Tο χωριό άλλαξε πολλές φορές θέση και ονομασία ήδη από τη μυκηναϊκή
εποχή. Η περιοχή του Λογκανίκου ταυτίζεται με την αρχαία Βελεμίνη (-α) (Βελμίνη)
που αναφέρει ο Παυσανίας. Με το σημερινό του όνομα αναφέρεται από το Stefano Magno
το 1453.
Λόγω της γεωγραφικής θέσης του, ανάμεσα στους 3 νομούς:
Μεσσηνία,
Αρκαδία,
Λακωνία
και λόγω της μορφολογίας του εδάφους, συγκλίνουν ο
Ταϋγετος
και ο
Πάρνωνας χωρίς να ενώνονται
και δημιουργείται η λακωνική κοιλάδα του Ευρώτα, ο Λογκανίκος απετέλεσε θέση κλειδί
για τη διακίνηση πληθυσμών και στρατιών στην
Πελοπόννησο.
Αποτελούσε έπαλξη και προμαχώνα του αρχαίου Σπαρτιατικού κράτους. Εδώ βρισκόταν
στην αρχαιότητα το πέρασμα για την Αρκαδία καθώς και η βασιλική οδός των Παλαιολόγων.
Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 750 μ.
Ο σημερινός Λογκανίκος, που οι κάτοικοί του δεν ξεπερνούν τους 1000,
περιλαμβάνει και τους οικισμούς Κοτίτσα,
Βεργαδέικα,
Κυπαρίσσι και Γιακουμέικα. Είναι απλωμένος πάνω στην καταπράσινη πλαγιά και κάτω
από την ελατοσκέπαστη κορυφογραμμή και έχει πέτρινα σπίτια, βρύσες, πηγές και
δασικούς δρόμους που οδηγούν στα υψηλότερα σημεία του βουνού (Μέγα Πηγάδι, Κουτούνι,
Λίμνα). Πολύ κοντά βρίσκονται οι πηγές του
Ευρώτα
και οι ιστορικές μονές Ρεκίτσας και Αμπελακίου που εντάσσονται, όμως, στα γεωγραφικά
όρια της Αρκαδίας.
Στο Λογκανίκο ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί:
Στην Κοτίτσα. Αξιόλογος οικισμός, που άκμασε το 15ο αιώνα και καταστράφηκε
εντελώς από τους Τουρκαλβανούς μετά τα Ορλωφικά (1770). Βρίσκεται στην είσοδο
του Λογκανίκου από το δρόμο της
Σπάρτης.
Σώζονται μόνο ερείπια κτισμάτων και ναών της Βυζαντινής περιόδου, που μαρτυρούν
την αρχοντιά της Κοτίτσας. Αξίζει μία επίσκεψη στην Αγία Τριάδα, από όπου μπορεί
κανείς να θαυμάσει τη χαράδρα του Κοτιτσιάνη με τον αποσχισμένο μετέωρο βράχο
με τα ερείπια του μεταβυζαντινού ναού των Αγ. Θεοδώρων στην κορυφή του. Από δω
σύμφωνα με την παράδοση κατάγεται ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος.
Στον οικισμό και το Κάστρο του φρούραρχου Πελεκάση. Στα βόρεια του
χωριού, ο Πέρα Λογκανίκος, ο δεύτερος αυτός οικισμός, εξίσου σημαντικός με τον
προηγούμενο, άκμασε σε απόσταση 1 χλμ. περίπου κάτω από την οχυρή θέση του Κάστρου.
Στον οικισμό σώζονται:
1. Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου (1375 μ.Χ), με εξαιρετικές τοιχογραφίες
εφάμιλλες του Μυστρά. Στην 8/στιχη κτιτορική επιγραφή πάνω από τη νότια θύρα του
ναού αναφέρονται οι δεσπότες του Μυστρά, η αυτοκρατορική οικογένεια της Κων/πολης
και οι δωρητές, οι οικογένειες Κουρτέση και Πελεκάση, που αποτελούσαν και την
εκκλησιαστική και στρατιωτική αρχή της πολίχνης αυτής του Μυστρά.
2. Ο Ναός των Αγίων Αποστόλων ή των Αγίων Θεοδώρων (1380 μ.Χ).
3. Κοντά στο ναό αυτό υπάρχει το μοναδικό στην περιοχή Πυργόσπιτο,
το "Σταυροπήγι", αποτελούμενο από την οικία, τον Πύργο και το ναϊδριο της Ζωοδόχου
Πηγής (σημ. Ανάληψη).
4. Ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15ου αιώνα) με περίφημες τοιχογραφίες
κατά τα πρότυπα της Παντάνασσας του Μυστρά.
5. Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου (15ου αιώνα). Το φράγκικο Κάστρο (υψ.
1000 μ.) μάλλον κτίστηκε, πάνω σε παλαιότερα βυζαντινά οχυρωματικά κτίσματα, κατά
την εποχή του Δεσποτάτου του Μυστρά και είναι σύγχρονο των άλλων Κάστρων της Βόρειας
Λακεδαίμονος (Βορδόνιας, Καστρίου, Χελμού). Στη βόρεια πλευρά του Ταϋγέτου το
Κάστρο αυτό με τις 3 αμυντικές ζώνες (1210 - 1261) ανέκοψε την πορεία του Ομέρ
- μπεη προς το Μυστρά κατά τον πρώτο Βενετοτουρκικό πόλεμο το 1460 - 1465 μ.Χ.
Συνθηκολόγησαν, αλλά στα 400 χρόνια σκλαβιάς δεν σταμάτησαν να αγωνίζονται πότε
με τον καπετάν Ζαχαριά, πότε με τον Παπαφλέσσα. Και ιδίως στα Ορλωφικά όταν κατεστράφη
και η ισχυρή πόλη της Κοτίτσας.
Στο Λογκανίκο ο επισκέπτης μπορεί ακόμη να δει:
Το Ναό του Προφήτη Ηλία, στην πλατεία του χωριού. Η ανέγερσή του άρχισε
το 1810 με εθελοντική εργασία των κατοίκων. Ο ναός κοσμείται με αρχαία αρχιτεκτονικά
μέλη όπως και με μαρμάρινο επιστύλιο τέμπλου 10ου - 11ου αιώνα. μ.Χ.
