Ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της ανατολικής Μακεδονίας, με μνημεία χαρακτηριστικά της ελληνιστικής, ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής περιόδου.
Η ιστορία του οικισμού των Φιλίππων αρχίζει στα 360/359 π.Χ. όταν άποικοι από τη Θάσο ιδρύουν την πρώτη πόλη, τις Κρηνίδες. ΄Οταν στα 356 π.Χ. απειλούνται από τους Θράκες, ζητούν τη βοήθεια του Φιλίππου Β΄, ο οποίος,
διαβλέποντας την οικονομική και στρατηγική σημασία της πόλης, την καταλαμβάνει, την οχυρώνει και την μετονομάζει (Φίλιπποι). Μετά την μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ., η πόλη γίνεται ρωμαϊκή αποικία και αποκτά ιδιαίτερη σημασία εξαιτίας της
θέσης της πάνω στην Εγνατία Οδό.
Πολύ σημαντική χρονολογία υπήρξε το έτος 49 ή 50 μ.Χ., όταν ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε τους Φιλίππους και ίδρυσε την πρώτη Χριστιανική Εκκλησία της Ευρώπης. Το γεγονός αυτό ανέδειξε την πόλη σε μητρόπολη του Χριστιανισμού. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους (963 με 969 μ.Χ.) ανοικοδομούνται τα τείχη της πόλης και κτίζονται οι πύργοι και το τείχος της ακρόπολης.
Η ανασκαφική έρευνα άρχισε στους Φιλίππους στα 1914 από την Γαλλική
Αρχαιολογική Σχολή. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Αρχαιολογική Υπηρεσία και η
Αρχαιολογική Εταιρεία διενήργησαν συστηματικές ανασκαφές. Σήμερα, η Αρχαιολογική Υπηρεσία, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή συνεχίζουν την αρχαιολογική έρευνα.
Τα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο
Μουσείο Φιλίππων.
Tα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Τα τείχη και η ακρόπολη
Τα τείχη ξεκινούν από την κορυφή του λόφου, περικλείουν τους πρόποδες του λόφου και τμήμα της πεδιάδας (πρώτη φάση: Φίλιππος Β΄, δεύτερη φάση: Ιουστινιανός Α΄ (527-565 μ.Χ.). Στο εσωτερικό της ακρόπολης υπάρχει πύργος υστεροβυζαντινών χρόνων.
Το Θέατρο
Κτίστηκε πιθανότατα από το βασιλιά Φίλιππο Β΄ (γύρω στα μέσα 4ου αιώνα π.Χ.). Στον 2ο και 3ο μ.Χ. αιώνα έγιναν σημαντικές αλλαγές και προσθήκες για να προσαρμοστεί η λειτουργία του στις ανάγκες των θεαμάτων της εποχής.
Η Αγορά (Forum)
Αποτελούσε το διοικητικό κέντρο των Φιλίππων στη Ρωμαϊκή εποχή. Είναι ένα ενιαία σχεδιασμένο συγκρότημα δημοσίων κτηρίων που οργανώνονται γύρω από μία κεντρική πλατεία με μνημειακότερα κτίσματα το βορειοανατολικό και βορειοδυτικό ναό.
Η Παλαίστρα
΄Εχει καλυφθεί στο μεγαλύτερο τμήμα της από την Βασιλική Β΄.
Περιλάμβανε περίστυλη κεντρική αυλή, δωμάτια και μικρό αμφιθέατρο. Ο καλύτερα διατηρημένος χώρος είναι οι βεσπασιανές στην ΝΑ γωνία του κτηρίου.
Η Φυλακή του Αποστόλου Παύλου
Σύμφωνα με την παράδοση πιστεύεται ότι στον χώρο αυτό φυλακίστηκε ο Απόστολος Παύλος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία
ρωμαϊκή δεξαμενή ύδατος η οποία μετατράπηκε σε λατρευτικό χώρο.
Η Βασιλική Α
Μεγάλη τρίκλιτη βασιλική διαστάσεων 130 Χ 50 μέτρα, με εγκάρσιο
κλίτος στην ανατολική πλευρά, τετράγωνο αίθριο, υπερώο πάνω από τα κλίτη και το
νάρθηκα και ιδιότυπη φιάλη. Χρονολογείται στο τέλος 5ου αιώνα μ.Χ. Στο μεσαίο
κλίτος διατηρούνται τμήματα της πολυτελούς πλακόστρωσης και μέρος του άμβωνα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι τοιχογραφίες (μίμηση ορθομαρμάρωσης) του προθαλάμου
παρεκκλησίου.
Η Βασιλική Β
Τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και προσκτίσματα στα βόρεια και νότια
(φιάλη, διακονικό). Χρονολογείται γύρω στα 550. Το σχεδόν τετράγωνο κεντρικό κλίτος καλυπτόταν με θόλο ο οποίος στηριζόταν σε μεγάλους
πεσσούς.
Με δεύτερο θόλο στεγαζόταν το Ιερό Βήμα. Ο γλυπτός της διάκοσμος αντανακλά κωνσταντινοπολίτικη επίδραση.
Βασιλική Γ
Μεγαλοπρεπής τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και εγκάρσιο κλίτος, διπλό άμβωνα, πολυτελή μαρμαροθετήματα δαπέδου και πλούσιο γλυπτό και αρχιτεκτονικό
διάκοσμο. Χρονολογείται στον 6ο αιώνα.
Οκταγωνικός ναός
Αντικατέστησε γύρω στα 400 μ.Χ. τον πρώτο μικρό ναό (ευκτήριο οίκο) που ήταν αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο. Είναι οικοδόμημα τετράγωνο εξωτερικά,
οκτάπλευρο εσωτερικά. Πυρήνας του μεγάλου συγκροτήματος είναι ο καμαροσκεπής τάφος-ηρώον των ελληνιστικών χρόνων.
Ανάμεσα στην Εγνατία οδό και τα λατρευτικά κτίσματα του Οκταγώνου βρίσκεται ένα από τα Βαλανεία (λουτρά) των Φιλίππων.
Το διόροφο Επισκοπείο των Φιλίππων καταλάμβανε το οικοδομικό τετράγωνο ανατολικά του Οκταγώνου. Το συγκρότημα περιλαμβάνει ακόμη φιάλη, βαπτιστήριο
και μνημειακό πυλώνα προς την Εγνατία οδό.
Οι Φίλιπποι στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO
