Πληροφορίες τοπωνυμίου

Φεστιβάλ Επιδαύρου

Επιδαύρια:
Ένας θεσμός με μοναδική γοητεία

Βαθιά ριζωμένος στη συνείδηση των Ελλήνων είναι ο θεσμός των Επιδαυρίων, ο οποίος τον ερχόμενο χρόνο συμπληρώνει μισό αιώνα ζωής. Τα Επιδαύρια, όπως τα βάφτισε -"διά να λείψη το ξενόγλωσσον "φεστιβάλ''"- ο Αιμίλιος Χουρμούζιος, ο άνθρωπος που πέτυχε να θεσμοθετήσει το όραμα του Δημήτρη Ροντήρη, δεν έπαψαν ακόμα και στις χειρότερες στιγμές τους να ασκούν μια μοναδική γοητεία και να αποτελούν το ξεχωριστό γεγονός του καλοκαιριού.

Προϊστορία
Ο πρώτος που έκανε το αρχαίο θέατρο του Πολύκλειτου να αντηχήσει ξανά, ύστερα από 2.500 χρόνια, από τον αρχαίο τραγικό λόγο, ήταν ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης. Το 1938, διευθυντής τότε του Εθνικού Θεάτρου, παρουσίασε με το φως της μέρας την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με την Ελένη Παπαδάκη, Κλυταιμνήστρα και την Κατίνα Παξινού, Ηλέκτρα. Η επιτυχία εκείνου του πειράματος έδωσε το πράσινο φως στο Αρχαιολογικό Συμβούλιο να αποφασίσει την αναστήλωση του θεάτρου, ώστε να συνεχιστεί το έργο του περίφημου αρχαιολόγου Παναγή Καββαδία, ο οποίος το 1881 είχε εντοπίσει το θέατρο που είχε χτίσει ο αρχιτέκτων και γλύπτης Πολύκλειτος στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, καταχωνιασμένο κάτω από πυκνό δασώδη λόφο. Και ο σοφός αρχαιολόγος ονειρευόταν η ανακάλυψή του να μη μείνει ένας νεκρός αρχαιολογικός χώρος. Γι' αυτό άλλωστε και άφησε διαθήκη, οι κάτοικοι του Λυγουριού, που, με τις σκαπάνες και τα χέρια τους, βοήθησαν να δουν το φως οι λιθόκτιστες κερκίδες, να παρακολουθούν δωρεάν τις παραστάσεις. Και αυτοί οι χωρικοί υπήρξαν επί δεκαετίες οι πρώτοι κριτές: δεν γινόταν γενική δοκιμή χωρίς την παρουσία τους. Ο πόλεμος και τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου καθυστέρησαν τη συνέχιση των σχεδίων του Ροντήρη. Το 1954, και πάλι διευθυντής του Εθνικού, ο σημαντικός αυτός δάσκαλος του θεάτρου μας ζωντανεύει για άλλη μια φορά το αρχαίο μνημείο. Ο Ιππόλυτος του Ευριπίδη παρουσιάζεται στην Επίδαυρο, σούρουπο, και ο γκιώνης διακριτικά, σαν τρίτο κουδούνι, δίνει το έναυσμα για την έναρξη της παράστασης. Ακόμα και σήμερα, σε κάθε παράσταση, μόλις ακουστεί ο γκιώνης, οι θεατές ξέρουν πως η παράσταση αρχίζει. Η παράσταση του Ιππόλυτου -η γενική δοκιμή, όπως χαρακτηρίστηκε, των Επιδαυρίων- έπεισε και τους πιο επιφυλακτικούς για τη δυνατότητα πραγματοποίησης ενός ετήσιου φεστιβάλ. Δέκα χιλιάδες θεατές κατέφθασαν με κάθε μέσο, οδικώς ή διά θαλάσσης, και κατέκλυσαν το κοίλον του θεάτρου. Ο Θάνος Κωτσόπουλος, η Έλσα Βεργή, η Αθανασία Μουστάκα, ο Στέλιος Βόκοβιτς και ο, τότε ζεν πρεμιέ, Αλέκος Αλεξανδράκης ως Ιππόλυτος, επικεφαλής του θιάσου, μάγεψαν το κοινό. Και ο Λέων Κουκούλας σημείωνε μεταξύ άλλων, στην Αθηναϊκή (13 Ιουνίου 1954): "Απέδειξε [ο Ροντήρης] πως επιδιώκει κάτι ουσιαστικώτερο με τις παραστάσεις αρχαίων δραμάτων: την ταύτισι του θεατού με το δράμα".

