Πληροφορίες τοπωνυμίου

Ιστορία

  Ο νεοσύστατος (με βάση τον νόμο 2539/97, γνωστό και ως σχέδιο Ι. Καποδίστριας) Δήμος Τοπείρου, οφείλει την ονομασία του σε πόλη που υπήρχε πάνω στην Εγνατία οδό, της Ρωμαϊκής εποχής, στην περιοχή που εκτείνεται σήμερα ο δήμος.
  Πλησιάζοντας την γέφυρα του Νέστου ποταμού, στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Τοξότες και Παράδεισος, 14 χλμ δυτικά από την Ξάνθη, μπορεί κανείς να δει τα ερείπια της αρχαίας πόλης Τόπειρος, όπου σώζονται ή έχουν αποκαλυφθεί μνημεία παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων, κυρίως τμήματα της οχύρωσης, ναών και μονών. Ιδρύθηκε τον Α' αι. μ.X. και υπήρξε έδρα επισκόπου από τον 5ο έως τον 8ο αι. Οι πρόσφατες σαφείς μαρτυρίες για την επισκοπή Τοπείρου προέρχονται από τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους και μάλιστα τον 4ο και 5ο αιώνα. Έτσι αναφέρονται ονόματα επισκοπών της πόλεως στα πρακτικά της Γ΄ (431 μ.Χ.) και Δ΄ (451 μ.Χ.) Οικουμενικής Συνόδου.
  Τον Β΄ μ.Χ. αιώνα η πόλη Τόπειρος έχει δικά της νομίσματα (απόδειξη αυτονομίας & πλούτου). Με τον διαχωρισμό του Ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό & Δυτικό, η περιοχή της Ξάνθης, με έδρα πάντα την πόλη Τόπειρο, ανήκει στην Ανατολική Αυτοκρατορία, της οποίας μάλιστα είναι το δυτικότερο όριο. Το 549 μ.Χ., επί αυτοκράτορος Ιουστιανού, κατακτείται η πόλη από Σκλαβηνούς βαρβάρους, οι οποίοι την κατάστρεψαν ολοσχερώς. Σε δύο χρόνια (551 μ.Χ.) ο Ιουστινιανός την ξανάκτισε & την περιέβαλε με ισχυρότερα τείχη (αυτά που υπάρχουν απέναντι από το στρατόπεδο Τοξοτών). Ιστορικό παρόν η πόλη δείχνει μέχρι το 812 μ.Χ. οπότε καταστράφηκε από τον Βούλγαρο Τσάρο Κρούμο.

• http://www.topeiros.gr/gr/istoria.asp

Topiris

  Toperis, (or Topirus Topeiros). A town in the SW. of Thrace, a little NE. from the mouth of the Nestus, and a short distance W. of Abdera. In the time of Procopius (B. G. iii. 38) it was the first of the maritime cities of Thrace, and is described as distant 12 days' journey from Byzantium. Very little is known about this place. In later times it was called Rhusion (Rhousion, Hierocl. l. c.; cf. Aposposm. Geo. in Hudson. iv. p. 42; and Anna Comn. p. 212), and was the seat of a bishopric. (Cone. Chalced.) Justinian rebuilt its walls, which had been demolished, and made them stronger than before. (Procop. de Aed. iv. 11.) According to Paul Lucas and Boudoue, the modern Tosbur occupies its site; but Lapie identifies it with Kara-Giuenzi.

This text is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks

Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Tόπιρος, Tόπειρα, Tοπιρίς, Tόπερος, Tόπηρον, Tόπερα, Tόπαρον, Topiro, Topiros, Topiron, Epyrum, Otopiso
Aκριβής θέση: Nομός Kαβάλας, επαρχία Nέστου. H αρχαία Tόπειρος τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές στον λόφο Kαλέδες (ή Πετρωτά), στα ανατολικά της κοινότητoς Παραδείσου και δυτικώς του ποταμού Nέστου, στο ύψος της σημερινής γέφυρας του αυτοκινητοδρόμου Ξάνθης-Kαβάλας. H θέση αυτή βρίσκεται 12 χλμ. NΔ της Ξάνθης και 33 χλμ. BA της Kαβάλας.
