Πληροφορίες τοπωνυμίου

Sparta

ΣΠΑΡΤΗ (Αρχαία πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ
Region: Laconia
Periods: Dark Age, Geometric, Archaic, Classical, Hellenistic, Roman
Type: Unfortified city
Summary: One of the major Classical city-states of ancient Greece.

Physical Description:
    Located ca. 50 km inland on the wide and fertile plain of the Eurotas valley, Sparta is almost completely surrounded by major mountain ranges. In contrast to other ancient Greek cities, Sparta was not a compact fortified city-state center with monumental civic and religious buildings. It was a loose collection of smaller villages spaced over a large rural area and 6 low hills (cf. Thuc. 1.10.2). The highest of these knolls (ca. 25 m) served as the acropolis and location for the Temple of Athena Chalkioikos. In the Hellenistic period a theater, stoa and agora were built near the acropolis, but the Temple of Athena and the earlier remains at the Sanctuary of Artemis Orthia on the W bank of the Eurotas are almost the only archaeological remains from Archaic and Classical Sparta. The location and the militaristic character of early Sparta made city walls unnecessary, but as Spartan power weakened construction of fortification walls began (in 307 B.C.). The 10 km long circuit wall was completed in 184 B.C.
Description:
    The location of Homeric Sparta is uncertain, and historical Sparta was traditionally a Dorian foundation of the 10th century B.C. By the 7th century B.C. Sparta had conquered all of Laconia and Messenia and by the 6th century all of the central and SW Peloponnese was under direct Spartan control. In the 5th century B.C. Sparta had control of the Peloponnesian League and in 405 B.C. defeated Athens. The reversal of Spartan power, however, began with their defeat by Thebes in 371 B.C. In 369 B.C. Messenia was liberated and by 195 B.C. Sparta had lost all of its political dependencies. Under the Romans, Sparta enjoyed a degree of prosperity, in part, because of Roman admiration of the Spartan tradition of discipline. The Romans revived the ancient initiation rites for Spartan youths at the Sanctuary of Artemis, but in a debased touristic manner in which the Spartan youths were flogged in an amphitheater constructed around the altar of Artemis. Sparta survived the Herulian invasions of 267 A.D., but was devastated by the Goths in 395 A.D. and finally abandoned.
Exploration:
    Early excavations by C. Waldstein of the American School in 1892-1893. Excavations by the British School in 1906-1910, 1924-1928 and 1949. Beginning in 1957 C. Christou has carried out excavations and rescue operations in the area of the modern city for the Greek Service.

Donald R. Keller, ed.
This text is cited Nov 2002 from The Perseus Project URL below, which contains 27 image(s), bibliography & interesting hyperlinks.

