Πληροφορίες τοπωνυμίου

The main harbour of Cantharus

Kεντρικός Λιμένας Κανθάρου
Ο κεντρικός λιμένας βρίσκεται στα ΒΔ της χερσονήσου του Πειραιά (fig. 4) και αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου (fig.5). Η είσοδός του σχηματιζόταν από δύο βραχίονες πού εκτείνονταν από τις δύο πλευρές προς το κέντρο του κόλπου: την Ηετιώνεια ακτή βορειοδυτικά και την ακτή που εκτείνεται ανατολικά του ακρωτηρίου Αλκίμου στα νοτιοανατολικά. Η λιμενολεκάνη του κεντρικού λιμένα ονομαζόταν Κάνθαρος λόγω του σχήματός της που έμοιαζε με το αντίστοιχο αγγείο.
Λιμενολεκάνες.
Η λιμενολεκάνη του Κανθάρου όπως αποτυπώθηκε στα σχέδια των πρώτων ερευνητών, είχε το σχήμα ακανόνιστου τετραπλεύρου, λίγο μικρότερου από το σύγχρονο λιμάνι διαστάσεων περίπου 1000x750 m. Γύρω από τη λιμενολεκάνη διατάσσονταν - ξεκινώντας από δυτικά και κινούμενοι δεξιόστροφα - εντός των τοιχών και κατά μήκος της Ηετιώνιας ακτής, τα αθηναϊκά ναυπηγία. Βορειότερα, σχηματιζόταν εκτός των τειχών ελώδης περιοχή που χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο (όπως δείχνει ο σημαντικός αριθμός ταφικών στηλών και σαρκοφάγων, που προέρχονται από την εκβάθυνση της περιοχής για την κατασκευή του σύγχρονου προλιμένα) (Σταϊνχάουερ 2000, 79) και μέχρι πρόσφατα ταυτιζόταν με τον Κωφό λιμένα. Στη βορειοανατολική πλευρά της λιμενολεκάνης διαμορφωνόταν το εμπορικό λιμάνι του Πειραιά το "εμπόρειον", ενώ στο νότιο άκρο του Κανθάρου, στην ακτή Αλκίμου βρισκόταν ο ναύσταθμος του λιμένα. Ο "Κωφός" λιμένας βρισκόταν στη δυτική ακτή της Ηετωνίας χερσονήσου, στον σημερινό όρμο της Κρομμυδαρούς, ενώ έξω από το λιμάνι και πέρα από το βόρειο φάρο που έχει εντοπιστεί στην περιοχή των Λιπασμάτων, βρισκόταν ο λιμένας των Φωρών, όπου δεν υπήρχε κανενός είδους έλεγχος. (Σταϊνχάουερ 2000, 79).
Λιμενοβραχίονες.
Οι δύο φυσικοί βραχίονες συνεχίζονταν μέσα στην θάλασσα με την προέκταση των τειχών που περιτρέχουν την ακτογραμμή τους ώστε να σχηματίσουν μια στενή είσοδο. Η ανωδομή των μόλων ήταν κατασκευασμένη από ορθογωνικούς ογκόλιθους μήκους μεγαλύτερου από 3.30m οι οποίοι συγκρατούνταν στη θέση τους με τη βοήθεια συνδετήρων με μολυβδοχόηση (Shaw 1972, 90-91). Οι λιμενοβραχίονες κατασκευασμένοι από ακτίτη λίθο, είχαν μήκος 130 m ο καθένας αφήνοντας ένα άνοιγμα εισόδου 50m. Τα τείχη της πόλεως κατέληγαν στους δύο αυτούς μόλους και ενισχύονταν στα άκρα τους με μεγάλους τετραγωνικούς πύργους (Spon, 1676, 234) από τους οποίους κρεμόταν αλυσίδα για την προστασία του λιμανιού σε περίπτωση αιφνιδιασμού.
Φάροι.
