Πληροφορίες τοπωνυμίου

Κάστρο Φύλλων

ΦΥΛΛΑ (Κωμόπολη) ΧΑΛΚΙΔΑ
  Βρίσκεται στην κορυφή ενός βραχώδους και απόκρημνου υψώματος στο Ληλάντιο πεδίο, ορατό σε όλη την ευρύτερη περιοχή.
  Είναι άρρηκτα δεμένο με μία μεγάλη ερωτική ιστορία, ένα ιπποτικό μυθιστόρημα του Μεσαίωνα. Ανήκε στο Φεουδάρχη Merito dalle Carceri. Κυριεύτηκε όμως από το θρυλικό ιππότη Λικάριο, τα πρώτα κιόλας χρόνια μετά την εγκατάστασή των Φράγκων στην Εύβοια (13ος αι.) κα παραδόθηκε στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Μιχαήλ Η´. Ο Λικάριος εγκατέλειψε το στρατόπεδο των Φράγκων για χάρη της ωραίας χήρας Φελίζας και με ορμητήριο το κάστρο των Φύλλων, άρχισε να καταλαμβάνει, για λογαριασμό των Βυζαντινών, το ένα μετά το άλλο, τα φράγκικα κάστρα της Εύβοιας. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Εύβοια (1470) γκρέμισαν μέρος των τειχών του κάστρου, για να το αχρηστεύσουν ως φρούριο.
  Η βόρεια και δυτική πλευρά των τειχών είναι αυτές που διατηρούνται καλύτερα. Στη βόρεια πλευρά βρίσκεται και η είσοδος του κάστρου. Μόλις ο επισκέπτης περάσει το άνοιγμα, αντικρύζει τον επιβλητικό όγκο των ερειπίων ενός μεγάλου κτιρίου, που ήταν αρχοντική κατοικία. Το μέγαρο ήταν διώροφο και σώζονται ακόμα ανοίγματα των παραθύρων του β´ ορόφου, τοξωτά και διακοσμημένα με κεραμικές πλάκες, κατά το Βυζαντινό τρόπο. Δίπλα στο μέγαρο, βρίσκονται τα ερείπια των άλλων κτιρίων, που εξυπηρετούσαν ποικίλες ανάγκες των ανθρώπων του κάστρου.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο (1997) της Νομαρχίας Εύβοιας.