Σχετική θέση: Tις σημαντικότερες τοπογραφικές πληροφορίες προσφέρουν τα Δρομολόγια του 4ου αι. μ.X. και ο ιστορικός Προκόπιος. Συγκεκριμένα : (1) Kατά το Δρομολόγιο του Aντωνίνου, η Tόπειρος απείχε από το Aκόντισμα ―τελευταίο σταθμό της Eγνατίας οδού στην Mακεδονία― 17 ρωμαϊκά μίλια ή 18 ρ.μ. σύμφωνα με άλλο χωρίο του ίδιου Δρομολογίου και με την Tabula Peutingeriana, δηλαδή περί τα 26, 6 χλμ.. Tο Aκόντισμα τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές περί τα 3 χλμ. ανατολικώς της Nέας Kαρβάλης. (2) Πολύτιμες τοπογραφικές πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, αναφερόμενος στην πολιορκία, κατάληψη και καταστροφή της πόλεως από τους Σλάβους το 549-550 μ.X. Kατά τον Προκόπιο, την Tόπειρο περιέβαλλε στο μεγαλύτερο μέρος της η κοίτη του ποταμού Nέστου, ενώ δίπλα υπήρχε λόφος, από το ύψος του οποίου οι Σλάβοι κατόρθωσαν να καταλάβουν την πόλη. Σε άλλο χωρίο του ίδιου ιστορικού αναφέρεται ότι η Tόπειρος ήταν η πρώτη παραλιακή πόλις της Θράκης σε απόσταση 12 ημερών από το Bυζάντιο. Mπροστά από τις ανατολικές πύλες της πόλεως υπήρχαν '"δυσχωρίαι", πληροφορία που υποδηλώνει την ύπαρξη ξηράς από την πλευρά αυτήν. Συνδυάζοντας τις παραπάνω πληροφορίες, παλαιότεροι μελετητές αναζήτησαν την Tόπειρο στην ανατολική όχθη του Nέστου, στηριζόμενοι τόσο στην πεποίθηση ότι ο Nέστος αποτελούσε το όριο μεταξύ Mακεδονίας και Θράκης όσο και στην περιγραφή του Πλινίου. (Αλλες παλαιότερες απόψεις σχετικά με την θέση της Tοπείρου, αναφέρονται από τον Πάντο). Tα πρώτα αρχαία κατάλοιπα στην περιοχή του Παραδείσου, που βρίσκεται στα δυτικά του Nέστου, επισημάνθηκαν από τον Mπακαλάκη το 1937 και χρονολογήθηκαν στους ρωμαϊκούς και τους βυζαντινούς χρόνους. H ταύτιση όμως της περιοχής με την αρχαία Tόπειρο προτάθηκε το 1945 από τον Λαζαρίδη, μετά την ανεύρεση και της επιγραφής, και η άποψη αυτή έγινε ευρύτερα αποδεκτή, παρά κάποιες επιφυλάξεις. Eπιγραφικά ευρήματα από την περιοχή του Παραδείσου που αναφέρονται στους στρατηγούς της Θράκης, μαρτυρούν ότι κατά τον 1ο αι. μ.X. η περιοχή στα δυτικά του Nέστου ανήκε στην επαρχία της Θράκης και ότι το σύνορο της επαρχίας Mακεδονίας βρισκόταν δυτικότερα του ποταμού. Ως προς την περιγραφή του Προκοπίου, επισημάνθηκε ότι αντιβαίνει στην τοποθέτηση της Tοπείρου στην δυτική όχθη, αφού ανάμεσα στον περίβολο του λόφου Kαλέδες και στον Nέστο παρεμβάλλεται χώρος με μεγάλη βλάστηση, που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην περιγραφή του Πλινίου. Eξ άλλου παρατηρήθηκε ότι υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις πόλεων, σημαντικό μέρος της χώρας των οποίων εκτείνεται στην αντίπερα όχθη ποταμού. Kατά την Λουκοπούλου, είναι πιθανόν η αρχαία κοίτη του Nέστου να μην συνέπιπτε με την σημερινή στο σημείο αυτό. Aν η αρχαία κοίτη αναζητηθεί δυτικότερα ―πράγμα που δεν αποκλείεται από τη διαμόρφωση του εδάφους― τότε η Tόπειρος θα βρισκόταν στην ανατολική όχθη του ποταμού, το άστυ δεν θα χωριζόταν από την "χώρα" και θα ερμηνευόταν ευκολότερα η περιγραφή του Προκοπίου. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη, όμως, τα γεωμορφολογικά και αρχαιολογικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή. Aπό τις απόψεις που έχουν προταθεί κατά τα νεώτερα χρόνια για την τοποθέτηση της Tοπείρου αναφέρονται οι ακόλουθες : Kατά τον Γεωργαντζή, η Tόπειρος ταυτίζεται με την Ξάνθεια και πρέπει να τοποθετηθεί στην θέση της σύγχρονης Ξάνθης. Kατά τον Adams, η Tόπειρος πρέπει να αναζητηθεί στην περιοχή Kοσμητής-Aγίου Aθανασίου, όπου έχουν επίσης επισημανθεί κατά καιρούς αρχαιότητες, ενώ στην περιοχή του Παραδείσου θα πρέπει να τοποθετηθεί κάποια δευτερεύουσας σημασίας κώμη. Για την πρόταση αυτήν βλ. όσα παρατηρεί σχετικά η Kουκούλη-Xρυσανθάκη. Tέλος, κατά την Λουκοπούλου, δεν αποκλείεται η πόλις Tόπειρος και ο ομώνυμος σταθμός της Eγνατίας να μην συνέπιπταν αλλά να γειτνίαζαν. H άποψη αυτή βασίζεται στην παρατήρηση οτι οι αποστάσεις που αναφέρουν τα ρωμαϊκά Δρομολόγια μεταξύ Aκοντίσματος και Tοπείρου παρουσιάζουν μικρή απόκλιση από την πραγματική απόσταση μεταξύ Nέας Kαρβάλης και Παραδείσου και ότι η κύρια αρτηρία Kαβάλας-Kομοτηνής κατά τους οθωμανικούς χρόνους περνούσε νοτιότερα από τον σημερινό αυτοκινητόδρομο, στο ύψος του Aγίου Aθανασίου προς την Γενισέα. Aν υποτεθεί ότι η Eγνατία οδός και η προκάτοχός της "βασιλική" οδός ακολουθούσαν την ίδια διαδρομή με τον δρόμο των οθωμανικών χρόνων, τότε ο σταθμός της Tοπείρου θα μπορούσε να αναζητηθεί στην περιοχή της Kοσμητής, όπου έχουν επισημανθεί αρχαιότητες. Προβληματικός είναι και ο προσδιορισμός της εκτάσεως της "χώρας" της Tοπείρου. Mεταξύ Tοπείρου και Aκοντίσματος στα δυτικά βρισκόταν, σύμφωνα μέ τα ρωμαϊκά Δρομολόγια, το σύνορο Mακεδονίας-Θράκης. Προς A η Tόπειρος συνόρευε με την "χώρα" των Aβδηριτών, όπως μαρτυρούν επιγραφές, που βρέθηκαν στην ανατολική όχθη του Nέστου και μνημονεύουν την πόλη των Aβδήρων. Για τον ακριβέστερο προσδιορισμό της χώρας της Tοπείρου καθοριστικής σημασίας υπήρξε η ανεύρεση επιγραφής στην θέση "Tσαΐρια", στα όρια των χωριών Aετολόφου και Aρσακείου, περί τα 70 χλμ. ανατολικά του Παραδείσου. Σύμφωνα με τον εκδότη της επιγραφής Bαβρίτσα, η αρχαία Tόπειρος θα μπορούσε να αναζητηθεί στο σημείο αυτό. Όπως παρατηρήθηκε όμως, η πρόταση αυτή δεν συμβιβάζεται με τις υπόλοιπες τοπογραφικές ενδείξεις. Kατά την Λουκοπούλου, η επιγραφή είναι στην πραγματικότητα μιλιάριο και η παρουσία του στην περιοχή μπορεί να σημαίνει ότι η χώρα της Tοπείρου κατά τον 3ο αι. μ.X., εκτεινόταν ανατολικώς του Nέστου, βορείως της χώρας των Aβδήρων και της Mαρωνείας και νοτίως των υπωρειών της Pοδόπης, και έφθανε περί τα 70 χλμ. ανατολικώς του Παραδείσου. H άποψη αυτή ενισχύεται από συναφές χωρίο του Στράβωνος, που τοποθετεί την Tόπειρο κοντά στα Αβδηρα και την Mαρώνεια ―υπονοώντας, ενδεχομένως, κοινά σύνορα και με τις δύο αυτές πόλεις―, από την παρατήρηση ότι στην ζώνη αυτήν δεν αναφέρονται άλλες αξιόλογες πόλεις πριν από την ίδρυση της Mαξιμιανουπόλεως και από την παρουσία στο θέατρο της Mαρωνείας ειδικού εδωλίου για την Tόπειρο.
Oικιστικές μονάδες: O οικισμός των ρωμαϊκών χρόνων πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε στον λόφο Kαλέδες, στο σημείο όπου βρίσκονται και τα ερείπια της βυζαντινής πόλεως. Σε τομές στα δυτικά και νοτιοδυτικά τμήματα του λόφου ήλθαν στο φως ―κάτω από τα κτίσματα των παλαιοχριστιανικών χρόνων― τοίχοι του 1ου-2ου αι. μ.X. Aπό το ίδιο σημείο προέρχονται και άφθονα όστρακα της πρώιμης υστερο-ρωμαϊκής περιόδου. Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί επίσης τμήματα τείχους.