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Αρχαίο Θέατρο

  Tο Αρχαίο Θέατρο βρίσκεται στη Νότια πλαγιά της Ακρόπολης της Σπάρτης. Κατασκευάστηκε στα Υστερα Ελληνιστικά χρόνια (1ος αι. π.Χ.), πιθανόν στη θέση κάποιου παλαιότερου ξύλινου. Πρόκειται για ένα τεράστιο δημόσιο οικοδόμημα, που στηρίζεται σε δύο υψηλούς αναλημματικούς τοίχους. Με βάση το διαθέσιμο χώρο του κοίλου έχει υπολογιστεί ότι φιλοξενούσε 16.000 θεατές σε κάθε παράσταση.
  Το κοίλο και η σκηνή ήταν κατασκευασμένα από λευκό μάρμαρο, ενώ οι άκρες των αναλημματικών τοίχων ήταν από απλό ασβεστόλιθο που εντάσσεται καλύτερα στο περιβάλλον. Στο πάνω μέρος του κοίλου υπήρχε περιμετρική στοά, για να καταφεύγουν οι θεατές σε περίπτωση ξαφνικής βροχής. Υπήρχαν 48 σειρές καθισμάτων, μοιρασμένες σε κερκίδες (9 κάτω και 18 στο πάνω διάζωμα). Η είσοδος του ήταν στην Ανατολική πάροδο, όπου υπάρχει ακόμα η μεγαλοπρεπή σκάλα που οδηγούσε στο διάζωμα. Οι θεατές μπορούσαν να προσπελάζουν το θέατρο και από την κορυφή του Λόφου της Ακρόπολης, από το Ιερό της Αθηνάς Χαλκιοίκου.
  Η σκηνή άλλαξε μορφή πολλές φορές, στην αρχή πρέπει να ήταν ξύλινη, διότι στη Δυτική πάροδο υπήρχε τουβλόκτιστη σκηνοθήκη όπου φυλασσόταν ολόκληρη ή σε κομμάτια το χειμώνα. Τον 2o αιώνα μ.Χ., πιθανόν μετά από την καταστροφή των ξύλων, κατασκευάστηκε μια μεγάλη λίθινη τριώροφη σκηνή, που σε ύψος έφθανε πάνω από το μέσον του κοίλου, και ήταν διακοσμημένη με κίονες και αγάλματα από λευκά και χρωματιστά μάρμαρα. Εξαιτίας του ύψους της η σκηνή αυτή λειτουργούσε ως αντηχείο, ενισχύοντας την ακουστική του θεάτρου. Αργότερα προστέθηκε και το λογείον, δηλαδή ο χώρος όπου έπαιζαν οι ηθοποιοί. Η παλαιά σκηνοθήκη που αχρηστεύτηκε, μετατράπηκε σε Νυμφαίο, μια μακρόστενη διακοσμημένη δεξαμενή νερού με πίδακες και λεκάνες. Σήμερα το θέατρο, που δεν σώζεται πια σε καλή κατάσταση, καλύπτεται από επιχώσεις αιώνων. Εχει ανασκαφεί πολύ μικρό μέρος του. Μόνο η ορχήστρα και η σκηνή, ενώ από το Κoίλo έχουν αποκαλυφθεί μικρά μόνο τμήματα. Ολοι αναμένουμε τη συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας και προσδοκούμε τη μερική, τουλάχιστον αναστήλωσή του.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Συλλόγου Λακώνων Επιστημόνων

• http://www.laconia.org/grkversion/Spartigr_ancient... (3 φωτ.)

ΘΕΡΑΠΝΗ (Αρχαία πόλη) ΣΠΑΡΤΗ

Ιστοσελίδα Δήμου Σπάρτης
• http://www.sparta.gr/tour/axio4gr.htm

ΣΠΑΡΤΗ (Αρχαία πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ

Ιστοσελίδα Δήμου Σπάρτης
• http://www.sparta.gr/tour/axio3gr.htm (1 φωτ.)

Λεωνιδαίον

  Ενα από τα πιο σημαντικά αρχαία μνημεία, είναι και ο τάφος του Λεωνίδα. Πρόκειται για ένα κτίσμα του 5ου π.χ. αιώνα, μικρού μεγέθους, κτισμένο με μεγάλες πέτρες. Εχει 12,5 μ. μήκος, και 8,5. μ. πλάτος, και ευρίσκεται στο δυτικό μέρος της Σπάρτης.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Συλλόγου Λακώνων Επιστημόνων

Ναός της Χαλκιοίκου Αθηνάς

Ο ναός βρισκόταν στο νοτιοδυτικό τμήμα της Ακρόπολης. Σύμφωνα με τον Παυσανία ο ναός ονομαζόταν έτσι λόγω της χάλκινης διακόσμησής του και του χάλκινου αγάλματος της Αθηνάς, που δέσποζε στο εσωτερικό του. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μερικά τμήματα του ιερού, κτισμένα χωρίς συνδετική ύλη μεταξύ τους, αναθήματα με την επιγραφή "ΑΘΗΝΑΙΑ" και το περίφημο "άγαλμα του Λεωνίδα" από παριανό μάρμαρο, που παριστάνει τη μορφή χαμογελαστού πολεμιστή.

Ιστοσελίδα Δήμου Σπάρτης
• http://www.sparta.gr/tour/axio2gr.htm

Ιστοσελίδα Δήμου Σπάρτης
• http://www.sparta.gr/tour/axio2gr.htm (2 φωτ.)

Σπάρτη

Ιστοσελίδες Συλλόγου Λακώνων Επιστημόνων
• http://www.laconia.org/grkversion/spartigr_h_1.htm...

  Τη θέση της αρχαίας Σπάρτης κατέχει σε μεγάλη έκταση η σύγχρονη πόλη. Χάρη στα ελάχιστα λείψανα της οχυρώσεώς της γνωρίζομε την περίμετρο των τειχών και τη θέση των τεσσάρων συνοικισμών. Η πόλη ήταν ανοχύρωτη ως τις αρχές του 3ου π.Χ. αι., όταν προ των απειλών του Δημητρίου του Πολιορκητού και του Πύρρου προστατεύθηκε με τάφρους βάθους 4 πήχεων και πλάτους 6, ενισχυμένες με πασσάλους και με τοιχοποιία σε ορισμένα μόνο σημεία. Επί της τυραννίας του Νάβιος έγινε το πρώτο συνεχές τείχος, με λίθινα θεμέλια και ανωδομή από ωμές πλίθρες, που περιέβαλλε ολόκληρη την πόλη σε περίμετρο εννέα περίπου χιλιομέτρων. Από τα κεραμίδια που το στέγαζαν βρέθηκαν πολλά σε διάφορα σημεία της πόλεως, γεγονός που μαζί με ελάχιστα τμήματα από τη βάση του επιτρέπει να παρακολουθήσουμε τη γραμμή του. Προχωρούσε σχεδόν παράλληλα και από το μέσα μέρος του ρεύματος της Μούσγας, του Ευρώτα και του ποταμού της Μαγούλας και περιέκλειε τους δύο λόφους ανατολικά της πόλεως, όπου βρισκόταν ο συνοικισμός Κυνόσουρα. Το δυτικό σκέλος του, περνώντας πλάι από τα σημερινά ερείπια των ρωμαϊκών λουτρών της Αράπισσας, διέσχιζε το προάστιο της Μαγούλας και φθάνοντας στον λόφο Κλαράκι, όπου σώζονται εμφανή ίχνη του, περιέκλειε τον δυτικό συνοικισμό της Πιτάνης. Από τους δύο άλλους συνοικισμούς, οι Λίμνες κατείχαν την έκταση ανατολικά από την ακρόπολη ως τον Ευρώτα, και η Μεσόα, ο κεντρικός συνοικισμός, την περιοχή γύρω από τον λεγόμενο «τάφο του Λεωνίδα», μέσα στη σημερινή πόλη. Εκτός από τον «τάφο του Λεωνίδα» που είναι ένα μικρό οικοδόμημα 12,50 Χ 8,30 μ., κτισμένο με μεγάλους πωρόλιθους, κενοτάφιο ίσως του 5ου π.Χ. αι. για κάποιον αφηρωισμένο νεκρό, τίποτε δεν σώθηκε από τα δημόσια οικοδομήματα, που σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία βρίσκονταν στη Μεσόα. Τα μόνα αξιόλογα λείψανα στα νότια του θεάτρου και ανατολικά του «Λεωνιδίου» ανήκουν στα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια και είναι ερείπια πλουσίων επαύλεων με θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα. (Τα θέματα είναι παρμένα από την ελληνική μυθολογία: ο Ορφεύς, η αρπαγή της Ευρώπης, ο Αχιλλεύς στη Σκύρο, η Μέδουσα, η Νύξ, ο Ήλιος κ.