Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Η αρχαιολογική έρευνα τοποθετεί τα σημαντικότερα νεολιθικά κέντρα στην κοιλάδα του Ευρώτα νότια από τη Σπάρτη, στις εκβολές του ποταμού, στα σπήλαια του Διρού στις δυτικές ακτές της Μάνης και στην Ελαφόνησο. Πολύ περισσότερες θέσεις έχουν εντοπιστεί από την εποχή του χαλκού - από τα πρωτοελλαδικά, τα μεσοελλαδικά και τα μυκηναϊκά χρόνια. Κυρίως στις όχθες του Ευρώτα, στο τρίγωνο που σχηματίζουν σήμερα η Σπάρτη, το Γύθειο και οι Μολάοι. Αρκετές πόλεις των αρχαϊκών χρόνων μας είναι γνωστές από τον Όμηρο. Η Σπάρτη, το βασίλειο του Μενέλαου και της Ελένης, που τότε δεν βρισκόταν στο σημείο της πόλης των ιστορικών χρόνων. Κοντά της, οι Αμύκλαι, η Θεράπνη, η Φάρις και οι Βρυσέαι. Το Έλος στις εκβολές. Η Μέσσα, η Λας και το Οίτυλον στη δυτική χερσόνησο.
  Η εγκατάσταση των Δωριέων σήμανε την προώθηση της Σπάρτης στο προσκήνιο της ιστορίας, όπου διατηρήθηκε επί αιώνες, σε παράλληλη πορεία, αλλά και αντιπαράθεση με την Αθήνα. Η Σπάρτη των ιστορικών χρόνων, με τη μεθοδική οργάνωση, την πειθαρχία και τους ιδιότυπους θεσμούς της, αλλά και με τον χαρακτήρα των κατοίκων της, συνώνυμου του θάρρους και της αυταπάρνησης, έγινε το επίκεντρο της περιοχής, κυριάρχησε στη Νότια Πελοπόννησο, αλλά και πέρα απ’ αυτή, πρωτοστάτησε στους αμυντικούς πολέμους κατά των Περσών και νίκησε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο στην εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
  Στη Λακεδαίμονα, όμως, στις πεδιάδες του Ευρώτα και στους κόλπους των ακτών, αναπτύχθηκαν κι άλλες πόλεις. Τόσες, ώστε να ονομαστεί "Εκατόμπολις". Μεταξύ αυτών, βόρεια, στα οδικά περάσματα, η Αίγυς, η Βελεμίνα, η Πελλάνα και η Σελλασία, όπου το 222 π.Χ. οι Σπαρτιάτες ηττήθηκαν από τους Μακεδόνες. Γύρω από τη Σπάρτη, από τα μυκηναϊκά χρόνια, η Θεράπνη, οι Βρυσέαι, η Φάρις και οι Αμύκλαι, με το φημισμένο ιερό του Υάκινθου και του Απόλλωνα. Ανατολικά τους η Σελινούς και νοτιανατολικά οι Γερόνθαι το μεσαιωνικό, αλλά και σημερινό Γεράκι. Πιο κάτω οι Κροκεαί, με τα λατομεία του πασίγνωστου κροκεάτη λίθου. Πάντα κοντά στο Λακωνικό κόλπο, το Έλος. Προς την ανατολική χερσόνησο, οι Ακρίαι, η Κυπαρισσία και ο Ασωπός, με ίχνη να διακρίνονται ακόμη στη θάλασσα. Και στην άκρη της χερσονήσου, απέναντι από την "Όνου Γνάθον", την Ελαφόνησο, οι Βοιαί, σημαντικό λιμάνι, η σημερινή Νεάπολη. Βορειότερα στην ανατολική ακτή, το άλλο σημαντικό λιμάνι, η Επίδαυρος Λιμηρά. Το πιο σημαντικό, όμως, στην άλλη πλευρά, στη δυτική γωνία του Λακωνικού κόλπου. Το Γύθειο, ναύσταθμος της Σπάρτης και εμπορικό εξαγωγικό κέντρο στο πέρασμα των αιώνων. Νότιά του, η Λας και η Ασίνη. Και στη δυτική χερσόνησο, ψηλά το Οίτυλο και κατεβαίνοντας προς το ακρωτήρι η Πύρριχος, η Τευθρώνη, η Καινήπολις, η Μέσσα και η Ιππόλα.
  Με την παρακμή της Σπάρτης και τη ρωμαϊκή κυριαρχία, εικοσιτρείς πόλεις, κυρίως παραλιακές, δημιούργησαν το Κοινόν των Λακεδαιμονίων, που το 22 π.Χ. μετονομάστηκε σε Κοινόν των Ελευθερολακώνων. Με την πολιτική αυτή οργάνωση η Λακωνία άκμασε ως τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. Αλλά βαρβαρικές επιδρομές και ένας φοβερός σεισμός τον 4ο αιώνα έφεραν την καταστροφή. Έναν αιώνα μετά στα ερείπια της αρχαίας Σπάρτης άρχισε να χτίζεται η χριστιανική πόλη με το όνομα Λακεδαιμονία.
  Στην Επαρχία της Αχαϊας τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, στο Θέμα της Πελοποννήσου κατόπιν, την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Λακωνία επανήλθε δυναμικά στο προσκήνιο στα μέσα του 13ου αιώνα, όταν οι Φράγκοι έχτισαν και λίγο αργότερα παρέδωσαν στους Βυζαντινούς το κάστρο του Μυστρά, που έγινε η έδρα του Δεσποτάτου του Μωρέως. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας συχνά οι πόλεις, τα λιμάνια και τα κάστρα της είδαν πολεμικές επιχειρήσεις μεταξύ Βενετών και Τούρκων, πειρατικές επιδρομές και εξορμήσεις, επαναστατικούς αγώνες. Αναδείχθηκε τότε όλο και περισσότερο η Μάνη, η δυσπρόσιτη δυτική χερσόνησος, που έμεινε απλησίαστη από κατακτητές, διατηρώντας την αυτονομία, τις παραδόσεις και το ελεύθερο πνεύμα της. Καταφύγιο και ορμητήριο, κοινωνία κλειστή, με δικούς της κανόνες, διαμόρφωσε γενιές σκληροτράχηλων πολεμιστών, ελεύθερων ανθρώπων, και πρόσφερε πολλά στον Αγώνα του 1821, που οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους. Η μακραίωνη αυτή ιστορία της Λακωνίας αναβλύζει από τις πηγές - μνημεία και τοποθεσίες - σε κάθε βήμα του ταξιδιώτη. Στα ευρήματα της Σπάρτης και στο αρχαιολογικό της μουσείο. Στον "θρόνο" του Απόλλωνα στις Αμύκλες. Στον αρχαιολογικό χώρο του Γύθειου. Στα διάσπαρτα παντού κατάλοιπα του χρόνου. Στις βυζαντινές εκκλησίες, τα ιστορικά μοναστήρια και τα κάστρα, αλλά και σε ολόκληρες μεσαιωνικές πολιτείες - τον Μυστρά, το Γεράκι και τη Μονεμβασιά. Σε ολόκληρες περιοχές, όπως η Μάνη με τα άγρια γοητευτικά τοπία και τα πυργόσπιτα, που σηματοδοτούν τη μοναδική λαϊκή αρχιτεκτονική της.
(κείμενο: Σωτήρης Μπακανάκης)
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Μάρτιο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Λακωνίας.