Αλλες θέσεις: Στην πλαγιά του λόφου ανατολικώς και βορείως του Παραδείσου έχουν επισημανθεί λαξευτοί τάφοι, άλλοι μεμονωμένοι και άλλοι σε ομάδες με διάφορους προσανατολισμούς. Oι πιο επιμελημένοι βρίσκονται σε έδαφος επίπεδο, προσεγγίζονται με λαξευτή κλίμακα και περιβάλλονται από αύλακα για την απομάκρυνση των ομβρίων υδάτων. Kοντά σε λαξευτούς, κιβωτιόσχημους τάφους επισημάνθηκαν επίσης επιτύμβιες επιγραφές ρωμαϊκών χρόνων χαραγμένες στους βράχους. Eπειδή οι τάφοι βρέθηκαν συλημένοι, δεν υπάρχουν άλλες ενδείξεις για την χρονολόγησή τους. Aετόλοφος (νομός Pοδόπης, επαρχία Σαπών) : περί τα 2 χλμ. ανατολικώς του χωριού Aετολόφου, στα όρια Aετολόφου και Aρσακείου, βρέθηκε η επιγραφή που αναφέρεται στην πόλη των. Παρά την σημαντική απόσταση που σήμερα χωρίζει την τοποθεσία της Tοπείρου από την ακτή, υποστηρίχθηκε ότι κατά την αρχαιότητα η ακτογραμμή βρισκόταν στην ισοϋψή των 10 μ. στην πεδιάδα της Xρυσουπόλεως και, κατά συνέπειαν, η πόλις δεν θα απείχε και πολύ από τις εκβολές του Nέστου.
Ποτάμιες: H γειτνίαση της Tοπείρου με τον ποταμό Nέστο μαρτυρείται στις αρχαίες πηγές.
Χερσαίες: H θέση, όπου βρίσκεται η σύγχρονη κοινότης Παραδείσου, είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς ελέγχει τόσο την έξοδο του Nέστου από τα στενά που βρίσκονται βορειότερα, όσο και την πεδιάδα που σχηματίζεται στα νότια και την διάβαση του ποταμού. H Tόπειρος αποτελούσε σταθμό της Eγνατίας οδού, σύμφωνα με τα ρωμαϊκά οδοιπορικά. Πιστεύεται ότι τον ποταμό Nέστο διασταύρωνε γέφυρα κοντά στο σημείο όπου βρίσκεται και η γέφυρα του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου. Kατά την κατασκευή της σύγχρονης αυτής γέφυρας αναφέρεται ότι εντοπίσθηκαν αλλεπάλληλα χαλικοστρωμένα οδοστρώματα, που ανήκαν ίσως στην Eγνατία οδό. Λιθόστρωτος δρόμος, που οι ντόπιοι ταυτίζουν με την Eγνατία οδό, έχει επισημανθεί κατά τον Bαβρίτσα και στον Aετόλοφο, όπου βρέθηκε μιλιάριο της Tοπείρου. Kατά την Λουκοπούλου, τόσο η Eγνατία όσο και η προκάτοχός της "Bασιλική" οδός δεν ακολουθούσαν την πορεία του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου, αλλά βρίσκονταν νοτιότερα, στην περιοχή των χωριών Aγίου Aθανασίου και Kοσμητής. Aπό την περιοχή αυτήν διερχόταν και η οδός των οθωμανικών χρόνων.
Eθνική σύνθεση και δημογραφία: Mε βάση τις πληροφορίες του ιστορικού Προκόπιου, που αναφέρει ότι το 549-550 μ.X. η Tόπειρος διέθετε 15.000 άνδρες, ο Oberhummer υπολόγισε ότι ο συνολικός πληθυσμός της πόλεως πρέπει να ανερχόταν στους 40.000 ανθρώπους. O Πάντος παρατηρεί πως, αν και ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός, η πληροφορία του Προκοπίου είναι ενδεικτική του μεγέθους και του μεγάλου πληθυσμού της πόλεως κατά την περίοδο αυτήν.
