Η έδρα του σημερινού Δήμου, η ιστορική κωμόπολη της Προσοτσάνης βρίσκεται
σε απόσταση 15 χλμ. από την πόλη της
Δράμας.
Ο πλούτος της καπνοπαραγωγικής κωμόπολης και οι αγώνες των κατοίκων
της Προσοτσάνης για την ενδυνάμωση του ελληνισμού, στα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού
Αγώνα, αποτυπώνονται στα εκπαιδευτήρια των αρχών του 20ου αι., στα νεοκλασικά
σπίτια της ίδιας εποχής και στα τελευταία καπνομάγαζα, όπως του Χαλάτση και του
Χατζηκωνσταντίνου.
Ανάμεσα στα μνημεία της ξεχωρίζει, σε απόσταση 2,5 περίπου χλμ. από
την Προσοτσάνη, ο Aγιος Παντελεήμονας, κτίσμα της εποχής των Παλαιολόγων.
Ειδική αναφορά αξίζει να γίνει στην πνευματική ζωή της Προσοτσάνης.
Η παλαιότερη ομάδα των Ελλήνων κατοίκων, ντόπιων και νεοφερμένων Βλάχων και Ηπειρωτών,
ενδιαφέρθηκε για την παιδεία προκειμένου να ενισχύσει τον ελληνισμό στα χρόνια
της Τουρκοκρατίας. Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Προσοτσάνης διέθετε ήδη τον 19ο
αι. Αστική Σχολή Αρρένων και Παρθεναγωγείο. Με τη Μουσική Μπάντα Ελληνορθόδοξων
από το 1861, την Φιλόμουσο Αδελφότητα "Ηώ" από το 1873, με θεατρική
ομάδα πριν από το 1900 και νέα εκπαιδευτήρια από το 1909, ύστερα από τις άοκνες
προσπάθειες του Μητροπολίτη Δράμας και Εθνομάρτυρα Σμύρνης Χρυσοστόμου, της οικογένειας
Μελά και των εισφορών των κατοίκων, η κωμόπολη περηφανευόταν δικαιολογημένα για
το τιτάνιο πνευματικό της έργο.
Σήμερα, οι κάτοικοι εξακολουθούν να δείχνουν την ίδια αγάπη για τον
πολιτισμό. Με τη δραστήρια Φιλαρμονική του Δήμου και τις κυψέλες του λαϊκού πολιτισμού,
τους συλλόγους των ντόπιων και των προσφυγικής καταγωγής κατοίκων, συνεχίζονται
παραδόσεις αιώνων. Ντόπιοι, Βλάχοι, Ηπειρώτες, Θρακιώτες, Μικρασιάτες και Πόντιοι
συνθέτουν ένα μοναδικό ανθρώπινο μωσαϊκό με τις ποικίλες πολιτιστικές του εκφάνσεις.
Αυτή η πολύχρωμη πολιτιστική ταυτότητα γίνεται αισθητή στις εκδηλώσεις του 7ήμερου
προς τιμή του Προφήτη Ηλία κάθε καλοκαίρι.
Ανάμεσα στις εκδηλώσεις με το έντονο θρησκευτικό στοιχείο, ξεχωρίζει
το έθιμο, την ημέρα εορτασμού της Ζωοδόχου Πηγής, σε ξωκλήσι έξω από την κωμόπολη.
Εκεί με το νερό - αγίασμα νίβονται οι πανηγυριστές "για το καλό", ενώ
σε διπλανά δέντρα οι άρρωστοι αφήνουν ένα ρούχο τους, πιστεύοντας ότι έτσι αποβάλλουν
κάθε κακό από πάνω τους.
