Πληροφορίες τοπωνυμίου

Προυντόν Πιέρ-Ζοζέφ

ΜΠΕΖΑΝΣΟΝ (Πόλη) ΝΤΟΥΜΠ
1809 - 1865
  Γάλλος στοχαστής, που θεωρείται ο ιδρυτής και ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς της αναρχικής ιδεολογίας. Γεννήθηκε στην Μπεζανσόν από φτωχή οικογένεια και από μικρός ήταν υποχρεωμένος να εργάζεται σκληρά. Παράλληλα όμως επέδειξε ιδιαίτερη έφεση για τα γράμματα και σε ηλικία 12 χρονών περίπου κατόρθωσε - κερδίζοντας κάποια υποτροφία - να ακολουθήσει λυκειακές και κατόπιν ανώτερες σπουδές στη γενέτειρά του. Το 1828 πάντως, πιεζόμενος από ανέχεια, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τα θρανία και να ασχοληθεί με τυπογραφικές εργασίες, φροντίζοντας παράλληλα να συμπληρώσει μόνος του τη μόρφωσή του (έμαθε λατινικά, ελληνικά και εβραϊκά). Την εποχή εκείνη γνώρισε και τον συμπολίτη του ουτοπιστή σοσιαλιστή Σαρλ Φουριέ από τον οποίο επηρεάστηκε σημαντικά. Αποφασιστική γι' αυτόν υπήρξε η παραχώρηση νέας υποτροφίας από την Ακαδημία της Μπεζανσόν το 1838, η οποία του επέτρεψε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Παρίσι, όπου εντρύφησε με ζήλο στη μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών θεωριών.
  Μετέχοντας όλο και πιο δραστήρια στους πολιτικά "ανήσυχους" κύκλους των διανοούμενων, ο Προυντόν δημοσίευσε το 1840 το περίφημο σύγγραμμά του Τι είναι η ιδιοκτησία (Qu' est-ce que la propriete), ένα κατηγορητήριο για τον πλούτο που δίνει σε μερικούς τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται την εργασία των άλλων. Σ' αυτό περιλαμβάνεται η διακήρυξη του "Είμαι αναρχικός" - ήταν ο πρώτος που αποκάλεσε έτσι τον εαυτό του - καθώς και το χαρακτηριστικό απόφθεγμά του "η ιδιοκτησία είναι κλοπή" (la propriete c' est le vol). Δύο χρόνια αργότερα, μετά την έκδοση της μπροσούρας του Προειδοποίηση προς τους ιδιοκτήτες (Avertissement aux proprietaires, 1842), δέχτηκε την πρώτη του δικαστική δίωξη, η οποία απέληξε σε αθώωσή του. Στη συνέχεια, εργάστηκε για μεγάλο διάστημα σε εταιρεία ποτάμιων μεταφορών στη Λυών, συνεχίζοντας πάντα τη συγγραφική δραστηριότητά του (τα κείμενά του θαυμάστηκαν για το ύφος τους από λογοτέχνες όπως ο Φλωμπέρ, ο Σαιντ-Μπεβ και ο Μπωντλαίρ). Ιδιαίτερα σημαντικό υπήρξε το έργο του Σύστημα οικονομικών αντιφάσεων ή η Φιλοσοφία της αθλιότητας (Systeme de contradictions economiques du philosophie de la misere, 1846), ένα έργο που - εμφορούμενο από νέες αντιλήψεις γύρω από την εγελιανή διαλεκτική - προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση του Μαρξ. Ο τελευταίος, μάλιστα, χαρακτήρισε τον Προυντόν "μικροαστό" και αντέκρουσε τις απόψεις του με τη δημοσίευση (1847) του έργου Η αθλιότητα της φιλοσοφίας. Στη Λυών ο Προυντόν συνδέθηκε επίσης με μια μυστική οργάνωση υφαντουργών, τους "Mutualistes", που πίστευαν στην αλληλοϋποστήριξη των εργαζομένων, την αυτοδιαχείριση των επιχειρήσεων και τη σταδιακή και μη βίαιη πορεία προς το σοσιαλισμό, και έδωσε το όνομά τους στη θεωρία του (mutualisme).
