Πληροφορίες τοπωνυμίου

Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίων θεοδώρων

ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ (Χωριό) ΑΛΜΥΡΟΣ
Τηλέφωνο: +30 24220 92289
  Οι Αγιοι Θεόδωροι αρχικά ήταν χωριό χτισμένο σ' άλλη θέση που σήμερα είναι γνωστή ως Παλιοχώρι ή Παλιοθόδωρος. Το χωριό αυτό λεγόταν επίσης Αγιοι Θεόδωροι από την ομώνυμη κεντρική εκκλησία του Χωριού. Ηταν μια σημαντική και ακμάζουσα η κοινότητα των παλιών Αγίων Θεοδώρων με 130 περίπου σπίτια και εφτά εκκλησίες.
  Οι κάτοικοί τους ασχολούνταν βασικά με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Καλλιεργούσαν αμπέλια και μεταξοσκώληκες. Πότε πρωτοχτίστηκε στη θέση αυτή το χωριό δεν είναι γνωστό. Ωστόσο πρέπει να θεωρείται πιθανό ότι χτίστηκε στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, την ίδια εποχή περίπου που συγκροτίθηκε και η Χαμάκω.
  Ο Αργύρης Φιλιππίδης που πέρασε από το χωριό στα 1815 λέει ότι το χωριό είναι χτισμένο πάνω σ' ένα ψηλό λόφο. Εχει ήρεμη γη. Βλέπει όλα βόρεια και δυτικά. Εχει 25 - 30 χριστιανικά σπίτια. Οι κάτοικοι του χωριού είναι ήρεμοι άνθρωποι και φιλόξενοι. Εδώ δεν έχουν χρέη πολλά, ούτε πολλά δοσίματα. Η παρατήρηση αυτή ότι οι κάτοικοι των Αγίων Θεοδώρων δεν έχουν πολλά χρέη είναι σημαντική και αξιοπρόσεκτη. Δείχνει ασφαλώς την ακμή του χωριού. Την ίδια ακριβώς εποχή το Πτελεό είχε πάρα πολλά χρέη, τόσα που οδήγησαν πολλούς κατοίκους του να δώσουν τα κτήματά τους και να γίνουν κολλήγοι σε τσιφλικάδες.
  Η ακμή αυτή που παρουσιάζουν οι Αγιοι Θεόδωροι οφειλόταν, εκτός από την εργατικότητα των κατοίκων, και στο γεγονός ότι υπάγονταν διοικητικά στη Λαμία. Φαίνεται ότι το καθεστώς του "Ζητουνίου", όπως τότε λεγόταν η Λαμία, ήταν ηπιότερο σε σχέση με το καθεστώς που επικρατούσε στο Πτελεό, που υπαγόταν στη διοίκηση Κοκοσίου. Οι κάτοικοι των Αγίων Θεοδώρων καλλεργούσαν σιτάρι, βρίζα, κριθάρι, καλαμπόκι και πολλά από τα χωράφια τους ήταν ποτιστικά.
  Από τη θέση αυτή του "Παλιοχωριού" ο Γιάννης Βελέντζας τους υποχρέωσε να μετοικήσουν στη θέση Τραχήλι και να αποτελέσουν μαζί με τους Χαμακιώτες και τους Κοροκλεντιώτες το πρώτο Αχίλλειο. Ο αναγκαστικός αυτός συνοικισμός τους με τους κατοίκους από τη Χαμάκω και το Κοροκλέντι δεν άρεσε στους Αγιοθοδωρίτες. Δεν άρεσε γιατί ακριβώς είχαν αυτή την πρόοδο και την κάποια ευμάρεια που απολάμβαναν και την οποία δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν με μία μετακόμιση. Ο αναγκαστικός αυτός συνοικισμός κράτησε γύρω στα 30 χρόνια, όσο τους υποχρέωνε η ύπαρξη στη ζωή του Βελέντζα. Η ιδέα του Βελέντζα να δημιουργήσει ένα μεγάλο παραλιακό χωριό, αν και ήταν μεγάλη και σπουδαία, δεν έγινε αποδεκτή. Αμέσως μετά το θάνατο του Βελέντζα άρχισαν να εγκαταλείπουν τη θέση εκείνη. Η ιδέα όμως της εγκατάλειψης του παλιού τους χωριού είχε καρποφορήσει. Ενας σοβαρός λόγος που ανάγκασε τόσο τους κατοίκους της χαμάκως, όσο και των Αγίων Θεοδώρων να εγκαταλείψουν το Τραχήλι ήταν και το πολύ νοσηρό κλίμα που επικρατούσε εκεί εξαιτίας των πολλών ελών που υπήρχαν. Οπως έγινε και με τους Χαμακιώτες, έτσι και οι Αγιοθοδωρίτες, μετά τη διάλυση του χωριού στο Τραχήλι, δεν επανήλθαν στο χωριό τους στη παλιά θέση αλλά άρχισαν να εγκαθίστανται προσωρινά στη σημερινή θέση του χωριού. Υπήρχαν και εδώ διαφωνίες ως προς τη θέση της οριστικής νέας τους εγκατάστασης. Τελικά επικράτησε η σημερινή θέση του χωριού.
  Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους οι Αγιοι Θεόδωροι εντάχθηκαν στο Δήμο Πτελεατών. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε μέχρι το 1912, όποτε καταργήκαν οι Δήμοι και το χωριό αποτέλεσε ιδιαίτερη κοινότητα, μέχρι και το 1999, οπότε με το νέο νόμο εντάχθηκε στο Δήμο Πτελεού.

Δημοτικό Διαμέρισμα Αχιλλείου

ΑΧΙΛΛΕΙΟ (Χωριό) ΑΛΜΥΡΟΣ
Τηλέφωνο: +30 24220 92165
  Στην θέση του σημερινού Αχίλλειου υπήρχε παλαιοχριστιανικός οικισμός που πρέπει να είχε το όνομα Νικόπολη.
  Κιονόκρανα, θεμέλια σπιτιών, μαρμάρινες επιγραφές, κίονες, άλλα εκκλησιαστικά μαρμάρινα ευρήματα και μωσαϊκά, είναι ενδείξεις της ύπαρξης αυτής. Σημερινά υπολείμματα του οικισμού αυτού, αν και δεν διατηρούνται στην πρώτη τους μορφή, αλλά είναι ριζικώς ανακατασκευασμένα, είναι η εκκλησία στη "Λάκα Παναγιά" και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη στην πλατεία του χωριού.
  Η ίδια αυτή περιοχή άκμαζε μέχρι το 1470. Οι Βενετσιάνοι που κατείχαν το Πτελεό διατηρούσαν στη δική τους επιρροή και την περιοχή του σημερινού Αχίλλειου μέχρι τις ακτές του Αγίου Δημητρίου για να μπορούν να επικοινωνούν και να διευκολύνονται στις εμπορικές τους σχέσεις με την απέναντι Εύβοια την οποία επίσης κατείχαν.
  Από το 1470, μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους, όσοι ζούσαν εδώ, τραβήχτηκαν και συγκεντρώθηκαν στη θέση Χαμάκω. Εκεί συγκρότησαν μία θαυμάσια κοινότητα που προόδευσε αρκετά. Οι κάτοικοί της ασχολούνταν πια συστηματικά μόνο με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Η κτηνοτροφία της Χαμάκως ξεπερνούσε κατά πολύ τις 20.000 γιδοπρόβατα.
  Οι κάτοικοι της Χαμάκως, κάτω από την αρχηγία του μεγάλου οπλαρχηγού Γιάννη Βελέντζα, έλαβαν ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821. Οταν, στα 1830, δημιουργήθηκε το πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος και η Χαμάκω ήταν ελεύθερη, οι κάτοικοί της, με προτροπή αλλά και πίεση του οπλαρχηγού Γιάννη Βελέντζα, συνοικίστηκαν μαζί με τους κατοίκους των Αγίων Θεοδώρων και του Κοροκλεντιού στη θέση Τραχήλι. Εκεί συγκροτήθηκε νέο χωριό που ονομάστηκε Αχίλλειο. Η ονομασία αυτή δόθηκε με απόφαση του Γιάννη Βελέντζα για να τιμήσει στον ήρωα του Τρωικού Πολέμου Αχιλλέα, που όπως πίστευε ο ίδιος, καταγόταν από την περιοχή αυτή. Η ίδια πίστη τον οδήγησε στην απόφαση να ονομάσει και τον ένα από τους γιους του Αχιλλέα.
