Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Η παράδοση αναφέρει ότι όταν το 1430 ο Σουλτάνος Μουράτ είχε σχεδόν εκπορθήσει τη Θεσσαλονίκη από την πλευρά των κάστρων προς το μέρος της πύλης της Καλαμαριάς, μια ομάδα Βυζαντινών στρατιωτών που θα ήταν καστροφύλακες, μάχονταν απελπισμένα υπερασπίζοντας τη Θεσσαλονίκη.
  Το γεγονός αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στο Σουλτάνο, ο οποίος τους έστειλε προσωπικά μήνυμα να παραδοθούν. Αυτοί όμως συνέχισαν την ηρωική τους αντίσταση και ο Σουλτάνος εντυπωσιάστηκε ακόμα περισσότερο. Εκτιμώντας τις πολεμικές τους αρετές και την προσήλωσή τους στην υπηρεσία που είχαν ταχθεί, δέχθηκε τους όρους που πρότειναν οι ίδιοι για να συνθηκολογήσουν.
  Οι όροι ήταν:
α) να εξακολουθήσουν να είναι καστροφύλακες και
β) να διατηρήσουν έξω από τα τείχη, στα ΝΑ της πόλης, την έκταση γης που κατείχαν.
  Αυτοί αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του χωριού που ήταν στα ανατολικά της Αγίας Μαρίνας, στο ύψωμα πάνω από την Τούμπα. Δυόμισι αιώνες οι ηρωικοί αυτοί υπερασπιστές, ζούσαν εκεί πάνω ως Καπουτζήδες, που στα τούρκικα σημαίνει καστροφύλακες. Αυτό άλλωστε ήταν και το αρχικό όνομα του χωριού, Καπουτζήδα ως την μετονομασία του σε Πυλαία. Βέβαια το παλιό όνομα έχει μείνει ως τις μέρες μας σα δεύτερη ονομασία.
  Προστάτης του χωριού ήταν και είναι μέχρι σήμερα ο Προφήτης Ηλίας, η γιορτή του στις 20 Ιουλίου, όπου γίνεται πολύ μεγάλο πανηγύρι που διαρκεί αρκετές μέρες.
  Η Καπουτζήδα, που ήταν αρχικά στην περιοχή Τριανδρίας - Ανω Τούμπας, ήταν το πλησιέστερο χωριό της Θεσσαλονίκης από την ανατολική πλευρά της. Απείχε περίπου 10χιλ. από το Λευκό Πύργο, που αποτελούσε και το όριο της πόλης. Το ίδιο απείχε και από την πλατεία Συντριβανιού, όπου ήταν η πύλη της Καμάρας ή αλλιώς "Κασσανδρεωτική". Μετά την επέκταση της πόλης και τη δημιουργία του συνοικισμού Χαριλάου γύρω στα 1920-1922 απείχε από το τέρμα του μόλις 2χιλ.
  Η μετοίκηση στη σημερινή τοποθεσία, έγινε εξαιτίας εμφάνισης φιδιών, ένα είδος που το αποκαλούσαν σαϊτες και ήταν δηλητηριώδη. Δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια πότε έγινε η μετοίκηση, αλλά υπολογίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα. Οπωσδήποτε όμως, την εποχή της επανάστασης του 1821, το χωριό ήταν στη σημερινή τοποθεσία.
  Σήμερα η Πυλαία είναι μια ακραία συνοικία της Θεσσαλονίκης, λίγο έξω από το συνοικισμό Χαριλάου, στο δρόμο για το Πανόραμα. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται γύρω στις τριάντα χιλιάδες με την τελευταία απογραφή. Οι κάτοικοί της έχουν αστικοποιηθεί και μέρος των γαιών τους έχουν οικοπεδοποιηθεί.
  Οι γαίες έφταναν από τη μια πλευρά ανατολικά ως την Γεωργική Σχολή, δυτικά ως τη σημερινή Πανεπιστημιούπολη και βορειοανατολικά πέρα από το Αμερικανικό Κολέγιο, στο δρόμο για το Πανόραμα.
  Στην Πυλαία έχουν εγκατασταθεί και νέοι κάτοικοι, που οι περισσότεροι προέρχονται από τα χωριά της Χαλκιδικής. Επίσης εγκαταστάθηκαν και Βλάχοι από τα Μεγάλα Λιβάδια του Πάϊκου, του Ν.Κιλκίς, οι οποίοι έρχονταν περιοδικά στις αρχές, ώσπου εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Καπουτζήδα.
  Οι Καπουτζήδες διακρίνονταν για τη συντηρητικότητά τους. Ο πληθυσμός της Πυλαίας, αμιγής ελληνικός, με φανατική προσήλωση στα ελληνοχριστιανικά ιδανικά, με βαθιά ριζωμένη τη συναίσθηση της αρχοντικής του καταγωγής, συνέχιζε με φανατισμό τις παραδόσεις και απέκρουε ότι θα μπορούσε να μολύνει την ελληνικότητα του τόπου. Την με πάθος προσήλωσή του στις πατροπαράδοτες παραδόσεις, συνέχιζε ως το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Από τότε όμως ως σήμερα, πολλά αλλάζουν και άλλα χάνονται και οι νέες γενιές δεν ενδιαφέρονται για την διατήρηση της παράδοσης.
  Στον Μακεδονικό Αγώνα το χωριό διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερα σοβαρό ρόλο, μιας και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι ήταν οργανωμένοι στον ιερό αγώνα.
  Το γλωσσικό ιδίωμα της Πυλαίας είναι ένα από τα καθαρότερα του βόρειου γλωσσικού ιδιώματος, παραπλήσιο με κείνο της Χαλκιδικής, πιο αμόλευτο από ξένες επιδράσεις από κείνο των πόλεων. Οι ξένες επιδράσεις που δέχτηκαν οι Καπουτζηδιανοί στη γλώσσα ήταν ελάχιστες σε σχέση με τις επιδράσεις που δέχτηκαν οι κάτοικοι άλλων περιοχών. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι δεν υπήρξε συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στην περιοχή. Βέβαια εισχώρησαν κάποιες τούρκικες λέξεις στο τοπικό ιδίωμα. Ωστόσο, ειδικά οι γυναίκες της Πυλαίας, φαίνεται ότι αγνοούσαν την τούρκικη γλώσσα.
  Τα ήθη και τα έθιμα, ιδίως του γάμου, αρραβώνα, γέννησης, αλλά και του θανάτου θυμίζουν σε πολλά την Αρχαία Ελλάδα. Όπως άλλωστε παρατηρούμε, η γυναικεία φορεσιά, ο "σαγιάς", έχει καταβολές από το Βυζάντιο.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Πυλαίας

• http://www.pilea.gr/main.php?am=2