Tα Καστέλλια είναι ένα μεγάλο σε έκταση χωριό, με συνεκτικά και αραιοκατοικημένα
τμήματα οικισμού, 695 κατοίκων χτισμένο στις υπώριες της
Γκιώνας
και της
Οίτης, βορειοδυτικά
της
Γραβιάς και σε απόσταση
2 χλμ απ' αυτή, σε υψόμετρο 450 μ., ενώ μπροστά του απλώνεται το λεκανοπέδιο του
Βοιωτικού Κηφισού. Βρίσκεται στον συγκοινωνιακό οδικό άξονα
Λαμίας
-
Αμφισσας, απέχει 40 χλμ.
από Λαμία, 35 χλμ. από Αμφισσα και 185 χλμ από
Αθήνα.
Από τα Καστέλλια διέρχεται ασφαλτόδρομος που οδηγεί στα ορεινά χωριά του Δήμου:
Οινοχώρι,
Σκλήθρο
&
Καλοσκοπή καθώς
και προς τα ορεινά χωριά του
Δήμου
Καλλιέων. Το χωριό διαθέτει σύγχρονο Κοινοτικό - Δημοτικό Κατάστημα, όπου
το ισόγειο εξυπηρετεί τις ανάγκες του Τοπικού Συμβουλίου, ενώ ο επάνω όροφος έχει
διαμορφωθεί σε Ξενώνα 6 δωματίων και επίκειται προσεχώς η λειτουργία του. Εκτός
των μονίμων κατοίκων αρκετός πληθυσμός διαμένει στην Λαμία, Αθήνα,
Πειραιά,
Θεσσαλονίκη,
Λάρισα
και στο εξωτερικό (Αμερική & Αυστραλία).
Χτίστηκε την περίοδο της Φραγκοκρατίας από τον Φράγκο ηγεμόνα Βονιφάτιο
Μομφερατικό. Την εποχή εκείνη έλαβε και το όνομά του, που σημαίνει κάστρο και
φρούριο, τα ερείπια του οποίου σώζονται στη θέση του παλιού χωριού επωνομαζόμενη
"Παλιοκαστέλλι". Μετά την Επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν σε απόσταση
7 χλμ και έχτισαν το νέο χωριό στη θέση που σήμερα βρίσκεται.
Τα Καστέλλια διασχίζει ο αρχαίος ποταμός "Πίνδος", σήμερα
Κηφισός, και τα χωρίζει σε
δύο συνοικισμούς τους οποίους ενώνει αμαξιτός δρόμος με μεγάλη γέφυρα.
Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την καλλιέργεια του καπνού,
κηπευτικών, δημητριακών, ελαιών ελαιοποίησης και αμπελιών. Οι καπνοφυτείες και
τα περιβόλια αρδεύονται από τον Κηφισό (Πίνδο) ποταμό με τσιμενταύλακα μήκους
7 χλμ.
Καθεδρικός Ναός των Καστελλίων είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου,
κείμενος στην πλατεία του χωριού με τα δροσερά ψηλά πλατάνια. Υπάρχουν και τα
παρεκκλήσια Αγ. Αθανάσιος στο "Χλωμό", Αγιος Αθανάσιος στην "Ευαγγελίστρια",
Αγιος Νικόλαος, Παναγία στο Νεκροταφείο, Αγιος Νεκτάριος, Αγιος Γεώργιος στην
"Μπαρούκα" και τα εξωκκλήσια Αγιος Aθανάσιος στις πλαγιές της Γκιώνας,
καθώς και Αγ. Γεώργιος και Αγ. Ιωάννης, σε απόσταση από το χωριό, ανάμεσα σε πυκνά
δάση βελανιδιών.
Πλούσια η ιστορία των Καστελλίων χαμένη στα βάθη της αρχαιότητας με
ελλιπή ανασκαφική δραστηριότητα ή άλλη συστηματική έρευνα που θα ήταν σε θέση
να φέρει στο φώς πολλά αξιόλογα ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία. Πάνω από το
Νεκροταφείο, στην πλαγιά του Αγ. Βασιλείου, σώζονται ερείπια ακρόπολης με ισοδομικό
τείχος και ογκώδεις ασβεστόλιθους, όπου έκειτο η αρχαία δωρική πόλη "Ερινεός",
η οποία καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. και η οποία έχει χαρακτηριστεί
ως αρχαιολογικός χώρος με απόφαση Υπουργού Πολιτισμού. Ερείπια οικιών και ακροπόλεων
βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορα σημεία της περιοχής όπως στη θέση Παλιόκαστρο
της περιοχής "Χλωμός", όπου και τεράστιος τεχνητός λόφος, στην θέση
Τούρλα επίσης τεχνητός γήλοφος όπου βρέθηκε λίθινη λάρνακα με ανθρώπινα οστά χρονολογούμενη
το 750 π.χ, στη θέση Πύργος (επαρχ. δρόμος προς
Οινοχώρι)
όπου υπάρχει σε περίοπτη θέση Φράγκικο κάστρο και αλλού.
Στην επανάσταση του 1821 αναδείχθηκαν πολλοί Καστελλιώτες αγωνιστές,
ενώ 13 πήραν μέρος στην άλωση του Κάστρου των Σαλώνων.
Τα Καστέλλια αποτελούν κέντρο διάβασης ορειβατών προς τη
Γκιώνα
και τα
Βαρδούσια και κυνηγών.
Λίγα χιλιόμετρα έξω από τα Καστέλλια ανηφορίζοντας για τη Γκιώνα, συναντάμε το
"Χάνι του Ζαγγανά", με τη δική του ιστορία, μέσα σε μια φυσική αριστουργηματική
σύνθεση που αποτελούν τα τεράστια πλατάνια και η βρύση με το γάργαρο παγωμένο
νερό, ενώ ψητά της ώρας περιμένουν να ξεκουράσουν τον κάθε διερχόμενο και επισκέπτη
που επιζητεί λίγες ώρες ηρεμίας και απόλαυσης της φυσικής ομορφιάς.
Τα Καστέλλια βρίσκονται στην είσοδο της Ελεχόμενης Κυνηγετικής Περιοχής
Παρνασσίδας.
