Μία εικόνα της ακμής και αίγλης της Θεσσαλονίκης κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, δίνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα των Ρωμαϊκών Ανακτόρων και του Ιπποδρόμου στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου του ανατολικού τμήματος της παλιάς περιτειχισμένης πόλης.
Τα ευρήματα αυτά, που ήρθαν στο φως μόλις πριν από δύο σχεδόν δεκαετίες, συνθέτουν ένα επιβλητικό κτιριακό σύνολο, το λεγόμενο Γαλεριανό Συγκρότημα. Είναι σχεδόν βέβαιο πως το συγκρότημα αυτό που κτίστηκε την περίοδο της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (297-307 μ.Χ.) για το ρωμαίο αυτοκράτορα Γαλέριο, περιλαμβάνει: τα Ανάκτορα, το Οκτάγωνο, τον Ιππόδρομο, την Αψίδα του Γαλερίου, (πομπική στοά και αψίδα) και πιθανά και τη Ροτόντα.
Από τα στοιχεία των τοιχοποιιών που αποκαλύφθηκαν προκύπτει πως τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα ήταν ένα μεγάλο και πολυσύνθετο κτιριακό συγκρότημα, στο οποίο κυριαρχούσε μία μεγάλη εσωτερική αυλή (αίθριο ή atrium) και ένα περιμετρικό περιστύλιο. Στο ορθογώνιο αυτό κτίριο με τους μεγάλους διαδρόμους, όπου βρέθηκαν σημαντικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα, θα πρέπει να αναζητηθούν: η αίθουσα του θρόνου, η βασιλική (αίθουσα) για τις συνεδριάσεις και δίκες, οι χώροι των ναών και τελετών, οι στρατώνες της ανακτορικής φρουράς, οι κοιτώνες, τα μαυσωλεία κ.ά. Τα ίχνη των κρηνών, των νυμφαίων και των αναβρυτηρίων που εντοπίστηκαν -μαζί με τη διώροφη στοά (cryptoporticus) που αποκαλύφθηκε στο ανατολικό τμήμα- δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και της επιβλητικότητας του όλου συγκροτήματος.
Στο νοτιοδυτικό τμήμα του όλου χώρου βρέθηκε ένα μεγάλο οκταγωνικό κτίσμα, το Οκτάγωνο, του οποίου η χρήση δεν προσδιορίστηκε ακόμα. Ίσως να πρόκειται για την αίθουσα του θρόνου, των ανακτόρων του Γαλερίου ή ακόμα μπορεί να ήταν αυτοκρατορικό μαυσωλείο ή ναός. Το Οκτάγωνο έχει εσωτερικά επτά κόγχες, μεγάλο προθάλαμο και κυκλικές εξέδρες. Ολόκληρο το δάπεδο αυτού του κτίσματος που έχει διάμετρο 30 μέτρα περίπου, ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες σε υπέροχη διάταξη. Μέρος αυτής της πλακόστρωσης και πολλά δείγματα της εσωτερικής διακόσμησης διασώθηκαν προσδιορίζοντας σχεδόν με βεβαιότητα τα ανάλογα αισθητικά στοιχεία του υπόλοιπου συγκροτήματος. Στο χώρο αυτού του κτιρίου βρέθηκε ένα ολόσωμο μαρμάρινο τόξο με διάμετρο 2,4μ. με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο. Στο δεξιό μέρος της όψης του, μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η μορφή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Γαλέριου (προτομή), ενώ στο αντίστοιχο αριστερό και πάλι μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η πόλη της Θεσσαλονίκης προσωποποιημένη. Το τόξο, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, συμπληρώνουν ανάγλυφες παραστάσεις του Διόνυσου και του Πάνα.
Μεγάλης σημασίας ήταν επίσης και τα αρχαιολογικά ευρήματα του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου που αποκαλύφθηκαν ανατολικά των ανακτόρων, στην ομώνυμη πλατεία και μέχρι τη σημερινή οδό Τσιμισκή.
Ο Ρωμαϊκός Ιππόδρομος (Circus) είχε ως βάση τον αντίστοιχο Ιππόδρομο της Αρχαίας Ελλάδας, αλλά είχε μεγαλύτερο μήκος, αφού κύρια χρησιμοποιούνταν για ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Έτσι το μήκος του έφτανε κατά κανόνα τα 400-500 μέτρα. Για την πραγματοποίηση αθλητικών αγώνων χρησιμοποιούνταν τα στάδια (μικρά ή μεγάλα), που συνδυάζονταν συνήθως με θέρμες (δημόσια λουτρά).
Από το Ρωμαϊκό Ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης αποκαλύφθηκαν τμήματα του ανατολικού μακρού σκέλους, καθώς και λείψανα καμαρών της δυτικής πλευράς, που χρησιμοποιούνταν πιθανά σαν δίοδοι προς τον Ιππόδρομο (carceres). Μία επιγραφή με τη λέξη "μονομάχου", πάνω σε πήλινο ειδώλιο που βρέθηκε στο χώρο αυτό, πείθει πως ο Ιππόδρομος Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούνταν για μονομαχίες, θέαμα τόσο προσφιλές στους Ρωμαίους.
Στο χώρο του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου της Θεσσαλονίκης έγινε, το 390 μ.Χ. η μεγάλη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων κατά διαταγή του αυτοκράτορα Μ. Θεοδοσίου, όταν οι κάτοικοι της πόλης ξεσηκώθηκαν εναντίον της γοτθικής αυτοκρατορικής φρουράς σκοτώνοντας το μισθοφόρο αρχηγό της Βουτέριχο.
Σε κάποια ιστορική φάση της πόλης, που δεν προσδιορίστηκε χρονικά, οι μαρμάρινες κερκίδες του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου της Θεσσαλονίκης ξηλώθηκαν, για να κατασκευασθεί με αυτές εσπευσμένα τμήμα των δυτικών Τειχών, κοντά στη Χρυσή Πύλη της σημερινής πλατείας Δημοκρατίας (Βαρδαρίου).
Το κείμενο παρατίθεται από την ιστοσελίδα: www.it.uom.gr/project/monuments/anak_ipp.htm
