Πληροφορίες τοπωνυμίου

Αρχαιολογικός χώρος Κουφονησίου

Τηλέφωνο: +30 28410 22462, 25115
Φαξ: +30 28410 22462
  Πρόκειται για το νησί Λεύκη που αναφέρει ο Πλίνιος. Ειδικότερη αναφορά υπάρχει στην επιγραφή της "Διαιτησίας των Μαγνήτων", εντοιχισμένη στην πρόσοψη του καθολικού της Μονής Τοπλού, που αφορά στις προστριβές Ιτάνου - Ιεράπυτνας. Επειδή, λοιπόν, η Λεύκη ήταν σημαντικός σταθμός αλιείας σπόγγων και κυρίως επεξεργασίας της πορφύρας (κοχύλια από τα οποία έπαιρναν τη γνωστή πολύτιμη και πανάκριβη βαθυκόκκινη κυρίως βαφή) και επειδή ακόμη η θέση της ήταν στρατηγικής σημασίας, κυρίως όσον αφορά στα προσορμιζόμενα στις νοτιοανατολικές ακτές πλοία, υπήρξε μήλο της έριδος μεταξύ των δύο πόλεων και τελικά δικαιώθηκε η ΄Ιτανος.
  H κατοίκηση στο νησί ήταν συνεχής από τους Πρωτομινωικούς χρόνους (3000-2200 π.Χ.) έως τους Παλαιοχριστιανικούς και ερημώθηκε τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Οι ελάχιστες παρεμβάσεις (με καλλιέργειες κυρίως και κτηνοτροφία) παρέχουν τη δυνατότητα διατήρησης των αρχαιοτήτων διότι το νησί έμεινε ακατοίκητο, παρά την κάλυψη με άμμο του μεγαλύτερου τμήματος της επιφάνειάς του.
  Πρώτος ο ΄Αγγλος ναύαρχος Th. Spratt στα μέσα του περασμένου αιώνα επισκέφθηκε το νησί και περιέγραψε λεπτομερώς ερείπια, των οποίων διαπίστωσε την ύπαρξη: ναό στα νότια με τεμάχια από μαρμάρινο άγαλμα, οικισμό στα βόρεια του νησιού και δεξαμενές νερού στο κέντρο του. Το 1903 οι ΄Αγγλοι αρχαιολόγοι R. C. Bosanquet και ο Ct. Curelly έκαναν αυτοψία για να διαπιστώσουν όσα ανάφερε ο Spratt, ενώ στα 1971 ο Α. Leonard (Junior) έκανε μια προσεκτικότερη επιφανειακή έρευνα. Το 1976 άρχισε συστηματική ανασκαφή από την ΚΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων που συνεχίζεται ως σήμερα.

  Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής είναι:
  Στη βορειοανατολική άκρη του νησιού, απέναντι από το νησάκι Μάρμαρα και σε μικρή απόσταση από την παραλία, οι ανασκαφές έφεραν στο φως ένα καλά διατηρημένο λίθινο θέατρο, του οποίου το κοίλο περιλάμβανε δώδεκα σειρές εδωλίων και υπολογίζεται ότι θα χωρούσε περίπου χίλια άτομα. Μέρος του κοίλου και των εδωλίων δεν σώζονται πλέον σήμερα. Η ορχήστρα, σχεδόν ημικυκλική, ήταν επενδυμένη με πήλινες πλάκες. Το σκηνικό οικοδόμημα (διαστάσεων 20Χ19μ.) έχει καταστραφεί στο δυτικό του μέρος, σώζονται όμως το ανατολικό, το παρασκήνιο, το λογείο το υποσκήνιο καθώς και η ανατολική πάροδος που κάποτε ήταν στεγασμένη με θόλο. Φαίνεται πως ο φανατισμός κάποιων Χριστιανών του 4ου μ.Χ. αιώνα ώθησε στην άγρια λεηλάτηση και καταστροφή του θεάτρου.
  Το δεύτερο σημαντικό οικοδόμημα του οικισμού του νησιού στέγαζε τα δημόσα λουτρά, τα οποία ήταν σε χρήση από τον 1ο έως και τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Το λουτρικό αυτό συγκρότημα, χαρακτηριστικό της ρωμαϊκής πολεοδομίας, περιλαμβάνει όλους τους χώρους, οι οποίοι σύμφωνα με το τυπικό των λουτρών ήταν σε χρήση σε ένα τέτοιο κτήριο: γύρω από κήπο (για ξεκούραση των πελατών και επισκεπτών) εκτείνονται τα δωμάτια όπως το κεντρικό λεβητοστάσιο -του οποίου οι τοίχοι σώζονται σε ύψος 4 μέτρων- δύο υπόκαυστα, λουτρώνες για εφίδρωση και αποδυτήρια.
  Ο οικισμός εκτείνεται στα νοτιοανατολικά του θεατρικού χώρου. Χαρακτηριστική είναι μία έπαυλη, της οποίας σώζονται οκτώ δωμάτια, με επιβλητικό πρόπυλο, μαγειρεία, οικιακό εργαστήριο για κατεργασία πορφύρας. Διαθέτει ακόμη δύο δωμάτια με πάτωμα στρωμένο με άσπρες και μαύρες ψηφίδες που σχηματίζουν γεωμετρικά σχέδια.
  Στο νότιο μέρος του νησιού υπάρχει ο ναός, διαστάσεων 18Χ15,70μ., του οποίου σώζεται το κρηπίδωμα με κεντρική είσοδο από την ανατολική στενή πλευρά και δεύτερη είσοδο, κλιμακωτή, στη βόρεια. Ο ναός έχει στο μεγαλύτερο μέρος καταστραφεί εξαιτίας της χρήσης των λίθων του για την οικοδόμηση του γειτονικού κτηρίου του φάρου. Δίπλα στη βορειοδυτική γωνία του ναού βρέθηκαν τα δύο μεγάλα κομμάτια από το κολοσσιαίο λατρευτικό άγαλμα (που θα ξεπερνούσε τα 2,5μ.) και παρίστανε καθιστή σε θρόνο θεότητα.
  Εντυπωσιακή είναι η σειρά μεγάλων θολωτών δεξαμενών που με κτιστούς αγωγούς διοχέτευαν νερό από πηγές.
  Στη δυτική ακτή, σπήλαια έχουν χρησιμοποιηθεί ως ξωκκλήσια με χαράγματα που παριστάνουν αγίους και επιγραφές λατινικές (ένα απ΄αυτά σώζει χρονολογία 1638).