Αρχαιότατη πόλη, "πόλη-κράτος" και μητρόπολη των Εσπερίων Λοκρών με
70.000 κάτοικους (κατά τον περιηγητή Παυσανία -180μ.Χ). Πήρε το όνομα της ή από
την κόρη του Μάκαρος (γιου του Αιόλου) Αμφισσα ή από το ρήμα αμφιέννυμι (=περιβάλλω-ενδύω
τινά), επειδή περιβάλλεται από βουνά. Το 338 π.Χ. κατά τον Γ΄ Ιερό πόλεμο καταστράφηκε
από το Φίλιππο, το 30 π.Χ. εποικίσθηκε από τους Αιτωλούς και έγινε πολυάνθρωπη.
Στους ύστερους Βυζαντινούς χρόνους πήρε το όνομα Σάλωνα και στο μεσαίωνα την κυρίευσαν
οι Φράγκοι και την έκαναν έδρα Βαρωνίας (Βαρωνία Σαλώνων - La Sola, με την δυναστεία
Στρομονκούρ).
Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης
που επαναστάτησε με τον Πανουργιά, τον Γκούρα και τον Ησαϊα Επίσκοπο Σαλώνων.
Στις 27 Μαρτίου ο Πανουργιάς κατέλαβε την πόλη και στις 10 Απρίλη κυριεύτηκε το
Κάστρο των Σαλώνων. Τα Σάλωνα (Αμφισσα) έγιναν στην συνέχεια η πρωτεύουσα της
Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων, όπου ψηφίστηκε
το Σύνταγμα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας.
Σήμερα η Αμφισσα είναι πρωτεύουσα του
Νομού
Φωκίδας, με 12.000 κατοίκους περίπου και έδρα όλων των Δημοσίων Υπηρεσιών.
Εχει σύγχρονο Κρατικό Νοσοκομείο, Πρωτοδικείο, Πνευματικό Κέντρο, Πρεβαντόριο
Κρατουμένων, Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο, Δημοτική Βιβλιοθήκη 40.000 τόμων
που εμπλουτίζεται διαρκώς, δημοτική Φιλαρμονική και Χορωδία, Δημοτικό Ωδείο και
Εικαστικό Εργαστήρι, Πολιτιστικούς και Αθλητικούς Συλλόγους. Επίσης στην πόλη
λειτουργούν Τ.Ε.Ι. (Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων), Ενιαίο Λύκειο, Τ.Ε.Ε., δύο
Γυμνάσια, Εσπερινό Γυμνάσιο, Ι.Ε.Κ., Δημοτικά Σχολεία, Νηπιαγωγεία, Βρεφονηπιακοί
Σταθμοί και Νοσηλευτική Σχολή. Επιζούν ακόμη, ενάντια στη φθορά του χρόνου παραδοσιακές
βιοτεχνίες: Βυρσοδεψεία στην παραδοσιακή συνοικία Χάρμαινα, κουδουνάδικα και σχοινάδικα.
Η Αμφισσα φημίζεται και για τις αξιόλογες πολιτιστικές της εκδηλώσεις
(Φωκικά, καρναβάλι).
Αξιόλογα μνημεία για τον επισκέπτη είναι : Ο Μητροπολιτικός Ναός της
Ευαγγελιστρίας με τοιχογραφίες του ονομαστού ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά, το Κάστρο
των Σαλώνων (Ωργιάς), η ακρόπολη της Αμφισσας με λείψανα όλων των ρυθμών δόμησης.
Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο ναός του Σωτήρος, θαυμάσιο μνημείο τέχνης,
βυζαντινού ρυθμού του 11ου ή 12ου αιώνα. Στην βάση του λόφου Κόφινα, λαξεμένος
σε κωνοειδή βράχο σώζεται τάφος μυκηναϊκής περιόδου, η "Λυκόπετρα". Ρωμαϊκά και
Χριστιανικά ψηφιδωτά με σημαντικότερο το βαπτιστήριο του 3ου και 4ου αιώνα και
λείψανα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής. Τέλος, στην Αμφισσα υπάρχουν πολλά παλιά
αρχοντικά και νεοκλασικά κτήρια με γύψινες διακοσμήσεις και αξιόλογες τοιχογραφίες
λαϊκών ζωγράφων της εποχής.
Βασική ενασχόληση των κατοίκων της είναι η ελαιοκαλλιέργεια.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχιακής
Αυτοδιοίκησης Φωκίδας.