Η ύπαρξη φάρων (κολόνες με φωτιά στην κορυφή τους) για τη σήμανση της εισόδου επιβεβαιώνεται από τα λείψανα που έχουν αναστηλωθεί σε δύο θέσεις της ακτής (Σταϊνχάουερ 2000, 79). (fig.6, 7). Ο ένας βόρεια στο σημερινό εργοστάσιο Λιπασμάτων και ο άλλος νότια, εντός του χώρου Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου, δίπλα στον περίβολο που ταυτίζεται με τον τάφο του Θεμιστοκλή.
Νεώσοικοι.
Στην ακτή Αλκίμου, νότια του Κανθάρου, βρισκόταν ο ναύσταθμος του λιμένα, αποτελούμενος από 96 νεώσοικους το 331 (IG II² 1627-1629 & 1631) σε σύνολο 372 σε όλο τον Πειραιά. Η περιοχή αυτή του κεντρικού λιμένος εξελίχθηκε σε πολεμική ναυτική ζώνη μετά τη Μουνιχία και τη Ζέα, όταν οι ανάγκες για πολεμικά πλοία πολλαπλασιάστηκαν.
Διοικητικές Εγκαταστάσεις.
Πίσω από τους νεώσοικους υπήρχαν ναυτικές διοικητικές εγκαταστάσεις και σκευοθήκες, ενώ ολόκληρη η περιοχή του ναυστάθμου κλεινόταν με περίβολο επιτρέποντας την είσοδο μόνο στους δημόσιους λειτουργούς και τους εργαζόμενους στα νεώρια.
Προβλήτες - Αποβάθρες.
Το εμπορικό λιμάνι του Πειραιά το "εμπόρειον" (fig. 8) καταλάμβανε έναν ορθογωνικό χώρο 250m x 1000m (Mazarakis-Ainian Ph. ,1992, σ. 74), με το διαμήκη άξονά του παράλληλο προς την ακτογραμμή, διαμορφωμένο με προκυμαία από την οποία προεξείχαν "κρηπίδαι" ή "υποδοχαί". Οι νηοδόχοι που σχηματίζονταν μεταξύ αυτών των υποδοχών, χρησίμευαν για την φορτοεκφόρτωση και την παραμονή των πλοίων. Ίχνη τους (Alten 1881, 11-15) υπήρχαν μέχρι το 1840, οπότε καταστράφηκαν για την κατασκευή του σύγχρονου λιμένα. Η θέση και οι διαστάσεις κάθε νηοδόχου ήταν ορισμένες στο χώρο της προκυμαίας με τη χρήση "όρων" που χρησιμοποιήθηκαν από τον Ιππόδαμο για το σχεδιασμό του Πειραιά (Mazarakis-Ainian Ph. 1992, 74).
  Εντός της λιμενολεκάνης του εμπορικού λιμένα είναι γνωστή η ύπαρξη και η ονομασία τριών προβλητών για την ακριβή θέση των οποίων έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις από τους ιστορικούς τοπογράφους του Πειραιά (Mazarakis-Ainian Ph. 1992, σ. 75) ενώ έχει εκφραστεί και η άποψη ότι και οι τρεις ταυτίζονται με την ίδια κατασκευή (Πανάγος 1968, 218): το "Δια Μέσου Χώμα", το "Χώμα" και το "Διάζευγμα" (fig.5).
  Το "Δια Μέσου Χώμα" αποτελούσε πιθανόν την προβλήτα που είχε κατασκευαστεί για την ζεύξη των δύο πλευρών της ελώδους περιοχής. Το "Χώμα" αποτελούσε αποβάθρα στο μυχό του λιμανιού (μπορεί ενδεχομένως να ταυτιστεί με τον μόλο που προεξέχει σήμερα της προκυμαίας στην περιοχή της πλατείας Καραϊσκάκη) και χρησίμευε για την επιθεώρηση του στόλου. Το "Διάζευγμα" τέλος ενδεχόμενος να αποτελούσε διαχωριστικό στοιχείο της κεντρικής εμπορικής προκυμαίας.