  Ο αναγκαστικός αυτός και βίαιος συνοικισμός στο πρώτο "Αχίλλειο" στη θέση Τραχήλι, τριών διαφορετικών χωριών - Χαμάκω, Αγιοι Θεόδωροι, Κοροκλέντι - οι οποίοι δεν συνδέονταν μεταξύ τους και μάλιστα είχαν και διαφορετικά συμφέροντα, δεν ήταν δυνατόν να ευδοκιμήσει. Αρχισε να διαλύεται αμέσως μετά τον θάνατο του Γιάννη Βελέντζα για να εγκαταλειφθεί οριστικά στα 1864.
  Η ιδέα όμως της εγκατάλειψης της ασύμφορης θέσης της Χαμάκως, για τα νέα δεδομένα που υπήρχαν μετά τη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους, είχε καρποφορήσει. Ετσι, αν και οι περισσότεροι κάτοικοι της Χαμάκως, μετά την διάλυση του χωριού στο Τραχήλι, επανήλθαν στο χωριό τους, πολλοί ήταν εκείνοι που εγκαταστάθηκαν στη θέση Καλύβια, δυτικά του σημερινού Αχίλλειου. Η ιδέα της εγκατάλειψης της Χαμάκως ήταν σ' όλους παραδεκτή. Διαφωνίες υπήρχαν ως προς το ποια θέση έπρεπε να διαλέξουν για το νέο χωριό.
  Τελικά, ύστερα από πολλές ταλαντεύσεις επικράτησαν εκείνοι που υποστήριζαν ότι έπρεπε να εγκατασταθούν στη θέση Αγιος Ιωάννης. Ετσι ήταν μέχρι τότε γνωστή η σημερινή παραλιακή θέση του χωριού, γιατί το μοναδικό κτίσμα που υπήρχε σ' αυτήν ήταν ο ναός του Αγίου Ιωάννη. Το νέο χωριό ονομάστηκε Αχίλλειο, γιατί οι κάτοικοί του πίστευαν ό,τι πίστευε και ο Γιάννης Βελέντζας, για τον ήρωα Αχιλλέα. Ετσι το Αχίλλειο, που πρωτοδημιουργήθηκε στα 1917, άρχισε τη νέα του ζωή που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

ΓΑΒΡΙΑΝΗ (Οικισμός) ΑΛΜΥΡΟΣ
  Η Γαύριανη είναι ένα οικισμός του Πτελεού. Αρχικά ανήκε στο παλιό Δήμο Πτελατών, στη συνέχεια στην Κοινότητα Πτελεού και τελευταία στο νέο Δήμο Πτελεού.
  Οι οικισμός αυτός συγκροτήθηκε μάλλον μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους. Όπως συμβαίνει με τους Αγίους Θεοδώρους έτσι και με τη Γαύριανη παλιότερα το χωριό βρισκόταν σ’ άλλη θέση, εκεί που σήμερα είναι η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Φαίνεται ότι η Γαύριανη στην πρώτη της εκείνη θέση παρουσίαζε μια σημαντική πρόοδο. Αν και, προς το παρόν τουλάχιστον δεν έχουμε βεβαιωμένα ιστορικά στοιχεία, η Γαύριανη ήταν εκείνη, που για το λόγο ότι ήταν απομονωμένη, μπόρεσε και διατήρησε κοινοτική αυτονομία και μπορούσε να χτίζει ελεύθερα χριστιανικούς ναούς σε εποχές που αυτό δεν επιτρεπόταν σε μέρη που ήταν πιο εύκολα προσιτά στους Τούρκους. Αλλά και κατά την περίοδο 1204 - 1470, που το Πτελεό βρισκόταν κάτω από βενετσιάνικη και επομένως καθολική επιρροή, η Γαύριανη μπορούσε να κρατά την ορθοδοξία, γεγονός που δεν πρέπει να συνέβαινε με το βενετοκρατούμενο Πτελεό.
