Πληροφορίες τοπωνυμίου

Αγιά Κυδωνίας

  Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την ετυμολογία της λέξης Αγιά. Μία άποψη είναι ότι η ονομασία του χωριού προέρχεται από τη λέξη αγυιά (= δρόμος), γι' αυτό και η ονομασία γράφεται και Αγυιά. Μία άλλη πως προέρχεται από την αραβική λέξη αγιάν (= πρόκριτος, διοικητής). Μία τελευταία υποστηρίζει πως η ονομασία του χωριού προέρχεται από μία άλλη αραβική λέξη, το άια (=νερό). Αυτή θεωρείται και ως επικρατέστερη, λόγω της πλουσιότητας των υδάτων της περιοχής, τα οποία αναβλύζουν σε υψόμετρο 40 μ. και από τα οποία σχηματίζεται ο παραπόταμος του Πλατανιά Ξεκολωμένος, του οποίου τα νερά τροφοδοτούν το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Χανίων. Στην κοινότητα Αγιάς ανήκουν οι οικισμοί Επισκοπή και Κυρτομάδω. Το χωριό υπήρχε από την περίοδο της Αραβοκρατίας και ίσως είναι γέννημα εκείνης της εποχής. Κατά την Β' Βυζαντινή περίοδο, όταν οι παραλιακές επισκοπές μεταφέρθηκαν για ασφάλεια στα ενδότερα, η επισκοπή Κυδωνίας μεταφέρθηκε στην Αγιά.
  Κατά την Ενετοκρατία, όλη η περιοχή ήταν ιδιοκτησία της επισκοπής Κυδωνίας, η οποία είχε μετονομασθεί σε επισκοπή Αγιάς. Σώζονται μάλιστα τα θεμέλια ενός βενετσιάνικου πύργου, ο οποίος έδωσε την πρώτη ονομασία της περιοχής, δηλαδή Πύργος. Σήμερα το μέρος ονομάζεται Στρατόπεδο ( Ραφτοπούλου ). Οι κάτοικοι είναι γηγενείς Κρήτες και μερικοί Μικρασιάτες και Πόντιοι. Από τις παλιότερες οικογένειες είναι οι : Κοσμαδάκηδες, Πετρουλάκηδες, Φουφουλάκηδες (Μ.Ασία), Ζελελίδες (Πόντος), Μανιάδες ή Μανιαδάκηδες (κατέβηκαν από το Θέρισο), Καάληδες (κατέβηκαν από τους Λάκκους), Μυλωνάκηδες, Αρτσιδάκηδες. Η Αγιά αναφέρεται στην απογραφή του "Καστροφύλακα" το 1583 να έχει 142 κατοίκους. Την εποχή της Τουρκοκρατίας ο Χατζη-Μιχάλης Γιάνναρης, οπλαρχηγός από τους Λάκκους, συνεπλάκη μέσα στο χωριό με Τούρκους με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αρκετοί εξ αυτών.
   Ανάμεσα στα ιστορικά γεγονότα της περιοχής πρέπει να αναφέρουμε και τη μάχη των Λειβαδιών, που δόθηκε το 1897 στη θέση Λειβάδια, κοντά στις σημερινές φυλακές της Αγιάς, μεταξύ των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων που είχαν αποβιβασθεί στο Κολυμπάρι (σώμα αρχηγού Τιμολέοντα Βάσου) και των Τούρκων. Στο πεδίο της μάχης μεταξύ των πεσόντων ήταν ο ηρωικός λοχαγός (ή ανθυπολοχαγός) Τριγκέτας, που τάφηκε βόρεια στην κορυφή του λόφου Μονοκούμαρος. Αργότερα έγινε η ανακομιδή των οστών του στη γενέτειρά του, αλλά η θέση του τάφου παραμένει γνωστή μέχρι και σήμερα.
   Λίγο πιο πέρα από την κοινότητα Αγιάς, βρίσκονται τα κτίρια των αγροτικών φυλακών, που κτίστηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1930. Είναι γνωστά από τις μακάβριες θυσίες των ηρώων συμπατριωτών μας που υπέστησαν εκεί στυγερά βασανιστήρια. Οι φυλακές ονομάσθηκαν δίκαια "Ο Γολγοθάς της Κρήτης" και εκφράζουν αναμφισβήτητα ένα αξιοσημείωτο για τη βαρβαρότητά του και κατάπτυστο έργο της Χιτλερικής Γερμανίας. Κατά τη μάχη της Κρήτης Γερμανοί αλεξιπτωτιστές τις κατέλαβαν τις πρώτες ώρες της προσγείωσής τους, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Χάιντριχ, και τις μετέτρεψαν σε ελληνικό Νταχάου. Εδώ, στις 16/9/1944, οι Γερμανοί σε αντίποινα για την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε από την Κρητική Αντίσταση, αποκεφάλισαν 60 κρατούμενους με τσεκούρια.

Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2001 από ιστοσελίδα του Δήμου Θερίσου

Αγιά

  Το χωριό Αγιά απέχει 9 χιλιόμετρα από τα Χανιά, στο δρόμο Χανιά - Αλικιανός. Στην περιοχή βρίσκεται η ομώνυμη λίμνη και τα ερείπια της βυζαντινής Επισκοπής της Κυδωνίας.

Ιστοσελίδα της Crete TOURnet
• http://www.crete.tournet.gr/MainArea.jdp?ID=367 (3 φωτ.)