Πληροφορίες τοπωνυμίου

Οινούσσες

ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ (Σύμπλεγμα νήσων) ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
  Το όνομα των Οινουσσών συναντάται πολύ παλιά στους αρχαίους ιστορικούς και συγγραφείς, όπως τον λαογράφο Εκαταίο, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, κατά μία εκδοχή και τον Απόστολο Παύλο. Η ετυμολογία του ονόματος των νήσων προέρχεται οπό τη λέξη οίνος και αποδεικνύει ότι η καλλιέργεια του αμπελιού εκεί είναι πανάρχαιη. Το κρασί των Οινουσσών, όταν ακόμα ευδοκιμούσε στο νησί, ήταν ονομαστό.
  Η ιστορική διαδρομή των Οινουσσών μοιραία ακολούθησε την ιστορία της γειτονικής Χίου. Οι ανά τους αιώνες κατακτητές άφησαν την παρουσία τους στα διάφορα ονόματα, με τα οποία συναντάται το νησί σε χάρτες κυρίως, αλλά και διάφορα ιστορικά κείμενα.
  Τους νεώτερους χρόνους, το μεγαλύτερο από τα νησιά, η Αιγνούσα, κατοικείται περίπου από το 1750, όπως μαρτυρούν διάφορα κτίσματα και παλιές εκκλησίες. Οι κάτοικοι είναι κυρίως κτηνοτρόφοι από τα Καρδάμυλα και περιοχές της βόρειας Χίου, οι οποίοι αναζητούν στις ακατοίκητες Οινούσσες εύφορα βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους.
  Εγκαθίστανται στη δυτική πλευρά του νησιού, όπου δημιουργούν ένα υποτυπώδη οικισμό στην τοποθεσία Κάστρο, πιθανόν στα ίχνη κάποιου βυζαντινού κάστρου. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, ο πληθυσμός αυξάνεται και οι άγονες βραχονησίδες δεν επαρκούν για την επιβίωση. Οι φτωχικοί ποιμένες τολμούν το μεγάλο εγχείρημα. Με τις βάρκες, που χρησιμοποιούσαν για να επικοινωνούν με την αντικρινή Χιακή ακτή, αρχίζουν τη μεταφορά εμπορευμάτων, πρώτων υλών και ειδών διατροφής από και προς το νησί. Σύντομα, ανοίγουν τα πανιά τους και επεκτείνουν τις διαμετακομιστικές τους δραστηριότητες προς τις ακτές της Ιωνίας, αλλά και τα άλλα νησιά του Αιγαίου.
  Η στροφή στη θάλασσα είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Τα καΐκια των Οινουσσίων δεν αργούν να γίνουν μεγάλα ιστιοφόρα και να οργώνουν το Αιγαίο, τη Μαύρη θάλασσα και τη Μεσόγειο. Τα κέρδη από το εμπόριο πολλά και σημαντικά ιδιαίτερα μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο, όπου Εύποροι Χιώτες δανείζουν κεφάλαια σε Αιγνουσιώτες για ν' αρματώσουν τα πλοία τους και ν' ανοιχθούν προς τη Μαύρη θάλασσα, όπου υπήρχε μεγάλη ζήτηση για θαλάσσιες μεταφορές αγαθών.
  Στο νησί πλέον παραμένουν οι οικογένειές τους και λιγοστοί γεωργοί και βοσκοί. Οι γυναίκες καπετάνισσες επωμίζονται διπλό ρόλο: Την ανατροφή πολλών παιδιών για να επανδρώσουν τα οικογενειακά σκαριά και παράλληλα τη συγκέντρωση των οικονομιών για να βρουν οι καπετάνιοι τη "συρμαγιά" για τη ναυπήγηση του επόμενου ιστιοφόρου. Ο οικισμός του νησιού μεταφέρεται στη θέση Μαντράκι, η οποία προστατευόταν από τρία μικρά νησιά, που δημιουργούσαν ένα μικρό φυσικό λιμάνι.