Κάστρο Φύλλων

  Ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα της Εύβοιας δεσπόζει επιβλητικό στην κορυφή ενός βραχώδους και απόκρημνου λόφου στο χωριό Φύλλα.
  Η ιστορία του κάστρου έχει συνδεθεί με την ζωή του θρυλικού ιππότη Λικάριο, που έδρασε το 13ο αιώνα, γι' αυτό καλό θα ήταν να γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα για το ιστορικό αυτό πρόσωπο.
  Ήταν ένας φτωχός ιππότης στην υπηρεσία του ηγεμόνα της Κεντρικής Εύβοιας Guiberto Dalle Carceri. Η καταγωγή του πατέρα του ήταν από την Ιταλική πόλη Vicenza και η μητέρα του λέγεται ότι καταγόταν από την Κάρυστο.
  Ο Λικάριο ερωτεύθηκε και παντρεύτηκε κρυφά την ωραία Φελίζα, προστατευόμενη της οικογένειας Carceri. Τότε, οι συγγενείς της και ο ίδιος ο ηγεμόνας ενοχλήθηκαν φοβερά και αντέδρασαν στο ζευγάρι με προσβολές και ταπεινώσεις. Ο Λικάριο, πικραμένος και οργισμένος, επέστρεψε στην Κάρυστο και εγκαταστάθηκε σε ένα βραχώδες φρούτιο της περιοχής, που ονομάζεται "Ανεμοπύλαι". Αποφασισμένος για εκδίκηση δημιούργησε μια ορδή πολεμιστών, με τους οποίους σκόρπισε τον τρόμο στις γειτονικές περιοχές. Οι επιθέσεις αυτές δεν ικανοποιούσαν το Λικάριο που διψούσε για μεγαλύτερη εκδίκηση. Έτσι, ήρθε σε επαφή με τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μιχαήλ Η' τον Παλαιολόγο και του πρότεινε να αναλάβει για λογαριασμό των Βυζαντινών την υποταγή όλης της φεουδαρχικής φραγκοκρατούμενης Εύβοιας, με τον όρο πως θα του δίνονταν αρκετές στρατιωτικές δυνάμεις. Ο αυτοκράτορας αποδέχτηκε τις προτάσεις του και από τότε άρχισε ένας πολύ οδυνηρός για τους Φράγκους πόλεμος με μορφή επιδρομών. Το ένα μετά το άλλο τα φράγκικα κάστρα της Εύβοιας έπεσαν στα χέρια του Λικάριο και του στρατού του. Μετά την άλωση του ισχυρού κάστρου της Καρύστου "Κάστελ-Ρόσσο", ο Λικάριο ανταμείφθηκε πλουσιοπάροχα από τον αυτοκράτορα.
  Επιπλέον, ο Μιχαήλ Η' διέθεσε στο γενναίο ιππότη όλο το νησί ως φέουδο και του έδωσε ως σύζυγο μια ευγενή και πλούσια Ελληνίδα που πήρε της θέση της μοιραίας για την Εύβοια Φελίζας. Τον τίμησε μάλιστα με τα υψηλότερα αξιώματα, εκείνα του Μεγάλου Κοντόσταυλου και του Μεγαδούκα. Η εκδίκηση του Λικάριο ολοκληρώθηκε, όταν ο μεγάλος εχθρός του, βαρόνος Guilberto Dalle Carceri που τόσο σκληρά τον είχε ταπεινώσει, οδηγήθηκε αιχμάλωτος στην αυλή του αυτοκράτορα και πέθανε αφού είδε την πρώην άσημο ιππότη να απολαμβάνει τη φιλία και την εύνοια του Μιχαήλ Η'.
  Επιστρέφοντας από την Κωνσταντινούπολη στην Εύβοια, ο Λικάριο θριαμβευτής πλέον, διάλεξε για μόνιμη κατοικία το ισχυρό φρούριο των Φύλλων. Από τότε, το όνομά του χάθηκε από την ιστορία και Δε γνωρίζουμε ούτε καν το τέλος του θρυλικού ιππότη.
  Ο τόπος κατοικίας και ταυτόχρονα ορμητήριο του Λικάριο, το γνωστό μας "Καστέλλι" γνώρισε τον 13ο αιώνα μεγάλες δόξες. Σήμερα, ωστόσο, έχει εγκαταλειφθεί και όποιος θέλει να το επισκεφτεί πρέπει να περάσει αρκετές δυσκολίες εξαιτίας της τραχύτητας του εδάφους μέχρι να φτάσει στην κορυφή του υψώματος. (Από το καλοκαίρι του 1999 ο νεοσύστατος δήμος Ληλαντίων άρχισε μία σειρά έργων για τον καθαρισμό των χώρων και την ευκολότερη πρόσβαση στο φρούριο, βελτιώθηκε η πρόσβαση