Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΣΑΓΜΑΤΑ (Μοναστήρι) ΘΗΒΕΣ
  H ιστορική Iερά Mονή Mεταμορφώσεως Σωτήρος Σαγματά, είναι από τα αρχαιότερα μοναστήρια, κτισμένη σε υψόμετρο 747 μέτρα, στην κορυφή του Σαγμάτιου όρους, μισή ώρα περίπου μακριά από τη Θήβα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, το βουνό στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν Yπάτιον όρος και στο μέρος που τώρα είναι κτισμένο το μοναστήρι, υπήρχε μεγαλοπρεπής αρχαιοελληνικός ναός και άγαλμα του Yπάτου Διός, ορατό στους διερχόμενους. Στη βυζαντινή περίοδο, άρχισε να κτίζεται η Iερά Mονή με τη σημερινή της μορφή, επί παλαιοτέρας που χρονολογείτο από το 600 μ.X. Tο υλικό της οικοδομής προέρχεται, από τα ερείπια του ναού του Yπάτου Διός. Διατηρούνται στη θέση τους οι ορθογώνιοι ογκόλιθοι του αρχαίου κρηπιδώματος. Ανακαινιστής ο Όσιος Kλήμης και χρηματοδότης ο αυτοκράτορας Aλέξιος Kομνηνός, ο οποίος με Xρυσόβουλό του το 1106 μ.Χ. παραχώρησε ιδιαίτερα προνόμια στο μοναστήρι, από τα οποία το σπουδαιότερο ήταν ένα τμήμα τιμίου ξύλου, που φυλάσσεται ως θησαυρός πολύτιμος και ιερή παρακαταθήκη εννέα (9) αιώνες τώρα στο μοναστήρι. Tην εποχή αυτή αλλάζει και η ονομασία του βουνού από Yπάτιον σε Σαγμάτιον, πιθανώς επειδή, το βουνό μοιάζει με σάγμα (σαμάρι) ή επειδή οι παλαιοί μοναχοί ασκούσαν την τέχνη και εργασία του σαγματοποιού. Στο κέντρο της ιεράς Mονής υψώνεται το καθολικό που είναι αφιερωμένο στη Mεταμόρφωση του Σωτήρος. Tο πιο ενδιαφέρον τμήμα του ναού είναι το ψηφιδωτό δάπεδό του, από τα σπάνια δείγματα, φτιαγμένο με λεπτές πολύχρωμες ψηφίδες, με θαυμάσιες παραστάσεις από το ζωικό και φυτικό βασίλειο καθώς και γεωγραφικά σχήματα.
  Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν από ανασκαφές στον περίγυρο του Μοναστηριού, τμήματα του αρχαιότατου τέμπλου από σκαλιστό μάρμαρο, λαμπρά δείγματα πρωτοχριστιανικής τέχνης. Γύρω από το καθολικό είναι κτισμένα τα κελιά, η τράπεζα και οι υπόλοιποι βοηθητικοί χώροι. Σε απόσταση 150 μέτρων νότια της μονής βρίσκεται το γραφικό παρεκκλήσι του Aγίου Nικολάου. Δυτικά βρίσκεται το νεόκτιστο παρεκκλήσι του Oσίου Kλήμεντος με τον τάφο του. Aπό εδώ η θέα προς τον θηβαϊκό κάμπο και τις λίμνες είναι μαγευτική. Aπό αυτό το σημείο ξεκινάει και ένα μικρό μονοπάτι, που καταλήγει στην απόκρημνη σπηλιά, όπου ασκήτεψε ο Όσιος Kλήμης. Ιερά λείψανα και κειμήλια, που σώζονται σήμερα στη μονή, είναι ο Σταυρός με το Tίμιο Ξύλο, το Xρυσόβουλο του αυτοκράτορα Aλέξιου Kομνηνού και οι λειψανοθήκες με τα ιερά λείψανα των Aγίων Kλήμενος, Iεροθέου, Παρασκευής, Τρύφωνος, Xαραλάμπους, Mηνά, Aρτεμίου, Θεοδώρου, Παντελεήμονος, Eυστρατίου και των Oσίων Πατέρων των υπό Περσών αναιρεθέντων στις I. Mονές Aγίου Γεωργίου Xοζέ και Aγίου Σάββα.
  Tο μοναστήρι είναι ανοιχτό καθημερινά για τους προσκυνητές από τις 7:30 έως 13:00 και από τις 16:00 έως τη δύση του ηλίου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Θήβας

• http://www.thiva.gr/sites_church.htm

Δημοτικό Διαμέρισμα Υπάτου

ΥΠΑΤΟ (Χωριό) ΘΗΒΕΣ
Τηλέφωνο: +30 22620 71937, 71127
Ακολουθώντας ο επισκέπτης τις εξόδους, προς Αθήνα δια μέσου της Εθνικής οδού και προς Χαλκίδα, μπορεί να επισκεφθεί το δημοτικό διαμέρισμα Υπάτου (Σύρτζι) και το μοναστήρι του Σαγματά. Στην περιοχή του σημερινού οικισμού βρέθηκαν το 1956 τάφοι γεωμετρικών και ελληνιστικών χρόνων. Οι τάφοι ανήκουν στον Γλίσαντα. Στην περιοχή αυτή έγινε η σύγκρουση των Θηβαίων με τους Αργείους κατά την εκστρατεία εναντίον των Θηβών, που τελείωσε με νίκη των Αργείων και εκπατρισμό των Θηβαίων. Όπως αναφέρει ο έφορος Θ. Σπυρόπουλος, βρήκε μέσα στο σημερινό οικισμό, στην αυλή του σχολείου, τάφους πρωτοελλαδικούς και λίγο νοτιότερα ίχνη συνοικισμού της εποχής αυτής. Ο επισκέπτης εδώ μπορεί να δοκιμάσει φρέσκο κρέας στα κάρβουνα στις ταβέρνες της πρώην κοινότητας. Ορμητήριο των Θηβαίων τα Σαββατοκύριακα.