  Εγκατεστημένος και πάλι μόνιμα στο Παρίσι από το 1848, ο Προυστ αναμίχθηκε έντονα στους πολιτικούς αγώνες που κατέληξαν στην οριστική εκθρόνιση των Βουρβώνων και την ίδρυση της Β' Δημοκρατίας. Εκλέχτηκε μάλιστα τότε και βουλευτής της περιφέρειας Σηκουάνα στη Συντακτική Συνέλευση. Η επίδρασή του όμως στις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αποφασιστική, γεγονός που οφειλόταν στις ιδιόμορφες αντικρατιστικές θεωρίες του (που τον έφεραν σε ρήξη με τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις αλλά και με τον ισχυρό τότε σοσιαλιστή ηγέτη Λουί Μπλαν) και τις απόψεις του υπέρ μιας θεμελιακής αναδιοργάνωσης των δομών της οικονομίας. Οι πιο πάνω θεωρίες του εκφράστηκαν εναργέστερα στα έργα του: Λύση του κοινωνικού προβλήματος (Solution du probleme social, 1848), Εξομολογήσεις ενός επαναστάτη (Confessions d' un revolutionnaire, 1849), Επαναστατικές Ιδέες (Idees revolutionnaires, 1849), Οργάνωση της πίστης (Organisation de credit, 1849) και Περίληψη του κοινωνικού προβλήματος: Τράπεζα ανταλλαγών (Resume de la question sociale; Banque d' echange, 1849). Πρακτική εφαρμογή των αναφερομένων στο τελευταίο έργο ήταν η ίδρυση από τον Προυντόν της περίφημης "Τράπεζας των Ανταλλαγών" ή "του Λαού" (1849) ενός πρωτότυπου και οπωσδήποτε - όπως αποδείχτηκε - όχι βιώσιμου πιστωτικού ιδρύματος, το οποίο στόχευε στην κατάργηση του χρήματος και του τόκου και στην υποκατάστασή του από ένα σύστημα συναλλαγών με ανταλλάξιμους τίτλους, που αντιπροσώπευαν πραγματικές αξίες παραγόμενων αγαθών.
  Παράλληλα με τις πιο πάνω δραστηριότητές του, ο Προυντόν ασχολήθηκε και με την έκδοση πολιτικών εντύπων (Ο αντιπρόσωπος του λαού - Le Representant du peuple - κ.ά.), με τις οποίες άσκησε έντονη κριτική στους κρατούντες. Συνέπεια μάλιστα ενός βιαιότατου άρθρου εναντίον του προέδρου της Δημοκρατίας Λουδοβίκου-Ναπολέοντα (Ναπολέοντα Γ') ήταν να συλληφθεί και να φυλακιστεί (1849), γεγονός που τερμάτισε άδοξα το τραπεζικό του πείραμα. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του (1849-52) έγραψε τη μελέτη Γενική άποψη για την επανάσταση στο 19ο αι. (Idee generale de la recolution aux 19e siecle, 1851), στο οποίο διαφαινόταν μια γενικότερη αναθεώρηση παλαιότερων ριζοσπαστικών πολιτικών θέσεων και το όραμά του για μια ιδανική κοινωνία. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι, απογοητευμένος ίσως από την όλη εξέλιξη των κοινωνικών αγώνων, ο Προυντόν εξέφρασε προς στιγμήν και πολιτικές απόψεις που τον εμφάνιζαν να αποδέχεται το αυτάρχικο καθεστώς του Ναπολέοντα Γ'. Υποστήριξε, συγκεκριμένα, ότι ο δικτάτορας θα μπορούσε να κατευθύνει ένα τολμηρό πρόγραμμα κοινωνικών αλλαγών.
  Μετά την απελευθέρωσή του, ο Προυντόν αφοσιώθηκε και πάλι στις μελέτες του και δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, τα έργα Η φιλοσοφία της προόδου (Philosophie du progres, 1853) και Για τη δικαιοσύνη στην επανάσταση και στην εκκλησία (De la Justice dans la revolution et dans l' eglise, 3 τ., 1858). Οι απόψεις που εξέφρασε με το τελευταίο έργο, που θεωρείται και το σημαντικότερό του, προκάλεσαν νέες διώξεις του (το βιβλίο κατασχέθηκε από τις Αρχές) και τον υποχρέωσαν να διαφύγει στο Βέλγιο, όπου παρέμεινε περίπου 4 χρόνια. Καρπός της εκεί συγγραφικής του δραστηριότητας υπήρξε το έργο Ο πόλεμος και η ειρήνη (La Guerre et la paix, 1860).
  Μετά τη νέα επιστροφή του στη Γαλλία (1862), ο Προυντόν παρέμεινε στο παρασκήνιο των πολιτικών εξελίξεων και, στρεφόμενος συνεχώς σε λιγότερο ακραίες τοποθετήσεις, αναγνώρισε το ανέφικτο της πραγμάτωσης των αναρχικών του οραματισμών και τάχθηκε υπέρ ενός συστήματος ομοσπονδιακής κρατικής οργάνωσης.
