Η Ιερά Μονή Νοτενών είναι κτισμένη σε μία από τις παραφυάδες του
Ερύμανθου
(Ωλενού) που κατευθύνεται προς Νότο και καταλήγει στον ποταμό
Πηνειό
της
Ηλείας, υπάγεται όμως
στην Μητρόπολη Πατρών. Βρίσκεται κοντά στο χωριό
Σκιαδά
του
Δήμου Τριταίας και η πρόσβαση
σ' αυτό γίνεται μόνο οδεύοντας σε ανηφορικό και πετρώδες μονοπάτι περίπου μισή
ώρα.
Είναι ανδρώα μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το όνομά
της προέρχεται από την αλβανική μορφή της λέξεως Παναγιώτης (Νότης).
Η αρχική μονή των Νοτενών κτίσθηκε μάλλον τον 16ο αι. (1530) πάνω
από την σημερινή μονή, κοντά στην κορυφή του βουνού. Σήμερα απόκεινται σε σωρούς
λίθων τα κελιά της πρώτης αυτής μονής, ωστόσο διακρίνεται ο περίβολος αυτών. Υπάρχει
επίσης παλαιός ναός αφιερωμένος στην Παναγία, που είναι στηριγμένος πάνω σε αρχαίο
ναό, μάλλον του Απόλλωνα, του οποίου διασώζονται κίονες, κιονόκρανα και άλλα αρχιτεκτονικά
μέλη.
Ο ναός της Παναγίας τώρα έχει ύψος 3 μέτρων, δεν έχει παράθυρα και
έχει εξαίρετες τοιχογραφίες του 17ου αι. και κάτω απ' αυτές άλλες παλαιότερες,
αγίων, από τις οποίες σώζονται 3-4.
Ο κυρίως ναός στη βάση και σ' όλο το μήκος του έχει κτισθεί με εξαιρετικά
μεγάλους, τέλεια ορθογωνισμένους και επεξεργασμένους λίθους, σαφέστατα από σηκόν
αρχαίου ελληνικού ναού. Την σκεπή στηρίζουν βυζαντινά τόξα και ο ναός χωρίζεται
σε τρία ισομεγέθη μέρη (ιερό - κυρίως ναό - νάρθηκα). Η πλάκα επίσης της Αγίας
Τραπέζης πατάει πάνω σε εξαιρετικά καλοδιατηρημένο ημίεργο δωρικό κιονόκρανο.
Λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν εκεί και των
σφοδρών ανέμων, οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη μονή αυτή και κατέβηκαν 500 περίπου
μέτρα πιο κάτω, όπου έχτισαν τη Νέα Μονή.
Ο ναός της μονής λόγω κατολισθήσεων γκρεμίσθηκε και διασώθηκε μόνο
το κωδωνοστάσιο, κτίσμα του 1833 όπως αναγράφεται σ' αυτό. Στη θέση του οικοδομήθηκε
νέος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεράσιμο.
Το 1902 κτίσθηκε ναός έξω από τον περίβολο της μονής όπου φυλάσσεται
η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Νοτενιώτισσας με αργυρά επένδυση. Έχει
ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο και παλαιές εικόνες. Είναι ρυθμού Βασιλικής με μικρό κωδωνοστάσιο
επί της οροφής αυτού.
Τον Απρίλιο του 1821 φέρεται ότι οι Τούρκοι σύλησαν την μονή και για
να εκδικηθεί την προσβολή συνεπλάκη μαζί τους και φονεύθηκε ο Δελή Γιώργης του
Γιαννιά. Υπάρχει μάλιστα και δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται σ' αυτό το γεγονός.
Μετά την απελευθέρωση του Έθνους, η Μονή δεν διαλύθηκε, αλλά κρίθηκε
διατηρητέα γιατί είχε έσοδα και ιστορία. Για το σκοπό αυτό, το έτος 1837 έγιναν
πολλές επισκευές από τις καταστροφές που είχε υποστεί και τον Οκτώβριο του 1838
παραχωρήθηκε σ' αυτήν, κατόπιν ενεργειών του επισκόπου Αχαΐας, το διαλελυμμένο
μονύδριο του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού το επιλεγόμενο του Νίκαβα.
Κατά το παρελθόν ήταν πλούσια με πολλούς μοναχούς, ενώ σήμερα έχει
μόνο έναν μοναχό.
Στη μονή έζησε και ετάφη, κατά τον 17ο αι., ο παπα-Ιωακείμ, του οποίου
η καταγωγή ήταν από το χωριό
Σκιαδά.
Σύμφωνα με επιγραφή ευρισκομένη σε χειρόγραφο της μονής Νοτενών ο παπα-Ιωακείμ
αφού έκτισε την μονή της Παναγίας στη Δίβρη, ήρθε στη μονή Νοτενών και έγινε καθηγούμενος.
Μετά όμως την παρέλευση ετών παραιτήθηκε από το αξίωμα αυτό και αποσύρθηκε σ'
ένα σπήλαιο ψηλότερα της νέας μονής όπου και ασκήτευσε. Εντός του σπηλαίου αυτού
σήμερα υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωακείμ.
Δέκα χρόνια μετά την κοίμησή του έγινε ανακομιδή του λειψάνου του,
κατόπιν εντολής του Οικουμενικού Πατριάρχου, από τον Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών
και πλήθους μοναχών και κληρικών, το οποίο ευρέθη σώον και ακέραιον αποπνέον άρρητον
ευωδία.
Σήμερα στη μονή βρίσκονται λίγα λείψανά του (αφού πολλά έχουν κλαπεί)
παρέχοντα πλήθος ιαμάτων στους τιμώντας τη μνήμη του.
Η μονή πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου (απόδοση εορτής της Κοιμήσεως
της Θεοτόκου) και στις 3 Ιουλίου (μνήμη του προστάτου της Αγίου Ιωακείμ).
Στη μονή ανήκει αριθμός ναΐσκων κτισμένων στη γύρω περιοχή.