  Ο βυζαντινός ναός της παλιάς Γαύριανης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν το σημαντικότερο μνημείο όλης της περιοχής του Δήμου Πτελεού. Ήταν ο μοναδικός, από όσο είναι γνωστό, ναός, που ήταν ολόκληρος εσωτερικά εικονογραφημένος με θαυμάσιες βυζαντινές εικόνες, αν και βεβαίως ήταν πολύ κατώτερες από εκείνες των άλλων ορεινών χωριών της Όθρης.
  Έχουμε την εντύπωση, η οποία πλησιάζει τα όρια της βεβαιότητας, ότι πολλοί Φτελιανοί είχαν καταφύγει στη Γαύριανη στην περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας και ότι η ύπαρξη του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Πτελεού συνδέεται άμεσα με τον ομώνυμο, πολύ παλιότερο ναό της Γαύριανης. Πρόκειται για ναό που οι καθολικοί Βενετσιάνοι κυρίαρχοι του Πτελεού δεν επέτρεπαν στους Φτελιανούς να χτίσουν και αυτοί αναγκάστηκαν να τον χτίσουν στη Γαύριανη. Η ανικανοποίητη αυτή τους επιθυμία εκπληρώθηκε με το χτίσιμο του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, πολύ αργότερα στο Πτελεό.
  Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος γράφει για το ναό της Γαύριανης "Εν τω χωρίω "Γαβριάνη" του δήμου Πτελεατών, επί της Όθρυος και προς Μ. της Βρυννίνης κείται ναός βυζαντιακός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ρυθμού Βασιλικής, εζωγραφημένος εν τοις τοίχοις και κοσμούμενος δι’ ενός εικονοστασίου (τέμπλου) ολογλύφου εκ ξύλου και επιχρύσου. Η κόγχη του ναού έχει διπλήν θυρίδα προς Α. σχηματιζομένην εκ δύο λευκών λίθων μετά γλυφών, ως δύναταί τις να διακρίνη, και χωριζομένην υπό κιονίσκου μετά κιονοκράνου συνεχομένου αυτώ, τέχνης βυζαντιακής, εξ ου εξάγεται ότι ο ναός είναι κτίσμα βυζαντιακόν. Η εντός του κυρίως ναού αγιογραφία είναι έργον των μέσων του ΙΗ´ αιώνος και η τέχνη πολύ υποδεεστέρα των άλλων εν τοις χωρίοις της Όθρυος υπαρχόντων ναών". Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους η Γαύριανη μαζί με τα γειτονικά χωριά ´Αγναντη και Μαχαλάς αποτέλεσε μία ενορία. Αυτό σημαίνει ότι τότε είχε λιγότερες από 50 οικογένειες. Πρώτος ιερέας ήταν ο σακελλάριος παπα-Δημήτρης Τριανταφύλλου που τοποθετήθηκε με απόφαση του δεσπότη Λαμίας στις 11 Μαρτίου 1834.
  Σήμερα οι κάτοικοι της Γαύριανης ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Πτελεού

• http://www.pteleos.gr/history/gabriani.htm

Δημοτικό Διαμέρισμα Πτελεού

ΠΤΕΛΕΟΣ (Κωμόπολη) ΑΛΜΥΡΟΣ
  Ο Πτελεός έχει πανάρχαια ιστορία. Διατηρεί το ίδιο πάντοτε όνομα από την εποχή του Τρωικού Πολέμου ως σήμερα.
  Το όνομά του, που στις διάφορες εποχές παρουσιάζεται και στα τρία γένη, στο αρσενικό (ο Πτελεός), στο θηλυκό (η Πτελεός ) και στο ουδέτερο (το Πτελεό) και σε πολλές μορφές όπως Πτελεός, Φτελιό, Φτιλιό, Φτελιώ, Φτελιά, Φτελιού, Φτιλιού, Πιτελεός, Φιτέλιον, Pteleum, Fitelium, Fitileum, Fitileo, Phitileo, Phytileum, Lofitileo, Pteleus κ.τ.λ., οφείλεται στο δέντρο φτελιά, που ήταν το ιερό δέντρο του Πρωτεσίλαου. Ο Πρωτεσίλαος, πριν από ό,τι δήποτε άλλο ήταν προολυμπιακός θεός που λατρευόταν ιδιαίτερα στην περιοχή του Πτελεού.
