Πληροφορίες τοπωνυμίου

Τα τείχη της Βέροιας

  Τα τείχη της Βέροιας, όπως σώζονται σήμερα, περιβάλλουν την πόλη από τη νοτιοδυτική, τη νότια, την ανατολική και τη βόρεια πλευρά της και ακολουθούν τη διαδρομή που διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας, όταν η πόλη για να απωθήσει επιδρομές γερμανικών φυλών στα τέλη του 3ου αιών μ.Χ., προχώρησε σε μεγάλης κλίμακας ανοικοδομήσεις και ενισχύσεις των τειχών, που συμπεριέλαβαν στο εσωτερικό τους ή κατήργησαν προϋπάρχοντα ελληνιστικά υπολείμματα οχύρωσης.
  Η περίμετρος του τείχους του 3ου αιώνα μ.Χ. υπήρξε η βάση των αλλεπάλληλων ανοικοδομήσεων και επισκευών που πραγματοποιήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων (ανοικοδόμηση των τειχών από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β το 1016, επισκευή των τειχών από τον ηγεμόνα της Ηπείρου Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα μετά την απελευθέρωση της Βέροιας, στα τέλη του 1214 ή τις αρχές του 1215). Τρεις κύριες πύλες εξασφαλίζουν την επικοινωνία της Βέροιας με τις άλλες πόλεις της Μακεδονίας.

Βεροιώτικα παραδοσιακά σπίτια

  «Ο αντιπροσωπευτικός τύπος του βεροιώτικου σπιτιού είναι μια ξεχωριστή ντόπια δημιουργία της λαϊκής αρχιτεκτονικής», τονίζει ο καθηγητής Ν.Μουτσόπουλος.
  Πράγματι ξεχωρίζει με τη φρουριακή διαμόρφωσή του με τη βαριά δίφυλλη πόρτα, την ενισχυμένη εσωτερικά με πλατυκέφαλα γυφτοκάρφια και ασφαλισμένη από μέσα με τις σιδερένιες αμπάρες και μαζί με το παραπόρτι της κρυφής επικοινωνίας, με την απάνοιξη, δίνει την εντύπωση ενός μικρού φρουρίου.
  Αλλα χαρακτηριστικά του είναι τα «σαχνισιά», οι προεξοχές δηλ. των δωματίων έξω από την οικοδομή, με υποστήριξη από οριζόντιες στρώσεις δοκαριών ή με αντιστήριξη από ημικάθετα δοκάρια. Ακολουθούν οι φαλτσογωνίες με τους σταλακτίτες, τα «ριχτά παράθυρα με σιδερένιες», για το σιργιάνι των γυναικών, που η κοσμική ζωή τους άρχιζε από το σπίτι και τελείωνε με τον εκκλησιασμό στην ενοριακή εκκλησία κάθε Κυριακή. Στη συνέχεια αναφέρουμε τα «μπουχαριά», δηλ. την εξωτερική διαμόρφωση των τζακιών, τα «χαγιάτια» και τις γραφικές «αστρεχές» που ήταν προεξοχές της στέγης και πάνω απ' όλα τα ιδιόρρυθμα «ηλιακά», τα υπερυψωμένα πάνω από τη στέγη.   Αυτά είναι στοιχεία της εξωτερικής αρχιτεκτονικής. Εσωτερικά χαρακτηριστικά είναι οι οντάδες, τα «καφασωτά» παράθυρα όπου τα κορίτσια του σπιτιού παρακολουθούσαν τα απαγορευμένα γι’ αυτά γλέντια των αντρών στον «καλό οντά», οι «μουσάντρες», μεγάλες δηλ. εντοιχισμένες ντουλάπες, το «τζαμεκιάν», ένας καθημερινός οντάς υπερυψωμένος πάντα μερικά σκαλοπάτια από την υπόλοιπη στάθμη του ορόφου , τα «τικλίζια» ή «μιντέρια» καθώς και η χαρακτηριστική διακόσμηση με τον πλούτο της σε αντίθεση με την απλότητα της λειτουργίας των σπιτιών.
  Εδώ πρέπει κοντά στις τοιχογραφίες και τα ξυλόγλυπτα να προσθέσουμε τις καλλιτεχνικά βοτσαλοστρωμένες αυλές, που εκτός από τα ποικίλα διακοσμητικά σχήματα που μας έδωσαν, απηχούν και μια παλαιότερη παράδοση, την οποία βρίσκουμε στα δάπεδα της Βεργίνας και της Πέλλας.
  Όσο για τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν, πρέπει να υπογραμμίσουμε την κυριαρχία της μαλακής πουρόπετρας μέχρι τον πρώτο όροφο, το είδος της ισοδομικής τοιχοποιίας της οποίας ονομάζεται «κουσακλαμάς», και του ξύλου από εκεί και πάνω σ' όλη την ποικιλία που προσφέρει το Βέρμιο. Αυτό σε σύντομες γραμμές είναι το Βεροιώτικο σπίτι που πρέπει να το δούμε όμως μέσα στο φυσικό του περιβάλλον, το στενό λιθόστρωτο «καλντερίμι», μαζί με το οποίο δημιουργεί μια οργανική οντότητα, καθώς οι στέγες των αντικριστών σπιτιών τείνουν να ενωθούν με αποτέλεσμα μόνο μια στενή λωρίδα γαλάζιου ουρανού να είναι ορατή στον οδοιπόρο.
  Δυστυχώς, ο οικοδομικός οργασμός που αναπόφευκτα συνοδεύεται από την καταστροφή των παλιών βεροιώτικων σπιτιών και που αμιλλάται την μεγάλη πυρκαγιά του 1864, εξαφανίζει με αφάνταστα ταχύ ρυθμό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πόλεως.
  Ήδη κατεδαφίστηκαν σπουδαία αρχοντικά της Βέροιας όπως του Βικέλα το οποίο χτίστηκε το 1773. Λείψανα των ξυλογλύπτων του από το επιχρυσωμένο ταβάνι που όμοιό του δεν υπάρχει στην Ελλάδα και ίσως στα Βαλκάνια, εκτείθενται στο μουσείο. Αλλο ήταν του Ρακτιβάν ή της «Ραχτιβανούδας» και τρίτο του Σιορ Μανωλάκη, του οποίου καλλιτεχνικό ενδιαφέρον παρουσίαζαν οι τοιχογραφίες του καλού οντά.
  Τα αρχοντικά αυτά ήταν τα πιο όμορφα της Βέροιας και ίσως όλης της Μακεδονίας. Κοντά σ’ αυτά ως απώλεια πρέπει να χαρακτηρισθεί και η κατεδάφιση του σπιτιού του Τζίντου, που εκπροσωπούσε τέλεια όχι το πλούσιο αρχοντικό αλλά το καθαυτό λαϊκό τύπο του βεροιώτικου σπιτιού. Η παράδοση της βεροιώτικης αρχιτεκτονικής έχει αφήσει σημάδια μιας άλλης εποχής, αναλλοίωτα ως σήμερα. Πολλά από τα διατηρητέα σπίτια έχουν αναπαλαιωθεί και η προσπάθεια συνεχίζεται με επιτυχία ως σήμερα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Βέροιας

