Πληροφορίες τοπωνυμίου

Ο Μύθος, η Παράδοση, η Ιστορία

  Μακραίωνη η ιστορία του Λιτόχωρου. Και συνεχής, αδιάσπαστη στο πέρασμα του χρόνου. Πηγές της ο μύθος και η παράδοση. Λέγεται ότι ιδρύθηκε από τους κατοίκους της αρχαίας Πίμπλειας, μικρής πόλης νοτιότερα, λατρευτικού κέντρου τον Πιμπλειάδων Μουσών, που υπαγόταν στην περίφημη πόλη του Δίου. Χτισμένος εκείνος ο οικισμός στις όχθες του ποταμού Ενιπέα, καταστράφηκε από τα νερά του, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να εγκατασταθούν στη σημερινή θέση του Λιτόχωρου.
  Τελευταίοι πιστοί στη λατρεία του Δωδεκάθεου του Ολύμπου, εκχριστιανίστηκαν όταν ο αυτοκράτορας Μέγας Θεοδόσιος έστειλε νησιώτες χριστιανούς ως εποίκους, που έφεραν μαζί τους και τη ναυτική παράδοση. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας πάνω από εκατό ιστιοφόρα ανήκαν σε Λιτοχωρίτες καραβοκύρηδες. Η παραλία των Αγίων Θεοδώρων μάλιστα ονομάστηκε Στόλος από το πλήθος των αγκυροβολημένων ποίων.
  Δεν είναι γνωστός ο ακριβής χρόνος της δημιουργίας του Λιτόχωρου. Οι ρίζες του, πάντως, σύμφωνα με την παράδοση, τοποθετούνται στο 14ο αιώνα. Το 1540 έφτασε εδώ ο Αγιος Διονύσιος και έχτισε το ξακουστό μοναστήρι. Από τότε η πόλη και το μοναστήρι ακολούθησαν κοινή ιστορική πορεία. Ο Όλυμπος, η Μονή του Αγίου Διονυσίου και το Λιτόχωρο έγιναν το καταφύγιο των αρματωλών της περιοχής. Από εδώ πέρασε ο μεγάλος δάσκαλος του Γένους Κοσμάς ο Αιτωλός. Στην παραλία του Λιτόχωρου αποβιβάστηκε ο Νικοτσάρας, βρίσκοντας το 1807 ηρωικό θάνατο στην προσπάθειά του να ξεσηκώσει την περιοχή. Οι Λιτοχωρίτες συμμετείχαν ενεργά στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821.
  Στο Λιτόχωρο συγκροτήθηκε το 1878 η πρώτη επαναστατική κυβέρνηση για την απελευθέρωση της Μακεδονίας με πρόεδρο τον Ευάγγελο Κοροβάγκο και άρχισε η επανάσταση του Ολύμπου. Οι Λιτοχωρίτες ναυτικοί Νικόλαος Βλαχόπουλος και Μιχαήλ Κωφός οδήγησαν στους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-1913 το ναύαρχο Νικόλαο Βότση στο Θερμαϊκό κόλπο, όπου τορπίλλισε τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου. Στις πλαγιές και τις χαράδρες του Ολύμπου φώλιασε στο Β παγκόσμιο πόλεμο η εθνική αντίσταση.
  Με το μύθο και την ιστορία, αλλά και με το φυσικό περιβάλλον, είναι συνδεδεμένη και η ονομασία της πόλης. Κατά μία εκδοχή, όπως λέει ο μύθος, ονομάσθηκε Λητόχωρο γιατί εδώ είχε την πατρίδα της η πανέμορφη Λητώ, που λουζόταν στα νερά του Ενιπέα. Κατά άλλη εκδοχή η γραφή Λιτόχωρο οφείλεται στο λιτό χώρο ή στη βυζαντινή λέξη "λιτή", που σημαίνει προσευχή. Ίσως να προήλθε από το όνομα Λιθόχωρο, δηλαδή "πετρότοπος". Σε χάρτες μάλιστα της Μακεδονίας του 16ου και 17ου αιώνα αναφέρεται με την αρχαιοελληνική ονομασία Λισσάς από το ομηρικό "λις", που σημαίνει τον βράχο ή τον γκρεμό, τη γυμνή και λεία πέτρα. Υπάρχει, επίσης, η γραφή Λυτόχωρο, με την έννοια του "λυτού" ελεύθερου - τόπου, που γνώρισε χαλαρή την τουρκική κυριαρχία.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Λιτόχωρου.