λπ., παριστάνουν σκηνές από την Ιλιάδα, καθημερινές σκηνές κυνηγιού, πορτραίτα αρχαίων ποιητών, ζώα κ.ά.). Μαζί με το εκτεταμένο πλούσιο βαλανείο των μέσων του 3ου μ.Χ. αι., 800 μ. νοτιοδυτικά από το θέατρο, και τα σε μεγάλο ύψος σωζόμενα ερείπια άλλου συγκροτήματος λουτρών ακόμη δυτικότερα, είναι μάρτυρες της σχετικής ευημερίας της πόλεως στις παραμονές των βαρβαρικών επιδρομών.
  Στον συνοικισμό των Λιμνών επέζησαν από τα κλασικά χρόνια με επισκευές νεωτέρων εποχών ένας μεγάλος (24 Χ 7 μ. περίπου) χτιστός βωμός, 100 μ. ανατολικά από τη γέφυρα του Ευρώτα, και ένα μικρό τετράγωνο ιερό, 500 μ. βορειότερα από το ιερό της Αρτέμιδος Ορθίας. Το σπουδαιότερο αυτό ιερό, που υπό την περιοχή ονομαζόταν και Λιμναίον, όπως και η θεά Λιμνάτις (το αρχικό όνομα Ορθία εμφανίζεται ως επίθετο της Αρτέμιδος μόνο στους ελληνιστικούς χρόνους και μετέπειτα), ιδρύθηκε τον 10ο π.Χ. αι. υπό τους πρώτους Δωριείς κατοίκους ως υπαίθριο αρχικά τέμενος με ένα μικρό κτιστό βωμό. Στα μέσα του 8ου π.Χ. αι. έγινε ο πρώτος ναός με λίθινα θεμέλια και με μια εσωτερική ξύλινη κιονοστοιχία. Καταστράφηκε από πλημμύρα το 600 π.Χ. και στη θέση του κτίστηκε ένας μεγαλύτερος, που ανακαινίστηκε στον 5ο π.Χ., στις αρχές του 2ου π.Χ. και στον 3ο μ.Χ. αι. Ήταν μικρό κτίσμα με σηκό και πρόναο και δύο δωρικούς κίονες μεταξύ παραστάδων. Στην ανατολική πλευρά του σώθηκε ο βωμός με αλλεπάλληλες και αυτός επισκευές. Ο ναός κατέχει τη θέση της σκηνής σε ένα επιβλητικό αμφιθέατρο διαμέτρου 55 μ. περίπου με ακτινωτή θεμελίωση των σειρών των εδωλίων του και καμαροσκεπή διάδρομο με σκάλες προς το διάζωμα. Κτίστηκε μετά το 225 μ.Χ. για να εξυπηρετήσει τους θεατές των τελετουργιών που γίνονταν μπροστά στον ναό της θεάς. Από τις επιγραφές, που βρέθηκαν χρησιμοποιημένες ως οικοδομικό υλικό, μαθαίνουμε ότι στο ιερό της Ορθίας, που ήταν θεά της αυξήσεως και της γονιμότητας, ένα είδος κουροτρόφου, προστάτριας της παιδικής και της πρώτης εφηβικής ηλικίας, διαδραματιζόταν ένα μέρος της αγωγής των παιδιών με αγωνίσματα, για τα όποια έπαθλο ήταν ένα σιδερένιο δρεπάνι (οι επιγραφές είναι αναθηματικές πλάκες με το όνομα τού νικητή και ένα ή περισσότερα δρεπάνια, ανάλογα με τις νίκες, καρφωμένα επάνω). Τα αγωνίσματα ήταν το καθθηρατόριον (καταθηράω), ένα είδος κυνηγητού όπου τα παιδιά μοιράζονταν σε θηράματα και κυνηγούς, ή μώα (=μούσα), διαγωνισμός τραγουδιού, και η κελήα, είδος τραγουδιού ή απαγγελίας. Οι