• http://www.veria.gr/spitia/index_spitia.htm (3 φωτ.)

  Στα μέσα του 19ου αιώνα η πόλη είχε 16 «μαχαλάδες» (συνοικίες). Σ’ όλη την περίοδο της τουρκοκρατίας τα εμπορικά καταστήματα ήταν συγκεντρωμένα στη Βυζαντινή Αγορά, στο παζάρι.
  Εκτός από τους ντόπιους Βεροιώτες Έλληνες, που είναι και οι παλιότεροι κάτοικοι της πόλεως, υπήρχαν και άλλες τέσσερις διαφορετικές ομάδες που κατοικούσαν σε διαφορετικές περιοχές της πόλης. Οι βλάχικες συνοικίες καταλάμβαναν ιδιαίτερο τμήμα της πόλης που υπάρχει και σήμερα και ονομάζεται «Τα βλάχικα». Το βλάχικο στοιχείο της Βέροιας δεν φαίνεται να έχει πολύ παλιά την καταγωγή του, αλλά αντίθετα το χαρακτηρίζει μια μόνιμη ανανέωση από ορεσίβιο βλάχικο πληθυσμό των γειτονικών βουνών.
  Η εβραϊκή συνοικία, που ονομάζεται Μπαρμπούτα, βρισκόταν από τα πολύ παλιά χρόνια, ίσως από την εποχή του Απόστολου Παύλου, κοντά στον Τριπόταμο και αποτελούσε ένα κλειστό και απομονωμένο «γκέτο» με τη συναγωγή και το μοναδικό κεντρικό εμπορικό δρόμο της οδού Χάβρας. Πίσω από την εβραϊκή συνοικία ήταν η ακρόπολη, η ίδια ίσως που υπήρχε και στην Βυζαντινή εποχή. Από την πλευρά του ποταμού, ο εβραιομαχαλάς είχε σαν φυσική οχύρωση την απότομη πτώση του εδάφους, καθώς και τα ψηλά σπίτια. Βασικές προσπελάσεις προς τον εβραιομαχαλά ήταν οι δύο γερές θύρες, με εξωτερική επένδυση από μεταλλικά ελάσματα και άφθονα γυφτοκάρφια που έφραζαν τις δύο άκρες του κεντρικού εμπορικού κέντρου της Χάβρας. Ο δρόμος αυτός συγκέντρωνε όλη την δραστηριότητα των Εβραίων που ήταν διαμοιρασμένη, ανάμεσα στα εμπορικά καταστήματα και στη Συναγωγή.
  Στη Βέροια τα εβραϊκά σπίτια τα διακρίνει κανείς από μακριά, από το ότι δεν είχαν καπνοδόχους, γιατί οι Εβραίοι δεν συνήθιζαν τα τζάκια. Χρησιμοποιούσαν για τη θέρμανση των σπιτιών τους μεγάλα μαγκάλια με ρόδες.
  Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους που τους δίνει ένα ιδιαίτερα λυρικό τόνο ήταν τα λαϊκά διακοσμητικά σχέδια που συνήθιζαν στην όψη τους, ανάμεσα στα παράθυρα και στις κλεισμένες συνήθως με μπαγδάτι «αστρεχές» της στέγης. Το τούρκικο στοιχείο, ήταν το πιο πολυάριθμο στη Βέροια, συγκεντρωμένο στο επάνω μέρος της πόλης. Όταν εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι στην πόλη μετέτρεψαν παλιές εκκλησίες σε τζαμιά. Ανάμεσα σ’ αυτές ήταν και η Παλιά Μητρόπολη, το Ουνκιάρ τζασίμι, το Καζακτσί και Μπαμπά τεκέ τζασμί. Το σύνολο των τζαμιών στη Βέροια ήταν 14. Αλλος τομέας όπου αναπτύχθηκε οικοδομική δραστηριότητα ήταν τα δημόσια τουρκικά λουτρά, τα χαμάμ.
  Η κάθε μία από τις ξεχωριστές φυλετικές κοινότητες, Έλληνες, Τούρκοι, Βλάχοι, Εβραίοι, κατοικούσαν στους απομονωμένους μαχαλάδες τους, με τα δικά τους έθιμα έχοντας μια τελείως κλειστή ζωή και μόνο η αγορά, το παζάρι, αποτελούσε το κοινό σημείο επαφής.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Βέροιας

