Το πλούσιο αρχαιολογικό υλικό, το οποίο έχει συγκεντρωθεί από τις
ανασκαφές που επί πολλά χρόνια διενεργεί η
13η
Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο
νομό Χανίων,
αλλά και από περισυλλογές και δωρεές, αποτέλεσε μια Συλλογή στην οποία καταγράφεται με σαφήνεια η ιστορική
πορεία του δυτικότερου νομού της
Κρήτης
από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια έως και την τουρκοκρατία. Αντιπροσωπευτικά δείγματα αυτής της Συλλογής εκτίθενται στο
ναό του San Salvatore.
Χτισμένος στη δυτική πλευρά του
φρουρίου των Χανίων,
δίπλα στον ομώνυμο προμαχώνα, ο ναός υπήρξε καθολικό της μονής του San Salvatore των Φραγκισκανών. Στη νότια
πλευρά του μνημείου σώζεται ακόμα η σκεπαστή στοά (chiostro), όπου υπήρχαν τα
κελιά των μοναχών. Με την εκτεταμένη αναστήλωση του ναού εντοπίστηκαν καλύτερα
οι διάφορες οικοδομικές φάσεις του μνημείου, ενοποιήθηκε ο χώρος και αναδείχθηκαν
τα λιτά και απέριττα αρχιτεκτονικά του στοιχεία. Ο αρχικός ναός, που χρονολογείται
πιθανότατα στο 15ο αιώνα, ήταν το μικρών διαστάσεων καμαροσκέπαστο τμήμα στην
ανατολική πλευρά. Το τμήμα αυτό επεκτάθηκε τον επόμενο αιώνα προς δυσμάς, ακολουθώντας
την ίδια τυπολογία του καμαροσκέπαστου, με ενισχυτικά σφενδόνια, χώρου. Κατά τα
τέλη της βενετοκρατίας (μέσα 17ου αιώνα) ο ναός επεκτάθηκε προς βορράν με την
προσθήκη δύο ορθογώνιων χώρων, που είχαν είσοδο στη δυτική πλευρά. Οι χώροι αυτοί,
στους οποίους παρατηρείται περιορισμένη χρήση υστερογοτθικών μοτίβων, καλύπτονται
με σταυροθόλια και επικοινωνούν με τον κυρίως ναό με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα.
Κατά την τουρκοκρατία, ο ναός μετετράπη σε τζαμί με την αποκοπή του αρχικού ναού
και τη διαμόρφωση κόγχης ιερού (mihrab) στη νοτιοδυτική γωνία του νότιου κλίτους.
Στόχος της παρουσίασης του υλικού της Συλλογής είναι η σκιαγράφηση
της ιστορικής και της καλλιτεχνικής φυσιογνωμίας του νομού Χανίων κατά τους βυζαντινούς
και μεταβυζαντινούς χρόνους. Τα εκθέματα ομαδοποιήθηκαν κατά είδος σε ενότητες:
ψηφιδωτά, επιτύμβιες επιγραφές, τοιχογραφίες, εικόνες, αρχιτεκτονικά γλυπτά, έργα κεραμικής
και μικροτεχνίας, νομίσματα. Τα έργα της κάθε ενότητας παρουσιάζονται σε χρονολογική διαδοχή.
Χάρτες και επεξηγηματικοί πίνακες κατατοπίζουν τον επισκέπτη σχετικά με την προέλευση
των εκθεμάτων και το ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους.
Μερικά από τα πιο σημαντικά εκθέματα της Συλλογής είναι:
• Απότμημα ψηφιδωτού δαπέδου παλαιοχριστιανικής βασιλικής με παράσταση ελάφου και αμπέλου. 6ος αιώνας.
• Δίζωνο κιονόκρανο διακοσμημένο με φύλλα άκανθας και πτηνά. 6ος αιώνας.
• Χρυσό περίαπτο με χάντρα από υαλόμαζα. 6ος-7ος αιώνας.
• Χάλκινος λύχνος με λαβή διακοσμημένη με σταυρό και ελικοειδή βλαστό. 6ος-7ος αιώνας.
• Κανάτια. 6ος-7ος αιώνας.
• Αμφιπρόσωπο ενεπίγραφο θωράκιο με παραστάσεις ζώων και φυτών και σταυρούς στις στενές πλευρές. 8ος-9ος αιώνας.
• Απότμημα τοιχογραφίας με απεικόνιση των Αγίων Μερκουρίου και Μάμαντος. 11ος αιώνας.
• Ζεύγος χάλκινων ενωτίων από γυναικείο τάφο. 11ος-12ος αιώνας.
• Γρόσσο του δόγη Pietro Gradenigo (1289-1311)
• Όστρακο εφυαλωμένου αγγείου με απεικόνιση ανθρώπινης μορφής. 15ος - α΄ μισό 17ου αιώνα.
• Αποτροπαϊκό κερασφόρο προσωπείο. 16ος-17ος αιώνας.
• Αναθηματική επιγραφή με οικόσημα ενετικών οικογενειών της πόλης των Χανίων (1623).
"Προς τιμήν αυτού του μεγάλου ανδρός, ο οποίος με γενναιότητα στη μάχη απέκρουε τους εχθρούς, του θεμελιωτή της ειρήνης,
του δίκαιου άρχοντα, ο κυβερνήτης Ιάκωβος Πάλμα και όλες οι δυνάμεις του πεζικού και του ιππικού μερίμνησαν για την ανέγερση
αυτού του μνημείου. Έτος από Χριστού 1623".
• Εικόνα με παράσταση του Αγίου Γεωργίου εφίππου δρακοντοκτόνου. Έργο του ζωγράφου Εμμανουήλ Τζάνε (1660-1680).
• Χάλκινοι λύχνοι. 17ος αιώνας.