Τα ένδοξα χρόνια
Την επόμενη χρονιά ο Αιμίλιος Χουρμούζιος διαδέχεται τον Ροντήρη στη διεύθυνση του Εθνικού και τα Επιδαύρια καθιερώνονται. Η μοναδική ερμηνεία της Παξινού στην Εκάβη του Ευριπίδη εγκαινιάζει επίσημα πλέον το θεσμό. Επί είκοσι χρόνια το Εθνικό Θέατρο κρατά το μονοπώλιο των παραστάσεων στην Επίδαυρο. Με ανδρικό και γυναικείο Χορό -που ασκούνται όλο το χρόνο- και τραγωδούς-δασκάλους, τα πρώτα χρόνια γράφουν μια ένδοξη ιστορία. Αδιαφιλονίκητοι "βασιλείς" των Επιδαυρίων είναι η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής. Δίπλα τους αναδύεται και η "βασιλοκόρη" ?ννα Συνοδινού, όπως την αποκάλεσαν μετά την επιτυχία της στην Αντιγόνη του Σοφοκλή το 1956, παράσταση που πέρασε στην ιστορία ως η "κοσμοπλημμύρα της Αντιγόνης", καθώς πάνω από 16.000 θεατές συνέρρευσαν στο θέατρο. Ένα ρεκόρ που έκανε τον Δημήτρη Ψαθά να γράψει: "δεν έγινε ούτε για το μπέιζ μπωλ ούτε για τους άσσους του ποδοσφαίρου. Έγινε για τον Σοφοκλή κι αυτό -διάβολε- έχει κάποια σημασία". Παράλληλα, με τα Επιδαύρια επισημοποιείται η αποκατάσταση του Αριστοφάνη, που ξεκίνησε από τον Αλέξη Σολομό το '56 στο Ηρώδειο, για να συνεχιστεί το '57 στην Επίδαυρο με τη Λυσιστράτη. Βασικοί πρωταγωνιστές η Μαίρη Αρώνη και ο Χριστόφορος Νέζερ που, με τις ερμηνείες τους, κυριάρχησαν για χρόνια στην αττική κωμωδία. Η παρουσία πλέον του Αριστοφάνη είναι μόνιμη στα Επιδαύρια.

Νέα πρόσωπα και σκάνδαλα
Η δεκαετία του '60 χαρακτηρίζεται από την είσοδο στα Επιδαύρια νέων δημιουργών αλλά και από σκάνδαλα. Ο Τάκης Μουζενίδης σκηνοθετεί το 1960 τον Ηρακλή Μαινόμενο με μια μεγάλη ερμηνεία του Θάνου Κωτσόπουλου? και ο Αλέξης Σολομός, το 1964, περνάει στην τραγωδία με μια παράσταση-σταθμό: τις "Ικέτιδες" του Αισχύλου, για τις οποίες η Ηρώ Λάμπρου έγραφε πως "έδειξε τόλμη, φαντασία και πολλά ευρήματα". Ένα χρόνο νωρίτερα, με τη στήριξη και την καθοδήγηση της Παξινού, η Ελένη Χατζηαργύρη ερμηνεύει την Ιώ στον "Προμηθέα" -σκηνοθετικό και υποκριτικό άθλο του Μινωτή- και μια νέα τραγωδός γεννιέται. Η δεκαετία κλείνει με ένα μεγάλο, όσο και ηλίθιο, σκάνδαλο. Το 1969, ο Ε. Φωτιάδης, χουντικός διευθυντής του Εθνικού, αποφασίζει πως τα κοστούμια του Παύλου Μαντούδη για την Ηλέκτρα του Ευριπίδη είναι "εαμοβουλγαρικά και ανθελληνικά" (!) και τα καταργεί. Η παράσταση παίζεται χωρίς την έγκριση του σκηνοθέτη της Τάκη Μουζενίδη και του ενδυματολόγου, με ενδυματολογική επιμέλεια του Κλώνη. Μια τριακονταετία αργότερα, στην ίδια τραγωδία του Ευριπίδη -στην οποία αναδεικνύεται η Λυδία Κονιόρδου- ο Κώστας Τσιάνος θα επαινεθεί για τη χρησιμοποίηση κοστουμιών από την ελληνική παράδοση - κοστούμια που δεν διέφεραν από εκείνα του '69.

Οι πύλες της Επιδαύρου ανοίγουν
Νέα πρόσωπα και στη δεκαετία του '70, με τον Σπύρο Ευαγγελάτο να σκηνοθετεί το 1973 την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με την Αντιγόνη Βαλάκου και να κερδίζει μια μόνιμη πλέον θέση στην Επίδαυρο. Το 1975 είναι μια μεγάλη στιγμή για την ιστορία των Επιδαυρίων: το άβατο παραβιάζεται και οι πύλες του αρχαίου θεάτρου ανοίγουν και σε άλλους θιάσους. Το Θέατρο Τέχνης και ο Κάρολος Κουν φέρνουν τους θρυλικούς "Όρνιθες", και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με την ?ννα Συνοδινού και τη Νέλλη Αγγελίδου, σε σκηνοθεσία Μίνου Βολανάκη. Την ίδια χρονιά επανέρχεται στην Επίδαυρο και ο Αλέξης Μινωτής με τον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" του Σοφοκλή, μια μεγάλη στιγμή στην ιστορία των Επιδαυρίων.

Στους νέους μόνιμους "κατοίκους" του αρχαίου θεάτρου έρχονται να προστεθούν, στη δεκαετία του '80, το Αμφι-Θέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου και ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, που με τις "Ικέτιδες" του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χαραλάμπους, κερδίζει τη θέση του στα Επιδαύρια. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας, ο Κάρολος Κουν προχωρεί την έρευνά του στο αρχαίο δράμα, με κορύφωση τις "Βάκχες" του Ευριπίδη, όπου ξεχωρίζει η ερμηνεία του Μίμη Κουγιουμτζή ως Διονύσου. Τα ίδια χρόνια, με τις ερμηνείες της στον "Ορέστη" και στις "Βάκχες" του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σεβαστίκογλου, καθιερώνεται οριστικά ως τραγωδός η Μαρία Σκούντζου. Παράλληλα, ακόμα τρεις ερμηνεύτριες έρχονται να προστεθούν: Τζένη Γαϊτανοπούλου, Δέσποινα Μπεμπεδέλη και Ρένη Πιττακή. Είναι επίσης η εποχή που νέες μεταφράσεις έρχονται να βοηθήσουν τις παραστάσεις - όπως, για παράδειγμα, του Κ. Χ. Μύρη (Κώστας Γεωργουσόπουλος) και του Κωστή Κολώτα. Εν τω μεταξύ, οι πόρτες ανοίγουν διάπλατα σε δημοφιλείς αστέρες -δοκιμή που μένει χωρίς συνέχεια- και σε ξένους δημιουργούς, όπως ο Peter Hall, ο οποίος ξεκινά με την "Ορέστεια" μια συστηματική έρευνα πάνω στην αρχαία τραγωδία.

Με την "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή, που σκηνοθετεί ο Σπύρος Ευαγγελάτος το 1991, επισφραγίζεται η πορεία της Λήδας Τασοπούλου η οποία προχωρεί σταθερά την ερμηνεία της στην αρχαία τραγωδία. Την ίδια εποχή, ο Νικήτας Τσακίρογλου -που είχε αναδειχθεί νωρίτερα στις παραστάσεις του Σεβαστίκογλου- δίνει τις καλύτερές του ερμηνείες στην "Ηλέκτρα" και στον "Προμηθέα" του Αμφι-Θεάτρου. Ο Γιώργος Λαζάνης, ο οποίος κλείνει τη δεκαετία του '80 με τον άθλο της σκηνοθεσίας και της ερμηνείας του "Φιλοκτήτη", δίνει στα χρόνια του '90 το δικό του στίγμα στην ερμηνευτική εξέλιξη της τραγωδίας, αναδεικνύοντας και μια νέα πρωταγωνίστρια στην Επίδαυρο, την Κάτια Γέρου. Παράλληλα, ο Μίμης Κουγιουμτζής καταθέτει τη δική του πρόταση για τον Αριστοφάνη με τον "Πλούτο". Τα ίδια αυτά χρόνια το Εθνικό ρίχνει το βάρος σε μεγάλες εξαγώγιμες παραγωγές, στις οποίες ξεχωρίζουν οι ηθοποιοί με παιδεία στο χώρο της τραγωδίας, όπως ο Στέφανος Κυριακίδης, που διακρίθηκε ερμηνεύοντας τον Κρέοντα στον "Οιδίποδα Τύραννο", σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου. Η δεκαετία του '90 είναι και η δεκαετία του Γιώργου Μιχαλακόπουλου, που ερμηνεύει σχεδόν κάθε χρόνο και έναν αριστοφανικό ήρωα.

Στην αλλαγή του αιώνα, τα Επιδαύρια συνοδεύονται από μια νέα ερμηνευτική πρόταση με την "Αντιγόνη" του Σοφοκλή, που σκηνοθετεί ο Γιώργος Κιμούλης. Και ο θεσμός -το μοναδικό φεστιβάλ αποκλειστικά αρχαίου δράματος σ' όλο τον κόσμο- κρατά γερά, ανοιχτός πάντα σε νέες ιδέες και νέα πρόσωπα που θα συνεχίσουν το έργο των πρωτεργατών σκηνοθετών, ηθοποιών αλλά και σκηνογράφων, όπως ο Κλ. Κλώνης, ενδυματολόγων, όπως ο Αντώνης Φωκάς, χορογράφων, όπως η Μαρία Χορς, και τόσων άλλων. Τη μεγάλη, άλλωστε, σημασία του θεσμού των Επιδαυρίων είχε επισημάνει πολύ εύστοχα το 1955, στην εφημερίδα Ελευθερία, ο Διονύσιος Ρώμας, σε ένα άρθρο που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε γραφεί τώρα:
"Δεν ξέρω αν συνειδητοποιούμε ουσιαστικά όλοι οι Έλληνες την τεράστια σημασία που έχει το γεγονός ότι στην εποχή μας έλαχε ο κλήρος να ξανακούση το λάλον ύδωρ και να ξαναδώση ζωή στους νεκρούς αυτούς τόπους που η συστηματική προσπάθεια γυρεύει να τους μεταβάλη άλλη μια φορά σε "πανελλήνια εντευκτήρια'' όπου μυριάδες σύγχρονοι άνθρωποι συγκεντρώνονται κάτω από την αιγίδα της μόνης θεότητος που, έστω και αν η λατρεία της παρουσιάζει πού και πού συμπτώματα παρακμής, δεν γνωρίζει ούτε σταμάτημα, ούτε τέλος: της Τέχνης".

(?ρθρο της Ελένης Παπασωτηρίου που δημοσιεύεται στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών 2003)

Επίσημος κόμβος Ελληνικού Φεστιβάλ
• http://www.greekfestival.gr

Πρόγραμμα 2005

24 Ιουνίου - 27 Αυγούστου