Μεσόγειο χωριό με 211 κατοίκους, 30 χλμ ΒΔ από τη
Ζάκυνθο.
Το όνομά του το πήρε από το αξιόλογο μοναστήρι της Παναγίας της Αναφωνήτριας,
που βρίσκεται στην περιοχή του. Εδώ μόνασε ο Αγιος Διονύσιος κι έκρυψε από τα
καταδιωκτικά αποσπάσματα το δολοφόνο του αδελφού του.
Ύστερα από την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους (1453) φεύγοντας
από εκεί ένα πλοίο εμπορικό, ναυάγησε στις δυτικές ακτές της
Ζακύνθου.
Λίγες μέρες αργότερα, οι κάτοικοι της περιοχής του μεταγενέστερου
Προσμοναρίου (Πλεμοναρίου) βρήκαν ανάμεσα σε σκίνους και βράχια μια μεγάλη εικόνα
της Παναγίας Βρεφοκρατούσας. Οι χωρικοί έχτισαν ένα ξωκλήσι για να τοποθετήσουν
την εικόνα.
Το κοινοβιακό μοναστήρι της Παναγίας Αναφωνήτριας χτίστηκε σε άγνωστη
έως τώρα χρονολογία από ηγεμονίδα ορθόδοξη, σύζυγο του δυνάστη Λεονάρδου Γ Τόκκου,
που έγινε μοναχή με το όνομα Μερόπη. Πρώτος ηγούμενος του μοναστηριού της Παναγίας
της Αναφωνήτριας ήταν ο Ματθαίος, Ιερομόναχος ο Παλαιολόγος, αδελφός του αρχηγού
των «στρατιωτών» Θεόδωρου και πιθανότατα συγγενείς της αυτοκρατορικής οικογένειας
του Βυζαντίου. Όπως είναι γνωστό, το μοναστήρι της Παναγίας Αναφωνήτριας είχε
περιέλθει στην κυριότητα της Βενετίας, η οποία και το παραχωρούσε σε εξέχοντα
πρόσωπα ιερωμένων και μη. Οι εκάστοτε ηγούμενοι, αρχιεπίσκοποι και άνδρες ικανής
παιδείας, είχαν την υποχρέωση από τα έσοδα του μοναστηριού, να λειτουργούν στην
εκκλησία της Παναγίας και να φροντίζουν για όλες τις επισκευές των κτιρίων. Ηγούμενος
της Αναφωνήτριας διετέλεσε και ο αρχιεπίσκοπος Αιγίνης και Πόρου Διονύσιος Σιγούρος,
μετέπειτα Αγιος και προστάτης Ζακύνθου.
Το καθολικό του μοναστηριού η σημερινή τρίκλιτη βασιλική, που είναι
αντιγραφή του παλαιότερου κτιρίου, με ελάχιστες (αναγεννητικές) καινοτομίες στολίστηκε
ολόκληρη εσωτερικά με αξιόλογες τοιχογραφίες.
Πάνω από την κεντρική είσοδο της εκκλησίας υπάρχει τετραγωνική πέτρα,
με χαραγμένη λατινική επιγραφή. Η επιγραφή βρισκόταν ανέκαθεν σε ένα κελί του
παλιού μοναστηριού, μαζί με ένα πέτρινο ανάγλυφο οικόσημο του Βενερού στρατηγού.
Όταν έγινε, μετασεισμικά, η στερέωση της εκκλησίας τοποθετήθηκε η επιγραφή πάνω
από την κεντρική είσοδο της Αναφωνήτριας, ενώ αριστερά της, στον τοίχο της πρόσοψης,
εντοίχισαν το οικόσημο του Φραγκίσκου Μοροζίνη. Ο επιβλητικός και ορθογώνιος πύργος
του μοναστηριού της Παναγίας Αναφωνήτριας, με τις έξι ζεματίστρες του κορμού του
χτίστηκε στο 1669.
Εδώ βρίσκονται ακόμα:
•Το Πόρτο Βρώμη καθώς και
•Δύο θαυμάσιες σπηλιές με φαντασμαγορία χρωμάτων.