  Η μεγάλη μάχη της Οινουσσιακής ναυτιλίας δίδεται το 1905, όταν ήταν επιτακτική πλέον η μετάβαση από τα ιστιοφόρα στον ατμό.
  Ο Κωνσταντίνος Χατζηπατέρας, Κωνσταντής Δ. Πατέρας και Παναγιώτης Μιχ. Λεμός αγοράζουν στην Κωνσταντινούπολη το ατμόπλοιο "Μαριέττα Ράλλη" και σηματοδοτούν τη νέα αρχή. Μέσα σε λίγα χρόνια όλοι οι Αιγνουσιώτες έχουν πλέον ατμόπλοια, τα οποία ταξιδεύουν σ' όλη τη Μεσόγειο. Τα μεγαλύτερα από αυτά συμμετέχουν στις ναυμαχίες του 1912-13 υποστηρίζοντας τον πολεμικό στόλο υπό τον ναύαρχο Κουντουριώτη.
  Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος βρίσκει το Αιγνουσιώτικο ναυτικό με περίπου 70 πλοία, τα οποία συμμετέχουν ηρωικά στη μάχη του Ατλαντικού και σχεδόν χάνονται όλα, τα περισσότερα με τα πληρώματά τους.
  Ανοίγει ωστόσο μετά τη λήξη του πολέμου, ένας νέος "χρυσούς αιών" για τους Αιγνουσιώτες και εφοπλιστές και ναυτικούς. Οι εφοπλιστές είχαν εγκατασταθεί από το μεσοπόλεμο στο Λονδίνο και παραλαμβάνουν τα 14 λίμπερτυς, που πέτυχε να λάβει από την αμερικανική κυβέρνηση η Ελλάδα σε αναπλήρωση των αποδεκατισθέντων στον πόλεμο σκαφών.
  Η μεταπολεμική περίοδος ήταν καρποφόρος για την Αιγνούσα. Νέες ναυπηγήσεις ανανεώνουν τον στόλο, που ταξιδεύει στους πέντε ωκεανούς. Μια μικρή νησίδα του Αιγαίου γίνεται το πολυσυζητημένο νησί της ναυτοσύνης, το αντικείμενο του θαυμασμού της Οικουμενικής Ναυτιλίας, η οποία ακούει εντυπωσιασμένη το σύντομο ιστορικό της εξέλιξης των Οινουσσών και δικαίως την αναγνωρίζει ως κοιτίδα της ναυτοσύνης του Αιγαίου.
  Ο επισκέπτης μπορεί σήμερα στο νησί να ταξιδεύσει μέσα στους θρύλους και τις παραδόσεις της ναυτιλίας.
  Ένα μεγάλο μνημείο στην κεντρική παραλιακή πλατεία, την Πλατεία Ναυτοσύνης, μαρτυρεί τις θυσίες των Οινουσσίων στον υγρό στίβο. Στο κέντρο το άγαλμα του Αφανούς Ναύτη ευλαβές αφιέρωμα του Σπύρου Α. Λαιμού σε όσους οικοδόμησαν το ναυτιλιακό θαύμα. Πιο πέρα είναι το Ναυτικό Μουσείο, που δίνει στον επισκέπτη πολύτιμες πληροφορίες για την εξέλιξη της ναυτιλίας. Ο περίλαμπρος Ναός του Αγίου Νικολάου δεσπόζει στο κέντρο του χωριού. Γεμάτος με βαρύτιμα τάματα και αφιερώματα εντυπωσιάζει και αποδεικνύει την πίστη των Οινουσσίων στον Αγιο των θαλασσινών.
