ΓΑΒΡΙΑΝΗ, Οικισμός, ΑΛΜΥΡΟΣ

  Η Γαύριανη είναι ένα οικισμός του Πτελεού. Αρχικά ανήκε στο παλιό Δήμο Πτελατών, στη συνέχεια στην Κοινότητα Πτελεού και τελευταία στο νέο Δήμο Πτελεού.
  Οι οικισμός αυτός συγκροτήθηκε μάλλον μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους. Όπως συμβαίνει με τους Αγίους Θεοδώρους έτσι και με τη Γαύριανη παλιότερα το χωριό βρισκόταν σ’ άλλη θέση, εκεί που σήμερα είναι η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Φαίνεται ότι η Γαύριανη στην πρώτη της εκείνη θέση παρουσίαζε μια σημαντική πρόοδο. Αν και, προς το παρόν τουλάχιστον δεν έχουμε βεβαιωμένα ιστορικά στοιχεία, η Γαύριανη ήταν εκείνη, που για το λόγο ότι ήταν απομονωμένη, μπόρεσε και διατήρησε κοινοτική αυτονομία και μπορούσε να χτίζει ελεύθερα χριστιανικούς ναούς σε εποχές που αυτό δεν επιτρεπόταν σε μέρη που ήταν πιο εύκολα προσιτά στους Τούρκους. Αλλά και κατά την περίοδο 1204 - 1470, που το Πτελεό βρισκόταν κάτω από βενετσιάνικη και επομένως καθολική επιρροή, η Γαύριανη μπορούσε να κρατά την ορθοδοξία, γεγονός που δεν πρέπει να συνέβαινε με το βενετοκρατούμενο Πτελεό.
  Ο βυζαντινός ναός της παλιάς Γαύριανης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν το σημαντικότερο μνημείο όλης της περιοχής του Δήμου Πτελεού. Ήταν ο μοναδικός, από όσο είναι γνωστό, ναός, που ήταν ολόκληρος εσωτερικά εικονογραφημένος με θαυμάσιες βυζαντινές εικόνες, αν και βεβαίως ήταν πολύ κατώτερες από εκείνες των άλλων ορεινών χωριών της Όθρης.
  Έχουμε την εντύπωση, η οποία πλησιάζει τα όρια της βεβαιότητας, ότι πολλοί Φτελιανοί είχαν καταφύγει στη Γαύριανη στην περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας και ότι η ύπαρξη του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Πτελεού συνδέεται άμεσα με τον ομώνυμο, πολύ παλιότερο ναό της Γαύριανης. Πρόκειται για ναό που οι καθολικοί Βενετσιάνοι κυρίαρχοι του Πτελεού δεν επέτρεπαν στους Φτελιανούς να χτίσουν και αυτοί αναγκάστηκαν να τον χτίσουν στη Γαύριανη. Η ανικανοποίητη αυτή τους επιθυμία εκπληρώθηκε με το χτίσιμο του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, πολύ αργότερα στο Πτελεό.
  Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος γράφει για το ναό της Γαύριανης "Εν τω χωρίω "Γαβριάνη" του δήμου Πτελεατών, επί της Όθρυος και προς Μ. της Βρυννίνης κείται ναός βυζαντιακός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ρυθμού Βασιλικής, εζωγραφημένος εν τοις τοίχοις και κοσμούμενος δι’ ενός εικονοστασίου (τέμπλου) ολογλύφου εκ ξύλου και επιχρύσου. Η κόγχη του ναού έχει διπλήν θυρίδα προς Α. σχηματιζομένην εκ δύο λευκών λίθων μετά γλυφών, ως δύναταί τις να διακρίνη, και χωριζομένην υπό κιονίσκου μετά κιονοκράνου συνεχομένου αυτώ, τέχνης βυζαντιακής, εξ ου εξάγεται ότι ο ναός είναι κτίσμα βυζαντιακόν. Η εντός του κυρίως ναού αγιογραφία είναι έργον των μέσων του ΙΗ´ αιώνος και η τέχνη πολύ υποδεεστέρα των άλλων εν τοις χωρίοις της Όθρυος υπαρχόντων ναών". Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους η Γαύριανη μαζί με τα γειτονικά χωριά ´Αγναντη και Μαχαλάς αποτέλεσε μία ενορία. Αυτό σημαίνει ότι τότε είχε λιγότερες από 50 οικογένειες. Πρώτος ιερέας ήταν ο σακελλάριος παπα-Δημήτρης Τριανταφύλλου που τοποθετήθηκε με απόφαση του δεσπότη Λαμίας στις 11 Μαρτίου 1834.
  Σήμερα οι κάτοικοι της Γαύριανης ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

• http://www.pteleos.gr/history/gabriani.htm