• http://www.veria.gr/spitia/oikismoi.htm (2 φωτ.)

The architecture of the Jewish quarter (Barbouta)

  The Jewish quarter of Barbouta is located outside the walls on the southwest side of the Byzantine city of Veria. It forms a rough triangle defined by the river, the Byzantine walls and Merarchias street. It is defended by the steep river bank to the west, the Byzantine walls to the north, and a protective wall of houses facing Merarchias street to the east.
  The defensive and introvert character of the Jewish quarter is similar to that of the Greek quarters of Veria. An open, semi-public, courtyard was surrounded by houses, which formed a protective wall around it. Access was afforded by a single opening from Merarchias street to the east and a gate from the bridge over the Tripotamos to the southeast.
  The houses in the Jewish quarter have certain characteristics that distinguish them from those in other Verian quarters, such as a closed ground floor, fewer roofed balconies (hayati), greater height, rooms and facades organized in a very symmetrical manner, and decorations that suggest baroque influences from abroad.
This text (extract) is cited November 2003 from the Greek National Tourism Organization tourist pamphlet (1998).

Ιστοσελίδα Δήμου Βέροιας
• http://www.veria.gr/tourismos/fusikes_omorfies/ind...

Μέγας Θεολόγος

  Ιδρύθηκε γύρω στα 1070-80 από τον επίσκοπο Βεροίας Νικήτα. Πρόκειται για μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, σε έναν αρχιτεκτονικό τύπο σπάνιο για την εποχή που αντιπροσωπεύει. Σήμερα της λείπει όλο το νότιο κλίτος που έπεσε μάλλον την εποχή της Τουρκοκρατίας. Παρά την απώλεια αυτή η Παλιά Μητρόπολη μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα μεγαλύτερα μεσοβυζαντινά κτίσματα που έχουν διατηρηθεί στο χώρο των Βαλκανίων. Φαίνεται ότι μετά την απελευθέρωση της Βέροιας και την εκδίωξη των Φράγκων από το δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα, λίγο πριν από το 1224, άρχισε η διακόσμηση του ναού με τοιχογραφίες που ολοκληρώθηκε μετά σχεδόν από ένα αιώνα, στις αρχές του 14ου αι. Παλαιότερες θεωρούνται οι τοιχογραφίες της κόγχης του ιερού, όπου εικονίζονται ολόσωμοι ιεράρχες να λειτουργούν, και νεότερες αυτές που διακοσμούν τον ανατολικό τομέα του βόρειου κλίτους του ναού, όπου απεικονίζονται σκηνές από το βίο του Ιωάννη του Προδρόμου.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Βέροιας (1986).

Μονή Τιμίου Προδρόμου

  The monastery of Timios Prodromos (Saint John the Baptist) is the most important of the monastic settlements ('sketai') in the area around Beroia. A number of remarkable monks - who were canonised afterwards -- were at one time members of its community.
  The local saint of Beroia, Antonios (nicknamed "crazy for God"), was a monk there in the late 10th century. So, too, were Athanasios, founder in the 14th century of the monastery of the Metamorphosis (Transfiguration) on the Meteora; Grigorios Palamas at the beginning of the 14th century; and Saint Dionysios of Olympos before the mid-16th century. The skull of Clement, a famous 9th century saint and missionary to the Slavs, used to be preserved at this monastery.
  Today, following the destruction of the monastery in 1822 during the Greek revolution, almost nothing is left to indicate the former glory of the 'skete'. Only the chapel of the Transfiguration of Christ with its 18th- century wall-paintings survived the destruction intact.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below.

• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni...