Πληροφορίες τοπωνυμίου

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Γηρομερίου

Τηλέφωνο: +30 26640 22407
  Στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, οκτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης των Φιλιατών κοντά στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, βρίσκεται η Ιερά Μονή Γηρομερίου κτισμένη σε υψόμετρο τριακοσίων μέτρων στις δυτικές πλαγιές της πετρώδους οροσειράς Φαρμακοβούνι.
  Σχετικά με την ονομασία της Μονής υπάρχουν πολλές απόψεις και αρκετές φορές μέχρι σήμερα έχει αλλάξει η γραφή της. Συναντούμε τις εξής παραλλαγές: Ιερομερίου, από τις λέξεις ιερό και μέρος Γυρομερίου, από τις λέξεις γύρω και μέρος Γερομερίου, από τις λέξεις γερό ή ξανά ιερό και μέρος Γηρομερίου ή Γηρομηρίου, από τις λέξεις γηραιόν και μέρος. Από αρκετά χρόνια και μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει η γραφή Ι. Μ. Γηρομερίου.
  Η Μονή Γηρομερίου ιδρύθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα (μεταξύ 1310 και 1320), στην εποχή της ακμής του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Αποτέλεσε σημαντικό μοναστικό κέντρο και έφτασε στην μεγαλύτερη ακμή της στα μέσα του 16ου αιώνα, εποχή κατά την οποία, κατά τον Θεοδόσιο Ζυγομαλά, αριθμούσε περίπου 300 μοναχούς.
  Από την αρχή της ιδρύσεώς της υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ως Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή και αργότερα (18ος αι.) ως έδρα Πατριαρχικής Εξαρχίας. Στην δικαιοδοσία της ανήκαν 12 χωριά της επαρχίας και η πόλη των Φιλιατών.
  Το έτος 1800, η Μονή έγινε έδρα της Επισκοπής Γηρομερίου, υπαγόμενη στη Μητρόπολη Ιωαννίνων, με την ίδια έκταση στη δικαιοδοσία της. Από τότε και μέχρι το 1895 που οριστικά καταργήθηκε, είχε διάφορες εναλλαγές, άλλοτε έδρα Επισκοπής και άλλοτε Εξαρχίας. Το 1928 με απόφαση του Πατριαρχείου, παραχωρήθηκε στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος και σήμερα ανήκει στην δικαιοδοσία της Ιεράς Μητροπόλεως Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας.
  Μεγάλη, τέλος, ήταν η προσφορά της Μονής στην περιοχή της Θεσπρωτίας σε όλη τη μακραίωνη ιστορία της, συμβάλλοντας στη διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων. Χαρακτηριστική ήταν η λειτουργία του Κρυφού Σχολειού και της Ιερατικής Σχολής, μέσα στο χώρο της Μονής. Ακόμη, με ενέργειες κάποιων Εξάρχων και με έξοδα της Μονής λειτουργούσαν σχολεία σε ορισμένα από τα χωριά της περιοχής.

Μονή Γιρομερίου, 14ος αιώνας

Η μονή ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα. Η δε τοιχογράφηση του καθολικού έγινε το 1679.

Το καθολικό της μονής

  Το Καθολικό, δηλαδή ο κεντρικός Ναός της Μονής έχει κτιστεί τμηματικά. Είναι Ναός σχετικά μικρών διαστάσεων και αρχιτεκτονικά, ανήκει στον τύπο των τετρακιονίων σταυροειδών εγγεγραμμένων μετά τρούλου. Πιθανώς, αρχικά να ήταν του τύπου της μονόκλιτης βασιλικής, ενώ η σημερινή του μορφή, δηλαδή τα τέσσερα τμήματά του, είναι αποτέλεσμα ανακαινίσεων διαφόρων εποχών.
  Χρονολογικά, γνωρίζουμε μόνο για την ανέγερση του Κυρίως Ναού, η οποία έγινε το 1568 κατόπιν χορηγίας του Αρχοντα της Ουγγροβλαχίας Οξυώτη από την Πωγωνιανή. Κτίσμα της ίδιας εποχής θεωρείται ο Εξωνάρθηκας, ενώ το Ιερό και ο Νάρθηκας είναι προγενέστερα κτίσματα, τμήματα του πρώτου Ναού, πιθανώς του 14ου αιώνα. Εξωτερικά διακοσμείται από λιτά κεραμικά σχέδια κυρίως στον τρούλο, στη νότια και στη δυτική πλευρά. Εσωτερικά παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς στολίζεται από αγιογραφικό διάκοσμο του 16ου και 17ου αιώνα.
  Το δεύτερο στρώμα των τοιχογραφιών (1679) είναι λαϊκής τεχνοτροπίας της εποχής εκείνης ενώ το πρώτο, του 16ου αιώνα (1568-1590), είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας και έχει την μοναδική ιδιαιτερότητα ανάμεσα στα μνημεία της Ηπείρου, να συνδυάζει στοιχεία της βυζαντινής τέχνης, που ανήκει στην Κρητική Σχολή και στην σχολή της Δυτικής Ελλάδος, με στοιχεία της Δυτικής τέχνης. Ο εμπνευσμένος αγιογράφος, δυστυχώς, μας είναι άγνωστος. Το τέμπλο του Καθολικού είναι αξιόλογο έργο ξυλογλυπτικής κατασκευασμένο το 1824 και επιχρυσωμένο το 1829. Οι εικόνες του τέμπλου κατασκευάστηκαν το 1824 και είναι έργα του Δημητρίου Παπαδιαμάντη από το Ζαγόρι.
  Σε ιδιαίτερο ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι, σύγχρονο του τέμπλου, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας. Είναι η αρχαιότερη εικόνα της Μονής, κατασκευασμένη μεταξύ του 12ου και του 14ου αιώνα. Πρόκειται για αμφιπρόσωπη εικόνα όπου απεικονίζονται στη μια όψη η Παναγία του τύπου Οδηγήτριας, με την επωνυμία "ΟΡΗΧΗΟΤΙCCΑ", ενώ στην άλλη όψη οι πρωτοκορυφαίοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος.

Ιστοσελίδα Ιεράς Μονής Γιρομερίου
• http://users.otenet.gr/~monigir/ka8oliko.htm (4 φωτ.)