με την κατασκευή δρόμου. θεωρείται από την δημοτική αρχή αλλά και από το Δήμαρχο ως έργο πρωταρχικής σημασία η αναστήλωση του ιστορικού φρουρίου και δουλεύει προς αυτή την κατεύθυνση). Όποιος ανέβει στο Καστέλλι παρόλη την εγκατάλειψη του είναι σίγουρο ότι θα ανταμειφθεί από την υπέροχη θέα που προσφέρει. Αλλά και το ίδιο το κάστρο είναι πολύ εντυπωσιακό, καθώς αρκετά τμήματά του διατηρούνται ικανοποιητικά και έχουν τη μαγική δύναμη να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο.
  Οι καλύτερα σωζόμενες πλευρές του κάστρου είναι η βόρεια και δυτική, που κοιτάζουν αντίστοιχα προς Αφράτι και Χαλκίδα, ενώ η νοτιοανατολική έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά.
  Μόλις τελειώνει ο δρόμος που οδηγεί στο Καστέλλι, ο επισκέπτης αντικρίζει πρώτα τα ερείπια της ανατολικής πλευράς και στη συνέχεια περνά στο εσωτερικό του κάστρου. Ανακαλύπτει ότι το ψηλό τείχος που έβλεπε από χαμηλά περικλείει ένα αρχοντικό μέγαρο στα δυτικά και άλλα βοηθητικά κτίρια. Ο εσωτερικός χώρος του μεγάρου που ήταν διώροφο είναι αρκετά ευρύχωρος. Στο άνω μέρος των ερειπίων του όπου βρισκόταν ο δεύτερος όροφος με τα ιδιαίτερα διαμερίσματα του αφέντη, σώζονται στον τοίχο τα ανοίγματα των παραθύρων, τοξωτά και διακοσμημένα με κεραμικές πλάκες, τοποθετημένες με εξαιρετική επιμέλεια, σύμφωνα με την Βυζαντινή διακοσμητική αρχιτεκτονική.   Δίπλα στα ερείπια του ανακτόρου βρίσκονται τα υπολείμματα άλλων κτιρίων που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των ανθρώπων του κτιρίου. Ένα μάλιστα από αυτά τα κτίρια (στα ντόπια) είναι εσωτερικά επιχρισμένο με προστατευτικό κονίαμα. Πίσω από τα ερείπια αυτά υψώνεται, σε αρκετά καλή κατάσταση, τμήμα των τειχών του κάστρου, που χωρίζεται από τα ερείπια των παραπάνω κτιρίων με ένα στενό ευθύ διάδρομο σχεδόν αθέατο.
  Στο εσωτερικό σώζονται ακόμη λιθόκτιστες σκάλες που οδηγούν πάνω στο τείχος της Βόρειας πλευράς. Όταν ο επισκέπτης ανέβει στις σκάλες αυτές, βλέπει να απλώνεται μπροστά του η κεντρική Εύβοια καθώς και μεγάλο τμήμα του νότιου Ευβοϊκού κόλπου. Την ίδια ακριβώς πανοραμική θέα είχαν και οι πολεμιστές του, όταν πίσω από τις επάλξεις άγρυπνα παρακολουθούσαν και έλεγχαν την κίνηση κάτω στην πεδιάδα.
  Αξίζει εδώ να επισημάνουμε τα βασικά στοιχεία της όλης αμυντικής φιλοσοφίας του κάστρου των Φύλλων. Πρώτα-Πρώτα, η επιλογή μιας δεσπόζουσας, αλλά εξαιρετικά δύσβατης θέσης, ώστε να μην είναι εύκολη ούτε η προσέγγισή της, ούτε η μεταφορά πολιορκητικών μηχανών από τον εχθρό. Δεύτερο, η κατασκευή ενός τείχους με έναν τουλάχιστο πύργο ή με ένα εσωτερικό οχυρό, όπου βρισκόταν η κατοικία του άρχοντα και η αίθουσα τελετών για όλες τις σημαντικές κοινωνικές εκδηλώσεις των κατοίκων του κάστρου.
  Ας θυμίσουμε, τέλος ότι όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Εύβοια στα μέσα του 15ου αιώνα, το κάστρο παραδόθηκε σε αυτούς με συνθήκη. Στη συνέχεια, γκρέμισαν μέρος των τειχών για να το αχρηστεύσουν ως φρούριο. Από τότε, το κάστρο του Λικάριο μένει έρημο και ξεχασμένο στην κορυφή του λόφου, θυμίζοντας μας παλιές ένδοξες εποχές.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ληλαντίων