  Οι εκφορτώσεις γίνονταν σε διάφορα σημεία του εμπορικού λιμένα κατά κατηγορία εμπορευμάτων και ανάλογα προς τον προορισμό που αντιστοιχούσε σε κάθε στοά της προκυμαίας. Λόγω του μικρού μεγέθους τους τα πλοία μπορούσαν να πλευρίσουν στην προκυμαία για φόρτωση, ενώ για τα μεγάλα φορτία θα πρέπει να χρησιμοποιούνταν μηχανικά μέσα για τα οποία δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες.
Αποθήκες - Εμπορικές Στοές.
Εντός του χώρου του Εμπορείου θεωρείται ότι υπήρχαν πέντε στοές (Πανάγος 1968, 224) που χρησίμευαν για τις εμπορικές συναλλαγές και ως αποθηκευτικοί χώροι. Η θέση, η μορφή και ο αριθμός αυτών αμφισβητείται από τους ερευνητές του Πειραιά, ενώ τα νεώτερα ανασκαφικά δεδομένα διαμορφώνουν μια πληρέστερη εικόνα της διάρθρωσής τους (Σταϊνχάουερ 2000, 83-84). Μεταξύ αυτών η περίφημη "Μακρά Στοά" που χτίστηκε κατά την εποχή του Περικλή και αποτελούσε τη αγορά σιτηρών και το "Δείγμα", το επιχειρησιακό κέντρο που χρησίμευε για την έκθεση δειγμάτων των εισαγόμενων εμπορευμάτων καθώς και ο χώρος στον οποίο ήταν εγκατεστημένες όλες οι τράπεζες. Η θέση της Μακράς Στοάς εντοπίζεται πλέον στο βόρειο άκρο του Εμπορείου (γωνία Ακτής Ποσειδώνος και οδού Γούναρη) ενώ η θέση του Δείγματος προσδιορίζεται στο κέντρο του Εμπορείου σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο χώρο (Judeich 1931, 448). Η ανεύρεση τμημάτων των θεμελιώσεων τριών από τις στοές του Εμπορείου (οδ. Νοταρά, οδ. Φίλωνος, ακτή Μιαούλη και οδ. Μπουμπουλίνας) επιτρέπουν σε κάποιο βαθμό την αποκατάσταση της μορφής της αρχαίας παραλίας (fig.9) σύμφωνα με την οποία (Σταϊνχάουερ 1995, 313), η διάταξη των στοών δεν ακολουθεί τον ιπποδάμειο ιστό της αρχαίας πόλης που περιβάλλει τον λιμένα (όπως είχε προταθεί από τους χάρτες των Kaupert- Milchhφfer (1889), Judeich (1930), Τραυλού (1969) και των Hoepfner-Schwander (1986, 1994). Οι αποκλίνοντες άξονες των τριών διαπιστωμένων στοών αποδεικνύουν ότι η πιστότερη απόδοση της αρχαίας ακτογραμμής δίνεται από τον ενετικό χάρτη του 1687. (Σοφού 1973, 246-58, πιν. 112-113).
Οχυρώσεις
Η ημικυκλική διάταξη των στοών εκατέρωθεν του "Διαζεύγματος" και η προσαρμογή αυτής της διάταξης στον ιπποδάμειο ιστό της πόλης οδηγεί στην διαμόρφωση ενός περιβόλου γύρω από τον χώρο του Εμπορείου (Σταϊνχάουερ 2000, 91). Η ύπαρξη περιβόλου σημειώνεται στον χάρτη του Judeich (fig. 10) (μήκους 80m) και τμήματα θεμελίων αντίστοιχων τοίχων έχουν εντοπιστεί κοντά σε μία από τις στοές (Δραγάτση) και βορειότερα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του R.G.Z.M. Roman-Germanic Central Museum

• http://www2.rgzm.de/Navis2/Harbours/Athen/Piraeus/...