Ο Π.Ο.Ξ ιδρύθηκε το 1981 από 22 μέλη και σήμερα αριθμεί γύρω στα 400.
Στα πλαίσια της προσπάθειάς του για τη διατήρηση της παράδοσης, δημιουργεί
εξ' αρχής λαογραφική συλλογή και από το 1991 ιδρύει το λαογραφικό του Μουσείο
στεγάζοντας τη συνεχώς εμπλουτιζόμενη αυτή συλλογή σε ιδιόκτητο κτίριο, το μύλο
των Ατζεμιάν -Ουζουνόπουλου, που του δωρήθηκε κατά το 50% και το υπόλοιπο αγόρασε
ο Π.Ο.Ξ.
Στην προσπάθειά του αυτή, για το μεγάλο αυτό έργο του, είχε την αμέριστη
συμπαράσταση των ηλικιωμένων κυρίως συγχωριανών, ιδιαίτερα πολλών γιαγιάδων, που
πρόσφεραν πλήθος μουσειακών αντικειμένων. Χάριν αυτών λοιπόν των συνεργάτιδων,
Παρά την οικονομική άπνοια των τελευταίων ετών, ο Π,Ο,Ξ. έκανε το παν για να ολοκληρώσει
το πρώτο τμήμα του Μουσείου του, το παραδοσιακό Καφενείο, στο οποίο μπορούν να
περνούν κάποια απογεύματά τους οι παλιές νοικοκυρές, οι γιαγιάδες. Πρόκειται,
εκτός των άλλων, για μια πρωτοποριακή δραστηριότητα του Π.Ο.Ξ, η οποία έγινε γνωστή
και έξω από την Ελλάδα (έγραψαν σχετικά εφημερίδες της Σόφιας, Φιλιππούπολης,
γαλλικό περιοδικό). Δυστυχώς δεν συνέβη το ίδιο και με τα υπόλοιπα τμήματα του
Μουσείου, τα οποία περιμένουν να ολοκληρωθούν, για να λειτουργήσει έτσι ένα Μουσείο
πραγματικά μοναδικό στο είδος του, τουλάχιστον στο βορειοαλλαδικό χώρο.
Όσον αφορά στα έθιμα, συνεχίζει να αναβιώνει το "κουρμπάνι" της Αναλήψεως,
με επιτυχία πάντα και χάρις στις προσφορές των κτηνοτρόφων Ξυλαγανιωτών και την
εθελοντική εργασία του Δ.Σ. και άλλων συγχωριανών.
Τα έθιμα των "Εσναφιών" και του "Μπάμπιντεν", αφού τα βοήθησε να "ξαναβρούν
- κατά το δυνατόν-τον παλιό τους εαυτό", τα "εμπιστεύεται" εδώ και τρία χρόνια
στους φυσικούς τους φορείς, δηλαδή στους επαγγελματίες και των δύο φύλων, και
στις γυναίκες της Ξυλαγανής.
Σημαντικότατη δραστηριότητα του Π.Ο.Ξ., που ξεκίνησε από τον Απρίλιο
του 1982, είναι και η μηνιαία έκδοσή του, η "ΞΥΛΑΓΑΝΗ", έντυπο καθαρά πολιτιστικό,
με ποικίλη ύλη, με θέματα λαογραφικά, ειδήσεις, κοινωνικά, λογοτεχνικά, με έντονο
τοπικό χρώμα. Μια εφημερίδα, που έχει βραβευθεί από τα πρώτα της βήματα από την
Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών για τη συμβολή της στο ανέβασμα του πολιτιστικού επιπέδου
του τόπου.
Δυστυχώς η "Ζωή" της εφημερίδας αυτής, πέρα από την απαράδεκτη μεταχείριση
της από την πολιτεία, κινδυνεύει και από την αδιαφορία αυτών, που ομολογούν ότι
τους είναι απαραίτητη.
Ήδη είναι πολύ ορατά τα σημάδια της παρακμής της Κι είναι ανάγκη όλοι,
οι απανταχού Ξυλαγανιώτες να "επιστρατευτούν", αν θέλουν να τη σώσουν, αν θέλουν
να μη χάσει ο Π.Ο.Ξ. το πιο αποτελεσματικό όπλο του στον ειρηνικό αγώνα που κάνει
για τον τόπο του.
Ανάλογο με το μέρος, το σημαντικό, που κατέχουν η ανέγερση του Μνημείου
των 29, οι χοροί, τα τραγούδια και η ενδυμασία στην παράδοση του τόπου, είναι
και το ενδιαφέρον του Ομίλου γι αυτά.
Από τη στιγμή της ίδρυσής του δημιούργησε χορευτικό συγκρότημα, το
οποίο σήμερα διαθέτει τέσσερα τμήματα: των παιδιών, των εφήβων, των νέων και των
ενηλίκων, με τα οποία συμμετέχει σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ χορού
σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και εκτός Ελλάδας.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Π.Ο.Ξ. έχει παρουσιάσει σε διεθνή φεστιβάλ
χορού αυθεντικούς χορούς της Ξυλαγανής, που χόρεψαν Ξυλαγανιώτες και Ξυλαγανιώτισσες
της τρίτης ηλικίας.