Ιστοσελίδα Δήμου Ληλαντίων
• http://www.lilantio.gr/Kastelli.htm (8 φωτ.)

Οικία Ανδρέα Μιαούλη

  Το 1/2 του σπιτιού που βρίσκεται πίσω από την εκκλησία της Αγίας Ελεούσας στα Φύλλα και τα δύο στρέμματα αμπέλια εκ των τεσσάρων που είχε λάβει ως προίκα η θεία του Μιαούλη, η Τσαλπαρίνα, κληρονόμησε ο μεγαλύτερος γιός αυτής Παναγιώτης Τσαλπαράς, ο οποίος εγεννήθει και ενημφεύθη στην Ύδρα, αργότερα επειδή διέλυσε το γάμο του, ήρθε μαζί με τους δύο γιούς του και εγκατεστάθη καταρχάς μεν στα Φύλλα, έπειτα δε στη Χαλκίδα. Τα άλλα δύο στρέμματα εκληρονόμησε ο δεύτερος γιός της Τσαλπαρίνας Ευάγγελος, στον οποίο εδώρησε και ο Ανδρέας το μερίδιο του πατέρα του από το σπίτι και τα αμπέλια.
  Επειδή όμως αυτός παρέμεινε άγαμος, ολόκληρο το σπίτι και τα έξι στρέμματα αμπέλια περιήλθαν στους γιούς του Παναγιώτη Τσαλπαρά, Βασίλειο και Γεώργιο, οι οποίοι άλλαξαν το Τουρκικό πατρικό επώνυμο Τσαλπαράς σε Αθηνάδης. Ο Βασίλειος Αθηνάδης μάλιστα ήταν Γυμνασιάρχης και απέθανε το 1872 στη Χαλκίδα. Τα δύο αδέλφια επώλησαν τα αμπέλια στην οικογένεια Σεπετή και το σπίτι στον Αντώνιο Ρηγγίνα, που το κληροδότησε στους δύο γιους του Δημήτριο και Ιωάννη, εκ τούτων ο πρώτος εγεννήθει το 1863 και ο δεύτερος το 1867.   Εάν λάβωμε υπόψη μας ότι ο Γυμνασιάρχης Β. Αθηνάδης πέθανε το 1873 και το πρώτο παιδί του Α.Ρηγγίνα εγεννήθη το 1863, είναι λογικό να δεχτούμε πως έγινε η ανωτέρω αγοραπωλησία. Ο Δημήτριος Ρηγγίνας έδωσε το σπίτι ως προίκα στην θυγατέρα του Αναστασία, σύζυγο Β.Κουμιανού, η οποία το επώλησε στην Κοινότητα Φύλλων (και νυν δήμο Ληλαντίων) για να χαρακτηρισθεί ως διατηρητέο Ιστορικό μνημείο. Για τις ανωτέρω μεταβιβάσεις υπήρχαν έγγραφα τα οποία είχε η Α.Ρηγγίνα έως το 1952, όπου επεσκεύθη τα Φύλλα η επιμελητής αρχαιοτήτων Εύβοιας δ/νις Ιωάννα Κωνσταντίνου. Τότε θέλησε να ιδεί και το σπίτι που εγεννήθει ο Α.Μιαούλης. Η ιδιοκτήτρια αυτού Α. Ρηγγίνα της είπε: "Ναι αυτό είναι το σπίτι του Ναύαρχου και έχομεν και χαρτιά που το αποδείχνουν". Με χαρά δε τα έβγαλε από ένα μπαούλο και τα παρέδωσε στην αρχαιολόγο.

Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάρτιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ληλαντίων

• http://www.lilantio.gr/Adreas%20miaoulis.htm

ΝΕΑ ΛΑΜΨΑΚΟΣ (Κωμόπολη) ΧΑΛΚΙΔΑ
Στο κέντρο της κωμόπολης υπάρχει μεγάλη πλατεία με μνημείο από τον ξεριζωμό των Λαμψακινών από την αρχαία πατρίδα τους της Μικράς Ασίας.

Ιστοσελίδα Δήμου Ληλαντίων
• http://www.lilantio.gr/N.Lampsakos.htm (6 φωτ.)