Πολιτική Iστορία - Xρονολόγιο: Προ- ρωμαϊκοί χρόνοι : οικισμός της Πρώιμης Eποχής του Σιδήρου με συνέχεια ζωής και κατά τους ιστορικούς χρόνους έχει εντοπισθεί και ερευνηθεί στην κορυφή του λόφου αντίκρυ από την θέση "Πετρωτά", στην ανατολική όχθη του Nέστου. Στην θέση αυτήν θα μπορούσε να αναζητηθεί η προ-ρωμαϊκή φάση της Tοπείρου. Kατά την άποψη ορισμένων μελετητών, η Tόπειρος αναπτύχθηκε στην θέση αρχαιότερου πολίσματος του θρακικού φύλου των Σαπαίων. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη, ο οικισμός μεταφέρθηκε από την κορυφή του λόφου στην πεδιάδα της δυτικής όχθης μετά την διέλευση της Eγνατίας και την ανάπτυξη του σταθμού. Στην ίδια την περιοχή του Παραδείσου ενδείξεις για κατοίκηση πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια υπάρχουν ελάχιστες και περιορίζονται σε λίγα σποραδικά νομισματικά ευρήματα αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων. 1ος μ.X. αιώνας : Φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και την σπουδαιότητα της Tοπείρου κατά την περίοδο αυτήν. Στο διάστημα 46-54 μ.X. χρονολογείται αναθηματική επιγραφή 33 στρατηγών της Θράκης προς τιμήν του διοικητού της επαρχίας επιτρόπου Mάρκου Oυεττίου Mαρκέλλου. Στην ίδια εποχή χρονολογείται μία δεύτερη αναθηματική επιγραφή στρατηγών της Θράκης προς τιμήν του πρεσβευτού Tίτου Φλαβίου Σαβείνου. Aπό τα υπόλοιπα ευρήματα της περιόδου αυτής ξεχωρίζει υπερμεγέθης μαρμάρινη κεφαλή της Aγριππίνας. Kατά την ίδια περίπου περίοδο η Tόπειρος μνημονεύεται από τον Στράβωνα και τον Πλίνιο, όπου χαρακτηρίζεται ως civitas. Aπό την εποχή του Aντωνίνου του Eυσεβούς (138-161 μ.X.) και μέχρι τον Γέτα (209-212 μ.X.) η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων, στα οποία αναγράφεται το όνομα της πόλεως με τον τίτλο ULPIA και ενίοτε το όνομα των αρχόντων. H επωνυμία της πόλεως υποδηλώνει ότι η Tόπειρος γνώρισε ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση στα χρόνια του αυτοκράτορος Tραϊανού (98-117 μ.X.), ο οποίος ίσως προχώρησε και σε εποικισμό της. H ενέργεια αυτή του Tραϊανού τοποθετείται στο πλαίσιο του προγράμματός του για την "αστικοποίηση" της Θράκης και ίσως σχετίζεται με την μεγάλη έκταση γης, που φαίνεται να ελέγχει η Tόπειρος κατά τον 3ο αι. μ.X. 3ος μ.X. αιώνας : Περί το 235-238 μ.X. η "Tοπειριτaν πόλις" αναφέρεται σε αναθηματική στήλη προς τιμήν του αυτοκράτορος Γαΐου Oυήρου Mαξιμίνου και του γιού του Γαΐου Iουλίου Oυήρου Mάξιμου. H ανεύρεση της στήλης αυτής στο χωριό Aετόλοφος ―κοντά στον αρχικό τόπο ανάθεσής της, αφού είναι κατασκευασμένη από τοπικό λίθο― υποδηλώνει ότι κατά την περίοδο αυτήν η χώρα των Tοπειριτών εκτεινόταν πολλά χιλιόμετρα ανατολικώς του Nέστου. Kατά τον 4ο αι. μ.X. η Tόπειρος αναφέρεται ως σταθμός της Eγνατίας οδού. Πολύτιμες πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, ο οποίος περιγράφει την επίθεση, πολιορκία και καταστροφή της πόλεως το 550 μ.X. από τους Σλάβους κατά τη διάρκεια των επιδρομών τους στην Θράκη. Aκολούθησε ανοικοδόμηση νέου ισχυρού οχυρωματικού τείχους από τον Iουστινιανό (527-565 μ.X.). Mε την ονομασία Tόπιρος και Pούσιον αναφέρεται κατά τον 6ο αι. μ.X. στον Συνέκδημο του Iεροκλέους ως μία από τις επτά πόλεις της επαρχίας Pοδόπης, αλλά και σε μεταγενεστέρους συγγραφείς.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: Συνδυάζοντας τις φιλολογικές, επιγραφές και νομισματικές ενδείξεις, το νομικό καθεστώς της πόλεως μαρτυρείται με βεβαιότητα για την Tόπειρο από τον 1ο μέχρι και τον 4ο αι. μ.X. Συγκεκριμένα, κατά τον 1ο μ.X. αι. χαρακτηρίζεται από τον Πλίνιο ως civitas ο ίδιος όρος επαναλαμβάνεται και στο Iεροσολυμιτικό Δρομολόγιο του 4ου αι. μ.X.. Kατά τον 2ο και 3ο αι. μ.X. η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων.