  Κυρίαρχη θέση στον οικισμό έχουν τα ναυτικά εκπαιδευτήρια. Το πρώτο Ναυτικό Γυμνάσιο της χώρας, δωρεά της οικογένειας Διαμαντή Πατέρα, ιδρύθηκε το 1954 και δέχτηκε τους εκατοντάδες μαθητές, που διέπρεψαν στη ναυτιλία τα τελευταία 40 χρόνια. Παραπλεύρως, η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού προετοιμάζει τους σύγχρονους πλοιάρχους και στελεχώνει το πλοίο του 21ου αιώνα. Το Πρότυπο Μαθητικό Οικοτροφείο προσφέρει δωρεάν στέγαση και διατροφή σε μαθητές απ' όλη τη χώρα, που έρχονται να φοιτήσουν στα εκπαιδευτήρια των Οινουσσών.
  Το νησί κοσμούν πολλά παραδοσιακά σπίτια των μεγάλων ναυτικών οικογενειών, αλλά και τα νεώτερα των εφοπλιστών και καπεταναίων, που κατακλύζουν τα καλοκαίρια την πατρίδα τους. Μαγευτικές είναι οι δαντελωτές ακρογιαλιές της δυτικής πλευράς, που προσφέρουν ατελείωτες ώρες ανάπαυλας στα γαλανά νερά του Αιγαίου.
  Όμορφα είναι και τα ανατολικά παράλια, σε ορισμένα δε απ' αυτά λειτουργούν πρότυπες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας.
  Οι Αιγνουσιώτες έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με τη γενέτειρά τους μέσω του ιστορικού Σωματείου τους, του Συλλόγου "Φίλοι Οινουσσών", που από το 1929 αγωνίζεται για την ανάπτυξη του νησιού.
  Επίσης στο Λονδίνο έχει συσταθεί το Ταμείο Ευπραγίας Οινουσσών το οποίο συγκεντρώνει τις ευεργεσίες των εκεί Οινουσσίων και τις μετουσιώνει σε έργα στις Οινούσσες, ενώ αντίστοιχο σωματείο υπάρχει στην παροικία των Η.Π.Α.
  Πλούσια πολιτιστική ζωή προσφέρουν το Πνευματικό Κέντρο, ενώ το Στάδιο και Αμφιθέατρο δίνουν μία ουσιαστική διέξοδο στη ζωή των κατοίκων και της νεολαίας.
  Το νησί κοσμούν ακόμη ο ανδριάντας του Μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη Ιωάννη Διαμ. Πατέρα, ο οποίος προσέφερε την περιουσία του στην πατρίδα καθώς και του οραματιστή Λέοντα Λεμού, που κατέλειπε το ομώνυμο ίδρυμα και το οποίο δραστηριοποιείται δυναμικά στον κοινωνικό και ανθρωπιστικό τομέα, αλλά και δίνει αγώνα για την ανάπτυξη της Αιγνούσας.
  Τα δύο αυτά έργα είναι της γλύπτριας Μαίρης Παπακωνσταντίνου.
  Πολλοί Αιγνουσιώτες, όπως η Μαρία Παντ. Λαιμού, ο Σπύρος Λαιμός, ο Ιωάννης Κ. Χατζηπατέρας, ο Μάρκος Ν. Λύρας και άλλοι έχουν επιτελέσει ένα μεγάλο κοινωνικό και εθνικό έργο, υποστηρίζοντας κοινωφελή Ιδρύματα, Νοσοκομεία, Εκπαιδευτήρια και άλλα.
  Η μικρή αυτή πατρίδα εξακολουθεί να εμπνέει τους νέους Οινουσσίους, τους ναυτίλους της νέας γενιάς, τους απογόνους των ηρωικών Οινουσσίων, που περιγράψαμε. Για όλους, είτε αυτοί δίνουν τον αγώνα της θάλασσας, είτε έχουν πλέον δραστηριοποιηθεί με επιτυχία σε πολλούς άλλους τομείς, η Αιγνούσα αποτελεί πηγή ζωής και φωτός, που φωτίζει και καθοδηγεί τη ζωή τους.

Κείμενο: Γεώργιος Δανιήλ
Το κείμενο παρατίθεται τον Νοέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα , με φωτογραφίες, του Περιοδικού Δάφνη

• http://www.dafninet.gr/teuxos12/Οινούσσες.htm (4 φωτ.)