Η Λάγια αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του
Δήμου
Ανατολικής Μάνης. Στα όρια του Δ.Δ. υπάγονται 11 χωριά και οικισμοί:
Aγιος
Κυπριανός,
Ακρογιάλι,
Αχίλλειο,
Δημαρίστικα,
Καινούργια Χώρα,
Κορογονιάνικα,
Μαρμάρι,
Πάλιρος,
Πόρτο Κάγιο και
Προφήτης
Ηλίας.
Είναι εντυπωσιακό χωριό με αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα, που απέχει
17 χλμ. από τη
Βάθεια και
24 χλμ. από τον
Κότρωνα. Ήταν
αποικία της αρχαίας πόλης
Λα
(σημερινός
Πασσαβάς) και ο
μεγαλιθικού τύπου οικισμός του Κάτου Λάϊ θεωρείται μητρόπολη της σημερινής Λάγιας.
Το χωριό όμως καταγράφεται και σε μεταγενέστερους χρόνους: Επιγραφή στα "Καρνεάτικα"
υποδηλώνει κατοίκηση στους ρωμαϊκούς χρόνους ενώ το συναντάμε στα 1570 στην Έκθεση
του Barbo (όπου γίνεται και λόγος για τις πολλές εκκλησίες).
Aλλοτε ήταν έδρα της Επισκοπής Λαγίας και του Δήμου Λαγίας (ενός εκ
των δέκα παλαιών δήμων της Μάνης), που είχε για έμβλημα το μυθικό Κέρβερο, «...επειδή
εν Ταινάρω, ην το σπήλαιον, δι ου κατά το μύθον, ο Ηρακλής εκ του Aδου μετακόμισε
τον Κέρβερο» (κατά τον αρχαιολόγο Π. Ευστρατιάδη).
Η Λάγια παρουσιάζει έντονο Μανιάτικο χρώμα με τα πολυσύνθετα λίθινα
Πυργοτειχίσματα και τους χαρακτηριστικούς «Κόλουρους Πύργους», όπως του Μαυροδακάκου
και του Γιαννόγγονα (1838), ενώ εδώ είναι και το νεκροταφείο των Γιατράκων με
το ναό του Αγίου Σπυρίδωνα.
Αξιοπρόσεκτοι είναι οι ναοί του Αγίου Ζαχαρία (13ου αι.) με τοιχογραφία,
του Αγίου Νικολάου (12ου αι.) με παλαιοχριστιανικά μάρμαρα και ωραία θύρα και
του Aη Στράτηγου (14ου αι.) που ήταν μοναστήρι, με πύργο και ερειπωμένα κτίσματα.
Ως μνημεία έχουν χαρακτηριστεί οι Ι.Ν. της Αγίας Τριάδος και της Φανερωμένης.
Σε ένα από τα οδοιπορικά μας στη Μάνη, ο Γιώργος Δημακόγιαννης, ιδιοκτήτης
του βιβλιοπωλείου-εκδόσεις "ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ" στην
Αρεόπολη,
αναφέρει για τη Λάγια:
Η Λάγια δεν είναι απλά ένα παραδοσιακό χωριό του τόπου μας, όποιος
περιδιαβεί στα σοκάκια της θα καταλάβει την αλλοτινή δόξα της, ότι τελικά περπατάει
σε μια πολιτεία! Γεμάτη πύργους και πυργόσπιτα, η Λάγια, στην Προσηλιακή Μέσα
Μάνη, ήταν πάντα το κέντρο μιας ευρύτερης περιοχής, της περιοχής του
Ταινάρου.
Όπως σε όλη τη Μάνη έτσι και στη Λάγια η οργάνωση της παραδοσιακής
κοινωνίας ήταν σε πατριές που η κάθε μια είχε τον πύργο της, τα γύρω κτίσματα,
την εκκλησία της, οι μεγάλες και το νεκροταφείο τους! Και βέβαια οι πολυετείς
βεντέτες ήταν στην ημερήσια διάταξη! Είναι χαρακτηριστικό λοιπόν το πλήθος των
εκκλησιών που έχουν καταγραφεί κατά οικογένεια! (...)
Στα νεότερα χρόνιο η Λάγια ερημώνει - σήμερα "σκιά" του παλιού ένδοξου
εαυτού της, χωρίς σχολεία, χωρίς παιδιά, οι μόνιμοι κάτοικοί της είναι λίγοι,
μικρό ποσοστό των 2.200 κατοίκων που είχαν απογραφή στα 1848 και στα 1907! Κάθε
καλοκαίρι όμως δέχεται εκατοντάδες επισκέπτες, μαζί με τους γύρω οικισμούς, τις
Πιόντες, τα Κορωγονιάνικα, την Καινούργια Χώρα, τα Δημαρίστικα, τον Κυπριανό κ.λπ.
Τότε γίνεται αισθητό το μέγα πρόβλημα της ύδρευσης, η Λάγια και τα περίχωρά της
υδρεύεται με τον ίδιο τρόπο από τον καιρό του Ομήρου! Δηλαδή με στέρνες ομβρίων
υδάτων... Κι αυτό παρά το γεγονός ότι από την ευρύτερη περιοχή κατάγονται πλήθος
επιφανείς, βουλευτές, τ. υπουργοί κ.ά. (Β. Μιχαλολιάκος, Θ. Κασσίμης, Ηλ. Βουγιουκλάκης,
κ.ά.).
Η Λάγια περηφανεύεται ακόμη για τους πνευματικούς της ανθρώπους και
τους πολλούς καλλιτέχνες που κατάγονται από εδώ. Να αναφέρουμε τον ιστορικό -
φιλόλογο Ανάργυρο Κουτσιλιέρη (συγγραφέα της «Ιστορίας της Μάνης» κ.λπ.), τον
γλύπτη Π. Γεωργαρίου, την αείμνηστη ηθοποιό Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον επίσης αείμνηστο
Καθηγητή στην Α.Σ.Κ.Τ. Ηλ. Δεκουλάκο, ...ακόμη και τον ποδοσφαιριστή -μεγάλη δόξα
του ελληνικού ποδοσφαίρου Μ. Γαλάκο. Κλείνοντας να αναφέρουμε ότι από εδώ κατάγονταν
ο Μιχ. Νικολαράκος, πρώτος αιρετός δήμαρχος της Ανατολικής Μάνης και ο τελευταίος
ήρωας της Μάνης και της Ελλάδος, ο Παναγιώτης Βλαχάκος (Ίμια 1996), του οποίου
την προτομή διακρίνουμε στην πλατεία του χωριού.