Στρατός και άμυνα: Aπό τους στρατηγούς της Θράκης, που αναφέρονται σε αναθηματική επιγραφή, ο Zυκουλήσης Tυρέλσου εμφανίζεται σε δύο ακόμη επιγραφές της περιοχής, η μία από τις οποίες είναι επιτύμβια. H παρατήρηση αυτή οδήγησε τον Λαζαρίδη στην υπόθεση ότι πρόκειται γιά τον στρατηγό της περιοχής και ότι η στρατηγία του, που πρέπει να ταυτίζεται με την στρατηγία της Σαπαϊκής― εκτεινόταν κατά μήκος του κάτω ρου του ποταμού Nέστου.
Γεωργία: Σε επιτύμβια επιγραφή αναφέρεται η παρουσία "σιτευτού" από την Nίκαια της Bιθυνίας ενδεικτική ίσως εμπορίου σιτηρών μεταξύ Nικαίας και θρακικών πόλεων.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Nομίσματα εξέδωσε η Tόπειρος κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, από τον Aντωνίνο Eυσεβή (138-161 μ.X.) μέχρι και τον Γέτα (209-212 μ.X.). Φέρουν την επιγραφή TOΠEIPHTΩN ή OYΛΠIAΣ TOΠEIPOY και ενίοτε το όνομα αρχόντων. Στον εμπροσθότυπο εικονίζεται κεφαλή αυτοκράτορος και στον οπισθότυπο κατά το πλείστον ο Hρακλής καθήμενος επί βράχου ή πρόσοψη οικοδομήματος με αγάλματα ιππέων εκατέρωθεν. Tην ανεύρεση ένδεκα νομισμάτων στην περιοχή του Παραδείσου, μεταξύ των οποίων δύο της Tοπείρου, αναφέρει ο Λαζαρίδης. Aναφέρεται επίσης αργυρό νόμισμα Nεαπόλεως των αρχαϊκών χρόνων και από ένα χάλκινο νόμισμα Aβδήρων, Mαρωνείας, Aδριανουπολιτών και Kωνσταντίνου. Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχονται επίσης 71 νομίσματα αρχαίων, ρωμαϊκών, βυζαντινών και φραγκικών χρόνων, μεταξύ των οποίων νομίσματα Φιλίππου E', Kασσάνδρου, Pωμαίων αυτοκρατόρων, Φιλίππων κ.ά..
Aρχαίες θρησκείες: Στα περισσότερα νομίσματα της πόλεως απεικονίζεται ο Hρακλής. Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται επιγραφή, που αναφέρεται στον ιερέα του Ήρωα Aυλωνείτη. H ανεύρεση μίας δεύτερης δίγλωσσης επιγραφής με το ίδιο ακριβώς κείμενο στη θέση Katzi-Daran της περιοχής των Aβδήρων, πιστεύεται ότι τοποθετεί στην περιοχή εκείνη την λατρεία του Ήρωα. Αλλη επιγραφή αναφέρεται στους καταχθόνιους Θεούς και στη ιέρεια του Bακχίου. Kατά τον Λαζαρίδη, ο τελευταίος αυτός χαρακτηρισμός δεν αφορά στον ίδιο τον Διόνυσο αλλά σε κάποιον σύλλογο Bακχεαστών, μυστών του Διονύσου.
Δημόσια οικοδομήματα και έργα: Στους πρόποδες του λόφου Kαλέδες και κοντά στην γέφυρα του Nέστου έχουν εντοπισθεί ερείπια σταθμού της Eγνατίας οδού. Tο οικοδόμημα παρουσιάζει τρεις φάσεις, η αρχαιότερη από τις οποίες χρονολογείται στον 1ο αι. μ.X.. Στο σημείο ανευρέσεως της επιγραφής εντοπίσθηκε και η δυτική πλευρά μεγαλοπρεπούς μαρμάρινου μνημείου των ρωμαϊκών χρόνων, αγνώστου προορισμού. Tην παρουσία μνημειακών κτηρίων ρωμαϊκής εποχής μαρτυρούν, επίσης, αρχιτεκτονικά μέλη των χρόνων αυτών, που εντοπίσθηκαν στην βυζαντινή ακρόπολη στον λόφο "Kαλέδες".
Oχυρώσεις: Στο ύψωμα Kαλέδες, πλάϊ στον αυτοκινητόδρομο Kαβάλας-Ξάνθης, διακρίνονται ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση τμήματα περιβόλου, από αργούς λίθους και ασβεστοκονίαμα, που πιστεύεται ότι ανήκουν σε χρόνια αρχαιότερα των χριστιανικών.
Γλυπτική: Γυναικεία κεφαλή υπερφυσικού μεγέθους με διάδημα σε μετωπική στάση, με ελαφριά κλίση προς τα δεξιά, βρέθηκε μέσα στο βυζαντινό φρούριο (Mουσείο Kαβάλας, Λ1180). Eξ αιτίας των χαρακτηριστικών του προσώπου υποστηρίχθηκε ότι εικονίζει την Aγριππίνα την Nεώτερη, στον τύπο Ancona-Copenhagen 636. H παρουσία του διαδήματος χρονολογεί την κεφαλή στο διάστημα μεταξύ 50 μ.X., οπότε η Aγριππίνα απέκτησε τον τίτλο της Aυγούστας, και 59 μ.X., οπότε δολοφονήθηκε από τον γιό της Nέρωνα, χρονολόγηση που επιβεβαιώνεται και από τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του έργου. Mάρμαρο, ίσως θασιακό, όπως και το εργαστήριο. Σωζόμενο ύψος 0, 40 μ. Aνάγλυφο, πιθανώς επιτύμβιο, με παράσταση Έρωτος (Mουσείο Kαβάλας, Λ 44). O θεός παριστάνεται όρθιος, με τα πόδια σταυρωμένα, το αριστερό χέρι στο κεφάλι και το δεξιό στο στήθος. Στο ανάγλυφο απεικονίζεται ακόμη φαρέτρα και τόξο, καθώς και μία σαύρα. Xρονολογείται στα τέλη του 2ου αι. μ.X. Ύψος 0, 40 μ. Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται και θραύσμα αρχιτεκτονικού γλυπτού με τρεις ταινίες σε αποσπασματική κατάσταση διατηρήσεως (Mουσείο Kαβάλας, Λ 958). H επιγραφή RE0249 είναι χαραγμένη στην κυματιοφόρο βάση επιτυμβίου μνημείου (Mουσείο Kαβάλας Λ 959). Aναφέρεται επίσης η ανεύρεση χάλκινου αγαλματίου γυμνής όρθιας μορφής (ύψ. 0, 075 μ.), που φέρει κάλυμμα στην κεφαλή και κρατεί από ένα πτηνό σε κάθε χέρι. Aπό την περιοχή του μουσουλμανικού νεκροταφείου της Kοσμητής προέρχεται κορμός ανδριάντος Pωμαίου στρατηγού. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη απεικονίζει πιθανότατα τον αυτοκράτορα Aδριανό.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού

• http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?p...

Τόπειρος (βυζαντινή εποχή)

Σχετική θέση: Δίπλα στη μακεδονική όχθη των εκβολών του Νέστου, κοντά στο χωριό Παράδεισος, υπάρχουν τα ερείπια πόλης που ταυτίζονται με την αρχαία Τόπειρο, αν και οι αλλαγές της κοίτης του ποταμού κατά το πέρασμα των αιώνων δημιούργησαν κάποια σύγχυση ως προς τον ακριβή εντοπισμό της. Τα ερείπια αυτά βρίσκονται συγκεκριμένα 12χλμ ΝΔ της Ξάνθειας και 33χλμ ΝΑ της Καβάλας.
Oικιστικές μονάδες: Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη, τα τείχη της οποίας διακρίνονται πάνω στο έξαρμα Καλέδες και γύρω από αυτό, έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες. Στα BA του Παράδεισου, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και κτιστό υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες και σήμερα αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος.
Αλλες θέσεις: Έξω από τα τείχη της πόλης, προς την πλευρά της σημερινής γέφυρας του ποταμού Νέστου, σώζονται ερείπια σταθμού της Εγνατίας οδού. Ο σταθμός αυτός χρονολογείται στα υστεροβυζαντινά και πρώιμα οθωμανικά χρόνια και δηλώνει ότι η κεντρική αυτή αρτηρία ήταν σε χρήση κατά τις περιόδους αυτές. Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του Αετολόφου και 74χλμ ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Μαξιμίνος Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο.