  Μετά το θάνατο του Προυντόν δημοσιεύτηκαν τα έργα του: Για την πολιτική ικανότητα των εργατικών τάξεων (De la capacite politique des classes ouvrieres, 1865), Σχετικά με την αρχή που διέπει την τέχνη (Du Principe de l' art, 1865), Πολιτικές αντιφάσεις (Contradictions politiques, 1870), Καισαρισμός και χριστιανισμός (Cesarisme et christianisme, 1882), Ο Ιησούς και οι απαρχές του χριστιανισμού (Jesus et les origines du christianisme, 1896) κ.ά. Τα Απαντά του (Oeuvres completes) εκδόθηκαν μεταξύ 1867-82 στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες.
  Σημαντική μορφή της γαλλικής διανόησης, ο Προυντόν βάσισε τις κοινωνιολογικές και οικονομολογικές επιλογές του στις αρχές της εγελιανής διαλεκτικής, αρνούμενος ωστόσο την απολυτότητα της αρχής για εξαφάνιση των αντιθέτων μέσα στη νέα σύνθεση. Κατά την άποψή του, που προδίδει το πάθος του για ελευθερία σκέψης και πολιτικής έκφρασης, τα αντίθετα διατηρούν και πρέπει να διατηρούν την αυθυπαρξία τους κατά τη φάση της μεταξύ τους ρήξης, έτσι ώστε η νέα δημιουργία να εμπεριέχει γόνιμες αντινομίες. Στη λογική των πιο πάνω, η πάλη για κοινωνική και πολιτική χειραφέτηση των εργατικών τάξεων δεν μπορεί να λειτουργήσει με μηχανιστικά ιδεολογήματα περί απόλυτου "καλού" και "κακού" και δεν επιτρέπεται να στοχεύει σε κρατιστικά πρότυπα που ευνουχίζουν την ελευθερία. Συνακόλουθα, η οικονομική δραστηριότητα - πέρα από τις διακηρύξεις των σοσιαλιστών - πρέπει να αντικαταστήσει τη μηχανιστική λογική "παραγωγή-κλοπή εργασιακής υπεραξίας-χρήμα-κέρδος" με εκείνη "παραγωγή-κοινωνική αξία προϊόντος-ανταλλαγή-κατανάλωση" και να εξασφαλίσει την εξάλειψη της κοινωνικής αθλιότητας και των βίαιων κοινωνικών τριβών.
  Ο Προυντόν - διακηρυγμένος εχθρός της βίας - θεωρείται ως ένας από τους θεμελιωτές του αναρχισμού, ενός αναρχισμού ωστόσο που στοχεύει απλώς στην κατάργηση των - κατά την άποψή του - "άχρηστων" κυβερνητικών δομών και όχι στην κατάργηση των οποιωνδήποτε οργανικών θεσμών κοινωνικής συγκρότησης. Η γενική του αυτή πολιτικοφιλοσοφική αντίληψη τον έφερε σε ρήξη όχι μόνο με τους θιασώτες του αστικού προτύπου κοινωνικής οργάνωσης, αλλά κυρίως με το μαρξισμό (που αποδέχτηκε την έννοια του κράτους ως δύναμης επιβολής της εξουσίας της εργατικής τάξης πάνω στην αστική), των διαφόρων σοσιαλιστικών ρευμάτων (που αποδέχτηκαν την προοδευτική "μεταμόρφωση" του κράτους από δύναμη συντήρησης σε δύναμη προόδου) και του "παραδοσιακού" αναρχισμού (που θεώρησε τον προυντονισμό ως ωραιοποιημένη αναπαραγωγή εξουσιαστικών θεωριών). Ωστόσο, οι απόψεις που επηρέασαν ουσιαστικά την Α' Διεθνή και το συνδικαλιστικό κίνημα, όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και σε όλη την Ευρώπη, και αποτέλεσαν τη βάση της αναρχικής θεωρίας, όπως τη διαμόρφωσαν ο θεωρούμενος ως άμεσος μαθητής του Μικαϊλ Μπακούνιν και ο Πιοτρ Κροπότκιν.

Βιβλιογραφία: D.W Brogan, Proudhon (1934). G Woodcock, Pierre-Joseph Proudhon (1956)
Κείμενο: Όθων Τσουνάκος
Το κείμενο παρατίθεται τον Νοέμβριο 2004 από το Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Αθήνα 1983, της Εκδοτικής Αθηνών

• http://www.ohiou.edu/~chastain/ip/proudhon.htm
• http://www.staff.uni-marburg.de/~multimed/theorie/...

System of Economical Contradictions or The Philosophy of Misery.

• http://cupid.ecom.unimelb.edu.au/het/proudhon/mise...