ΒΑΣΙΛΙΚΟ (Κωμόπολη) ΕΥΒΟΙΑ
  Αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της Εύβοιας και υπολογίζεται ότι έχει κτισθεί μεταξύ του 13ου και 15ου αιώνα. Ο πύργος του Βασιλικού είναι από τους ογκωδέστερους που υπάρχουν στο νησί, με διαστάσεις 8.40 Χ 8,40 μέτρα. Η τοιχοδομία του αποτελείται από αργολιθοδομή. Η πύλη του πύργου βρίσκεται σε μεγάλο ύψος από την επιφάνεια του εδάφους. Πρόσφατα ολοκληρώθηκαν εργασίες αναστήλωσης του πύργου, με στόχο να εμποδιστεί η ερείπωση του.
Από το βιβλίο του ΔΗΜΟΥ ΛΗΛΑΝΤΙΩΝ "Πολιτιστικά Μνημεία Του Ληλαντίου πεδίου" που επιμελήθηκε η Σταυρούλα Μπίτσικα και για την έρευνα των πηγών και τελική επιλογή του υλικού συνέβαλαν τα μέλη του Περιβαλλοντικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Αφρατίου.

Ιστοσελίδα Δήμου Ληλαντίου
• http://www.lilantio.gr/01.htm (1 φωτ.)

Δύο Πύργοι

ΜΥΤΙΚΑΣ (Κωμόπολη) ΧΑΛΚΙΔΑ
  Η νήσος Εύβοια καταλήφθηκε το 1205 από το Φλαμανδό σταυροφόρο Ζακ Ντ' Αβένζ, που έχτισε φρούριο στη μέση του Ευρίπου και εγκατέστησε σε αυτό φρουρά. Λίγο καιρό μετά, ο Ντ' Αβένζ λάβαινε μέρος με τους άλλους Φράγκους στην κατάκτηση της Πελοποννήσου και φονεύθηκε κατά την πολιορκία της Κορίνθου, σε μία έξοδο του Λέοντος Σγουρού.
  Ο Λομβαρδός τότε βασιλιάς της Θεσσαλονίκης, στην επικράτεια της οποίας είχε υπαχθεί η Εύβοια, παραχώρησε το νησί σε τρεις Λομβαρδούς ευπατρίδες από την Ιταλική πόλη Βερόνα. Από τους τρεις αυτούς που ονομάστηκαν τριτημόριοι, ο μεν Πεγοράρος Ντεϊ Πεγοράρι έλαβε τη βόρειο Εύβοια, ο Γυβέρτος το μέσο του νησιού και ο Ροβανός Δαλεκατσέρι τη νότιο Εύβοια.
  Οι νέοι κύριοι του νησιού φρόντισαν να οχυρώσουν την πλούσια κτίση τους για να διαιωνίσουν την παραμονή τους εκεί, καθώς και να εξασφαλίσουν τις γαίες που απέκτησαν με το σπαθί.
  Για το λόγο αυτό κατασκεύασαν ψηλούς ορθογώνιους πύργους σε διάφορες τοποθεσίες της Εύβοιας, κατάλληλους για την άμυνά τους και την υπεράσπιση των τοποθεσιών πάνω στις οποίες δεσπόζουν. Πολλοί από αυτούς τους πύργους στέκουν ακόμα όρθιοι, μάρτυρες της πολυτάραχης μεσαιωνικής ιστορίας του νησιού.
  Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι οι πύργοι της Εύβοιας ανήκουν σε μια κατηγορία αμυντικών οικοδομημάτων, η οποία αναπτύχθηκε κατά τον 11ο αιώνα και ήταν πολύ διαδεδομένη στη μεσαιωνική Ευρώπη. Δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής είναι διάσπαρτα σε ολόκληρη τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Πύργοι της ίδιας εποχής με τους Ευβοϊκούς, με είσοδο πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, συναντώνται σε τόπους πολύ μακρινούς από την Εύβοια, όπως η Ιρλανδία και η Σκοτία, πράγμα που μαρτυρά την ενότητα της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Γενικά, η ύπαρξη πύργων μέσα ή κοντά σε οικισμό με στόχο την άμυνα της Κοινότητας φανερώνει την παλαιότητα και τη συνεχή οίκηση των οικισμών αυτών. Φανερώνει ακόμη την ευφορία και την έκταση των καλλιεργήσιμων εδαφών, καθώς και το πυκνοκατοικημένο των περιοχών όπου βρίσκονται οι πύργοι. Πράγματι, η περιοχή της Κεντρικής Εύβοιας, στην οποία είχε κατασκευαστεί μεγάλος αριθμός πύργων, μπορεί να θεωρείται ως η πιο πυκνοκατοικημένη και η πιο πλούσια αγροτική περιοχή της Εύβοιας, κατά την είσοδο της Φραγκοκρατίας.
  Στην καρδιά του Ληλαντίου πεδίου, πάνω σε ένα βραχώδες, αλλά ομαλό ύψωμα με δύο κορυφές, από τη βάση του οποίου περνά ο Λήλαντας ποταμός, είναι κτισμένοι δύο πύργοι οι οποίοι σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση. Οι δύο αυτοί πύργοι είχαν ως αποστολή, εκτός των άλλων, να ελέγχουν και να ασφαλίζουν τα νερά του ποταμού για την καλύτερη ύδρευση της Χαλκίδας και το πότισμα του πλούσιου κάμπου. Οι πηγές αναφέρουν ότι το 1429 σε έναν από τους δύο πύργους πιθανότατα κατοικούσε ο ποταμάρχης, δηλαδή, ένας Βενετός αξιωματούχος που επιτηρούσε τη ροή του ποταμού, την άρδευση των αγρών και την συντήρηση του θαυμαστού υδροδοτικού συστήματος της Χαλκίδας.
  Όμως οι πύργοι είχαν άλλο βασικό προορισμό. Σε αυτούς έβρισκαν καταφύγιο οι ντόπιοι σε περίπτωση ληστρικών, πειρατικών ή άλλων εχθρικών επιδρομών. Οι φρουροί των πύργων αγνάντευαν το ορίζοντα κα αμέσως ειδοποιούσαν τους κατοίκους για τον κίνδυνο, ώστε να προφτάσουν να κλειστούν στους πύργους και τα κάστρα ή να βρουν καταφύγιο μέσα στα πυκνά δάση και τα βουνά, αποφεύγοντας κατ' αυτό τον τρόπο το θάνατο ή την αιχμαλωσία.
  Ο πρώτος από ανατολικά πύργος είναι τετράγωνος, έχει πλάτος 6,10 μ. και άλλο τόσο μήκος. Η είσοδος του πύργου βρίσκεται σε ύψος 6 μ. από την επιφάνεια του εδάφους. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του πύργου αυτού, ο οποίος χρονολογείται από τον 15ο αιώνα, είναι τα τέσσερα κυκλικά ανοίγματα στο ψηλότερο τμήμα του, που δίνουν την εντύπωση ότι ο πύργος έφερε δίσκους ρολογιών και στις τέσσερις πλευρές του. Δε αυτή την περίπτωση, ο πύργος του Ληλάντιου πεδίου πρέπει να θεωρηθεί ως ο παλαιότερος πύργος ρολογιού στην Ελλάδα, ίσως και σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο.
  Ο άλλος πύργος έχει μήκος 7,5 Μ. και 7 μ. πλάτος. Οι θυρίδες για τα ελαφρά όπλα που βρίσκονται στο κατώτερο τμήμα της τοιχοποιίας του, καθώς και οι επάλξεις σχήματος Μ, υποδηλώνουν τον πολεμικό χαρακτήρα του οικοδομήματος.
  Και οι δύο πύργοι είναι κατασκευασμένοι με αργούς (ακατέργαστους) λίθους, τοποθετημένους όμως με πολλή επιμέλεια και συγκολλημένους με ασβεστοκονίαμα. Σε πολλά σημεία της αργολιθοδομής έχουν τοποθετηθεί κομμάτια από οπτόπλινθους για μεγαλύτερη αντοχή και στερεότητα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ληλαντίων

Ιστοσελίδα Δήμου Ληλαντίου
• http://www.lilantio.gr/Dyo%20pyrgoi.htm (7 φωτ.)