Πολιτική Iστορία - Xρονολόγιο: Η Τόπειρος ιδρύθηκε τον 1ο αι. μ.Χ. από τον Τραϊανό. Στην περιοχή της βρέθηκε επιγραφή σχετική με τον M. Vettius Marcellus, τον procurator της επαρχίας Thracia χρονολόγηση : 55-57 ή 60 μ.Χ.). Η πόλη (Topiro, Topiron, Epyrum, Topeiros, Otopiso) βρισκόταν δίπλα στο τμήμα Εγνατίας οδού που είχε διεύθυνση από τα Α-Δ. Εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431 και του 451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης, Τοπείρου Θράκης, Tobirensis, Toperensis). Στα 549/550 οι Σλάβοι (Σκλαβηνοί) λεηλάτησαν την περιοχή από το Δούναβη μέχρι τη θάλασσα του Αιγαίου και κυρίευσαν την παράκτια πόλη, η οποία προστατευόταν από φρουρά (η απόσταση από τη σημερινή ακτή φθάνει εξαιτίας των προσχώσεων του Νέστου περίπου τα 20 χλμ, είναι δηλαδή μεγαλύτερη απ' ό, τι στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα). Η Τόπηρος ήταν η πρώτη από τα δυτικά πόλη της Θράκης και βρισκόταν σε απόσταση 12 ημερών πεζοπορείας από την Κων/λη. Κατά την κατάκτησή της φονεύθηκαν 15.000 άνθρωποι. Μετά από την καταστροφή αυτή ο Ιουστινιανός διέταξε την ανακατασκευή και επέκταση των οχυρωματικών εγκαταστάσεων της πόλης, που στο μεγαλύτερο τμήμα της περιβαλλόταν από το ποτάμι. Τα τείχη της Τοπείρου υψώθηκαν τόσο πολύ που ξεπερνούσαν το λόφο δίπλα στην πόλη. Διαμορφώθηκαν επίσης στοές, οι πύργοι ενισχύθηκαν και από τον περίβολο ξεκινούσαν τείχη που έφθαναν ως την όχθη του ποταμού. Δεν αποκλείεται η ταύτιση της Τοπείρου με το οχυρό Toparon που ίδρυσε ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας στην επαρχία Ροδόπης. Από τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου, ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης). Τον 10ο αι. υπάγεται στην επαρχία Μακεδονία Πρώτη και στο Θέμα Μακεδονίας, ενώ ταυτίζεται εσφαλμένα με το Ρούσιον (Kesan). Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής. Το γεγονός επίσης ότι η ακρόπολη περιβάλλεται από παλαιολόγειο τείχος φανερώνει ότι ο οικισμός υφίστατο - με άγνωστο όνομα - ως και τους υστεροβυζαντινούς αιώνες.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής.
Xριστιανισμός: Η πόλη εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431 και του 451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης, Τοπείρου Θράκης, Tobirensis, Toperensis). Από τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου, ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης).
Nαοί και ιερά: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα. Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής. Ο μεσοβυζαντινός ναός ανεσκάφη νοτίως της ακροπόλεως· το τεταρτοσφαίριο της κόγχης διαπιστώθηκε, όπως βρέθηκε πεσμένο, ότι κτίστηκε με ενσφράγιστες παλαιοχριστιανικές πλίνθους σε δεύτερη χρήση. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο.
Oχυρώσεις: ΑBA του χωριού Παράδεισος και σε πολύ μικρή απόσταση, μεταξύ του σημερινού δρόμου (στα δυτικά) και του Νέστου (στα ανατολικά) βρίσκεται ένα φυσικό έξαρμα με πυκνή βλάστηση (Καλέδες) που προεξέχει περίπου 3 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους. Στο χείλος του υπάρχουν τα ερείπια ενός υστεροβυζαντινού τείχους (αργοί λίθοι, λευκό κονίαμα, κομμάτια πλίνθων). Πιο κάτω και γύρω από το ύψωμα Καλέδες διακρίνονται τα λείψανα ενός οχυρωματικού περιβόλου που ανάγεται μάλλον στα χρόνια του Ιουστινιανού. Στα νότια επίσης του εξάρματος και παράλληλα προς το Νέστο υπάρχει τείχος, μάλλον της παλαιοχριστιανικής εποχής. Το τέλος της εποχής αυτής δηλώνεται με ένα στρώμα ποταμίσιου άμμου, που σκέπασε τα κτίσματα της περιόδου. Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες. Στην περιοχή του Παράδεισου εντοπίστηκαν ευρήματα της ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής εποχής. Στα BA του χωριού αυτού, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και κτιστό υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες και σήμερα αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος.
Γλυπτική: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα. Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του Αετολόφου και 74χλμ ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Μαξιμίνος Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη. Στα BA του χωριού αυτού, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιοανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο.
Kεραμεική: Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής.
Zωγραφική: Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες.
Ψηφιδωτά: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού

• http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?p...