτερο στο Πήλιο), να ανακαινιστεί το υδραγωγείο της Ζαγοράς και να φτιαχτεί
η νεοκλασική βρύση της πλατείας του Αγίου Γεωργίου, ο Δημήτριος Πολυμέρης, ο μεγαλύτερος
ευεργέτης του Πηλίου, που διέθεσε την τεράστια περιουσία του στην κοινότητα Ζαγοράς
για να λειτουργήσει γυμνάσιο και νοσοκομείο, για να κατασκευαστεί υδραγωγείο και
για να δίνονται υποτροφίες σε πηλιορείτες φοιτητές για μεταπτυχιακές σπουδές,
ενώ διέθεσε και 250.000 περίπου στερλίνες για να γίνει ο αυτοκινητόδρομος Ζαγοράς-Πορταριάς
και ενίσχυσε το Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας με 100.000 λίρες για να συνδεθούν με
αυτοκινητόδρομους και τα άλλα χωριά του Πηλίου με το
Βόλο,
ο Αλέξανδρος Πάντος, που ίδρυσε την Πάντειο Σχολή Πολιτικών Επιστημών, ο Γεώργιος
Κολέτσος, που άφησε κληροδότημα για πανεπιστημιακές σπουδές και πολλοί άλλοι.
Στην αναφορά μας στις μεγάλες μορφές της Ζαγοράς δεν πρέπει να παραλείψουμε
και κάποιες ακόμα από τις κορυφαίες προσωπικότητες που ανέδειξε και με τη σειρά
τους ανέδειξαν τον τόπο. Στον χώρο της εκκλησίας, τον νεομάρτυρα Τριαντάφυλλο,
τον οικουμενικό πατριάρχη Καλλίνικο τον Γ', τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Προκόπιο,
τον μητροπολίτη Δημητριάδος Γρηγόριο και ίσως και τον μητροπολίτη Σελευκείας Δοθίσεο
στο χώρο των γραμμάτων, τον Φίλιππο Ιωάννου, τους διδασκάλους Κωνσταντίνο Λογιώτατο,
Νικόλαο Κασσαβέτη και Νικόλαο Καπετανάκη, το στοχαστή, ποιητή και δοκιμιογράφο
Δημήτριο Καπετανάκη, τον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο, τον ποιητή Πέτρο Μάγνη (Κωνσταντίνο
Κωνσταντινίδη) και τον λογοτέχνη και ερευνητή Πήλιο Ζάγρα (Απόστολο Κωνσταντινίδη).
Στο χώρο της επιστήμης, τον Νικόλαο Κωστή, προσωπικό γιατρό του Όθωνα, τον Θεόδωρο
Αφεντούλη, πανεπιστημιακό καθηγητή της φαρμακολογίας και τον Ιωάννη Πάντο, γιατρό
και βουλευτή Μαγνησίας. Στον χώρο των εθνικών αγώνων τους αρματολούς και καπεταναίους
στα επαναστατικά κινήματα του Πηλίου Μπασδεκαίους, που ωστόσο είχαν την ρίζα τους
στην Μακρινίτσα, τον Ιερώνυμο Κασσαβέτη, πρόεδρο της Προσωρινής Κυβέρνησης του
Πηλίου στην επανάσταση του 1878, κι ακόμη τους αγωνιστές Αντώνη Στέφο, Αθανάσιο
Σαμσαρέλο, Απόστολο Φρόνιμο κ.α. Δείγματα και τεκμήρια όλης αυτής της άνθησης
που γνώρισε η Ζαγορά με την πολύτιμη συνδρομή των άξιων τέκνων της στέκονται τα
μεγάλα και καλοχτισμένα αρχοντικά της, οι 38 εκκλησίες της και τα άλλα μνημειακά
της κτίσματα, με πρώτο το «Ελληνομουσείο» από το οποίο σώζεται ένα κτίσμα στην
αρχή σχεδόν του δρόμου για το Χορευτό, που μάλλον ήταν το οικοτροφείο της παλιάς
σχολής, και ο υπόλοιπος κειμηλιακός πλούτος, στον οποίο, συμπεριλαμβάνονται και
τα 1.200 παλαιότυπα βιβλία, κώδικες και χειρόγραφα της παλαιάς Ζαγοριανής Βιβλιοθήκης
(δωρεές του πατριάρχη Καλλίνικου του Γ', του Ιωάννη Πρίγκου, των αδερφών Λαπάτη
και Βόλτου) που φυλάσσονται στο νεότερο κτίριο της Δημόσιας πια Βιβλιοθήκης Ζαγοράς
(πίσω από το ναό του Αγίου Γεωργίου) μαζί με τα 13.500 περίπου άλλα βιβλία που
χάρισαν στα νεότερα χρόνια οι αδερφοί Κωνσταντίνος και Απόστολος Κωνσταντινίδη,
οι αδερφοί Αλέξανδρος και Κωνσταντίνος Κασσαβέτη, ο Θεόδωρος Αφεντούλης, ο ποιητής
Κωνσταντίνος Τσαγκαράδας και άλλοι πολλοί.