  Το Φτελιό στην προομηρική και ομηρική εποχή βρισκόταν στη θέση Γρίτσα. Τα ευρήματα που και σήμερα υπάρχουν εκεί, όπως οι μηκυναϊκοί τάφοι, αλλά και οι ανασκαφές που έγιναν από την αρχαιολογική υπηρεσία, βεβαιώνουν την ύπαρξη εκεί του ομηρικού Πτελεού. Στη θέση αυτή διατηρήθηκε μέχρι περίπου το 500 π.Χ. Στα χρόνια αυτά βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Από τη θέση αυτή, πολλά χρόνια πριν ξεκινήσει ο Τρωικός Πόλεμος, πολλοί κάτοικοί του αναχώρησαν και έκτισαν ομώνυμη αποικία στην Πελοπόννησο. Στην ομηρική εποχή ανήκε στο βασίλειο του Πρωτεσίλαου. Την ίδια θέση φαίνεται να κατέχει και σ΄ ολόκληρη την κλασική εποχή.
  Δεύτερη θέση του Πτελεού ήταν στη θέση Παλιοχώρι, γύρω από το λόφο δηλαδή που σήμερα βρίσκεται το βενετικό κάστρο. Εκεί έζησε μέχρι περίπου το 1470 μ. Χ. Από το 1204, οπότε η Βυζαντινή αυτοκρατορία έπεσε στα χέρια των Σταυροφόρων, το Πτελεό ανήκε κυρίως στους Βενετσιάνους και αναπτύσσεται κυρίως ως ένα σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Για λίγα χρόνια πριν κυριαρχήσουν οι Βενετσιάνοι το Πτελεό ανήκε στο τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου.
  Από το 1470 περίπου μέχρι και σήμερα κατέχει τη σημερινή του θέση. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Πτελεού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1470 - 1830) έζησαν στη θέση αυτή. Ωστόσο στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας και αμέσως μετά το 1470 μέχρι περίπου το 1650 πολλοί Φτελιανοί ζούσαν και σε πολλούς άλλους μικρότερους οικισμούς, σκορπισμένους σ' ολόκληρη τη σημερινή του περιφέρεια (Αγία Μαρίνα, Λεύκη, Ροδιά κ.τ.λ. ) και ακόμα πιο μακριά, όπως στη Χαμάκω και στη Γάβριανη.
  Οταν πέρασε η πρώτη σκληρή περίοδος της Τουρκοκρατίας η καλή κοινοτική οργάνωση που επικράτησε στον οικισμό που βρισκόταν στη θέση του σημερινού Πτελεού προσέλκυσε σ' αυτήν και τους κατοίκους των γύρω οικισμών. Ετσι αυτοί ερημώθηκαν και άρχισε να μεγαλώνει και να συγκροτείται η οργανωμένη κοινωνία του Πτελεού για να φτάσει σε μια ακμάζουσα κοινότητα η οποία ενσωματώθηκε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος στα 1830.
  Με το Β.Δ. της 8ης (20ης) Απριλίου 1835 αναγνωρίστηκε ως πρωτεύουσα του Δήμου Πτελεατών. Τότε είχε 614 κατοίκους. Στο Δήμο Πτελεατών ανήκαν ή προστέθηκαν αργότερα η Χαμάκω, οι Αγιοι Θεόδωροι, Η Γάβριανη, το Κακολίδι, η Σούρπη, τα Καλύβια της Χαμάκως, ο όρμος Πτελεόν, οι Νιες, ο Αγιος Ιωάννης, τα Δασιά Δέντρα, ο Αγιος Γεώργιος, ο Μπούμπουνας, το Ρουσέλι, το Πηγάδι και το Αχίλλειο. Οταν διαλύθηκαν οι Δήμοι και έγιναν κοινότητες στην περιοχή του δημιουργήθηκαν τρεις κοινότητες, του Πτελεού, του Αχιλλείου και των Αγίων Θεοδώρων, οι οποίες με το τελευταίο διάταγμα ενώθηκαν και πάλι στο Δήμο Πτελεού.