Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος

  Το Ιερό ιδρύθηκε το 10ο αιώνα π.Χ. και αποτελούσε αρχικά ένα υπαίθριο τέμενος με βωμό, όχι μνημειακό. Στο τέλος του 2ου αιώνα π.Χ., ο παλαιότερος βωμός αντικαταστάθηκε από άλλο μεγαλύτερο κτιστό. Στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. κτίσθηκε ο πρώτος ναός με λίθινα θεμέλια.
  Το Ιερό υπέστη μεγάλη καταστροφή από πλημμύρα στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. και ανοικοδομήθηκε αμέσως μετά. Τότε κτίσθηκε ο μεγάλος αρχαϊκός ναός που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο ναός αποτελείται από σηκό με πρόδομο που είχε στα ανατολικά δύο δωρικούς κίονες. Μία σημαντική ανακαίνιση του ναού και του βωμού έγινε, πιθανόν, στην αρχή του 2ου αιώνα π.Χ. Τέλος, κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. (μετά το έτος 225) κτίσθηκε το ρωμαϊκό αμφιθέατρο σε σχήμα πέταλου μπροστά στο ναό (που κι αυτός ίσως ανοικοδομήθηκε), καθώς και άλλος βωμός στενόμακρος σαν τον παλιό αλλά λίγο πλησιέστερα στο ναό. Το αμφιθέατρο αυτό χρησίμευε για να μπορεί να παρακολουθεί ο κόσμος τις ιεροπραξίες της θεάς μέσα στο Ιερό.
  Το Ιερό ανασκάφηκε από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών κατά την πενταετία 1906 -1910. Τα πορίσματα των ανασκαφών δημοσιεύτηκαν στο Annual of the British School of Athens (BSA) και συγκεντρώθηκαν στον τόμο The sanctuary of Artemis Orthia at Sparta από τον R. M. Dawkins κ.α. (1929).
  Τα σημαντικότερα μνημεία του Αρχαιολογικού χώρου είναι:
•Στο χώρο του Ιερού που βρίσκεται στον αρχαίο Δήμο των Λιμνών της Σπάρτης, οι ανασκαφές της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, στις αρχές του αιώνα, αποκάλυψαν λείψανα διαδοχικών φάσεων του ναού της Ορθίας, με τελευταίο το ελληνιστικό κτίσμα του ναού, που έχει υποστεί επεμβάσεις στα Ρωμαϊκά χρόνια.
•Ανατολικά του ναού σώζεται ο μεγάλος ορθογώνιος βωμός κτισμένος από πλακοειδείς πέτρες.
•Νότια των λατρευτικών αυτών χώρων, ιδρύθηκε και διατηρείται σε καλή σχετικά κατάσταση μεγάλη πεταλόσχημη αμφιθεατρική κατασκευή, στην οποία κάθονταν οι λατρευτές και θεατές των τελετουργιών και των αγώνων των παίδων που γίνονταν στο χώρο του Ιερού. Οι πήλινες μάσκες που βρέθηκαν στο χώρο υποδηλώνουν τις οργιαστικές τελετουργίες στο Ιερό, ενώ οι μαρμάρινες στήλες με τα δρεπάνια και οι ενεπίγραφοι βωμοί αναφέρονται στους αναθέτες (παιδιά που πέρασαν επιτυχώς τη μυητική δοκιμασία διομαστιγώσεως πριν καταταγούν στις ομάδες των εφήβων).