έφηβοι δοκιμάζονταν στον «αγώνα της καρτερίας» ή «διαμαστίγωσιν». Παρουσία τής ιέρειας, που κρατούσε το ξόανο της θεάς, μαστιγώνονταν μέχρι να βαφεί με το αίμα τους ο βωμός μπροστά στον ναό. Όσοι άντεχαν χωρίς κανένα εξωτερικό σημάδι πόνου ανακηρύσσονταν βωμονίκες και είχαν το δικαίωμα να στήσουν τον ανδριάντα τους στο ιερό (βρέθηκαν βάσεις τέτοιων ανδριάντων). Αξιοπερίεργο, βάρβαρο θέαμα πού ικανοποιούσε τα γούστα των επισκεπτών της Σπάρτης στα μετά Χριστόν χρόνια, η διαμαστίγωση ήταν σε παλαιότερες εποχές ένα μέσο στρατιωτικής προετοιμασίας των εφήβων, με αφετηρία όμως τελετουργική, θρησκευτικό δηλαδή καθαρμό και μύηση πριν από τη μετάβαση των νέων στην τάξη των ανδρών. Τελετουργικό επίσης χαρακτήρα είχαν στα αρχαϊκά χρόνια και οι διάφοροι χοροί που γίνονταν στον ίδιο χώρο μπροστά στον ναό. Βρέθηκαν πήλινες μάσκες, πού είναι τα αναθηματικά ομοιώματα των πραγματικών υπό ξύλο, ύφασμα ή δέρμα πού φορούσαν οι χορευτές.   Το άλλο μεγάλο ιερό της Σπάρτης το ιερό της Αθηνάς Πολιούχου ή Χαλκιοίκου, βρισκόταν στην κορυφή του λόφου της ακροπόλεως, ακριβώς πάνω από το θέατρο. Από τα πρώιμα γεωμετρικά χρόνια υπήρχε τέμενος με βωμό στη θέση όπου ο Σπαρτιάτης Γιτιάδας, ποιητής και μουσικός, αρχιτέκτονας, χαλκοπλάστης και τορευτής, έκτισε σε άγνωστα χρόνια μέσα στον 6ο π.Χ. αι. ένα μικρό ναό, για τη στέγαση του λατρευτικού αγάλματος της Πολιούχου Αθηνάς, με περίβολο. Βρέθηκαν ελάχιστα κομμάτια από τα θεμέλιά τους. Η ανωδομή του ναού ήταν πλίνθινη με ξυλοδεσιά, και είχε επένδυση από χάλκινα ελάσματα στολισμένα με ανάγλυφες παραστάσεις αυτά έδωσαν στη θεά τη δεύτερη επωνυμία της. Ένα-δύο άλλα μικρά οικοδομήματα και μία στοά βρίσκονταν μέσα στον περίβολο του τεμένους, που ήταν προσιτό από ανατολικά και αποτελούσε τον χώρο δημοσίων συγκεντρώσεων, παρελάσεων και ιππικών αγώνων. Ήταν το σπουδαιότερο ιερό της πόλεως και το απαραβίαστό του είναι γνωστό από δραματικές σελίδες της σπαρτιατικής ιστορίας. (Εδώ κατέφυγαν ζητώντας άσυλο ο Λυκούργος, ο Παυσανίας και ο Αγις Δ΄). Στα ρωμαϊκά χρόνια υποσκελίστηκε από το ιερό της Ορθίας και στον 4ο μ.Χ. αι. είχαν κιόλας κτιστεί σπίτια μέσα στον ιερό περίβολο. Τον 10ο αι. κτίστηκε στα ανατολικά του μεγάλη βασιλική στο όνομα του Χριστού Σωτήρας και το μοναστήρι του Οσίου Νίκωνος, του ιεραποστόλου της Λακωνίας, που πέρασε εδώ τα τελευταία χρόνια του.
  Κάτω ακριβώς από το ιερό της Αθηνάς, στη νοτιοδυτική πλευρά του λόφου της ακροπόλεως, βρίσκεται το θέατρο της Σπάρτης με λεηλατημένα τα περισσότερα μαρμάρινα καθίσματά του. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία θέατρα με εξωτερική διάμετρο 140 μ, και διάμετρο ορχήστρας 24,50 μ. Τα αναλήμματα του κοίλου έχουν μαρμάρινη επένδυση, η οποία στην ανατολική πάροδο χρησιμοποιήθηκε για τη χάραξη καταλόγων αρχόντων του 2ου μ.Χ. αι. Στην ίδια πλευρά υπάρχει εξωτερική σκάλα, που οδηγεί στο διάζωμα. Το θέατρο διατηρεί βασικά τη μορφή που πήρε επί Αύγούστου. (Στις μετασκευές των υστερορωμαϊκών χρόνων ανήκει και το Νυμφαίο που πατάει πάνω στο προσκήνιο). Διαδέχθηκε ένα παλαιότερο λίθινο του 200 π.Χ., το οποίο είχε κτιστεί στη θέση ενός ξύλινου του 5ου π.Χ. αι. Το πρώιμο εκείνο θέατρο χρησίμευε για δημόσιες συγκεντρώσεις και πάνδημες γιορτές με χορούς και αγωνίσματα (Γυμνοπαιδιά κ.λπ.). Λατρευτικού και αγωνιστικού περιεχομένου εκδηλώσεις εξακολουθούσαν να γίνονται μαζί με τις καθαρά θεατρικές παραστάσεις και στο θέατρο της εποχής του Αυγούστου, του οποίου η σκηνή ήταν ξύλινη, κινητή και μπορούσε ανάλογα με τις ανάγκες να μείνει ή να μετατοπιστεί μέσα στο κτίριο τής «σκηνοθήκης».
  Ανατολικά και λίγο χαμηλότερα από τον λόφο της ακροπόλεως σώθηκαν τα λείψανα ενός από τα πολλά υπαίθρια χθόνια ιερά της πόλεως, δηλαδή ένας ημικυκλικός αναλημματικός τοίχος, με τρεις βαθμίδες και με μια σειρά ορθοστατών από μεγάλες καλοδουλεμένες πέτρες, κτισμένος για την υποστήριξη του χώρου ενός μεγάλου βωμού με την εσχάρα του και τον βόθρο της απορροής των αιμάτων και των άλλων καταλοίπων των θυσιών. Έγιναν στον 5ο ή στον 4ο π.Χ. αι. και επισκευάστηκαν στα ρωμαϊκά χρόνια. Προς τη βορειοδυτική πλευρά του έχει επισημανθεί ένα μεγάλο δημόσιο κτίριο, που χρησιμοποιήθηκε συνέχεια από το τέλος του 4ου π.Χ. ως τον 3ο μ.Χ. αι. Εiναι άγνωστος ο προορισμός του, δεν αποκλείεται όμως η σχέση του με την αγορά τής Σπάρτης που είναι γνωστό ότι βρισκόταν στα ανατολικά και νοτιοανατολικά της ακροπόλεως. Ένα μεγάλο μέρος της πρέπει να κατέχει η θέση του σημερινού σταδίου. Από την εμπορική αγορά των ρωμαϊκών χρόνων σώζονται τα λείψανα μιας στοάς και μια σειρά μαγαζιά στη νοτιοανατολική πλευρά των τειχών της ακροπόλεως. Η ακρόπολη οχυρώθηκε μόνο μετά τις επιδρομές των Ερούλων (267 μ.Χ.) και των Βησιγότθων (396 μ.Χ.) και τα σημαντικότερα τμήματα του τείχους της μαζί με τους πύργους από αρχαίο υλικό σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά