Η Κέρτεζη, ένα από τα μεγαλύτερα Δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Καλαβρύτων
στο νομό Αχαΐας, βρίσκεται σε υψόμετρο 822 μέτρα, δυτικά της πόλης των
Καλαβρύτων,
στους πρόποδες των Καλλιφωνίων ορέων. Μπροστά της απλώνεται η κοιλάδα του
Ερασίνου
(Βουραϊκού) ποταμού.
Περιβάλλεται από δάση καστανιάς, ελάτης και βελανιδιάς. Στην εδαφική
της έκταση, 27 τ.χλμ., περίπου υπάρχουν τρεις βασικές πηγές του Ερασίνου ποταμού.
Η αρχαία Νερομάνα, το Κεφαλόβρυσο και το Μάτι. Επίσης υπάρχουν και οχτώ εγκαταλελειμμένοι
νερόμυλοι.
Κατά την αρχαιότητα, στην κοιλάδα του Ερασίνου ποταμού που αποτελούσε
μέρος της
Αζανίας, επαρχίας
της Αρκαδίας, βρισκόταν η πόλη των
Κυναίθων.
Μέχρι σήμερα η θέση της πόλης αυτής δεν έχει εντοπιστεί.
Στην κοιλάδα του Ερασίνου πιθανότατα υπήρχαν και άλλοι οικισμοί. Δείγματα
αρχαίου οικισμού βρίσκουμε στο Κάστρο της Παναγιάς της Κέρτεζης. Κατά τις ανασκαφές
που έγιναν από τον Ορλάνδο και Φιλαδελφέα, στο νεκροταφείο της Κέρτεζης (1927-1928),
βρέθηκε χάλκινο αγαλματίδιο και θεμέλιο με μεγάλους λίθους, πιθανότατα ιερού τείχους
στο οποίο ανήκε το αγαλματίδιο. Πάνω στο τείχος αυτό είναι κτισμένη η εκκλησία
του νεκροταφείου, κτίσμα παλαιό ίσως και του 13ου αιώνα, με αξιόλογες τοιχογραφίες.
Για το χωριό της Κέρτεζης, το παλαιότερο γραπτό στοιχείο αποτελεί
η επιστολή των Ιωαννιτών της Ρόδου, όπου αναφέρεται ότι μετά την πώληση από τον
Παλαιολόγο σε αυτούς της Κορίνθου, του Μυστρά και των Καλαβρύτων, στις 23 Μαΐου
του 1402, παραχώρησαν στον Εμμανουήλ Ενκλάβα, ως προνόμιο, την Κέρτεζη και τους
Σαββανούς (Καλλιφώνιο).
Στην Κέρτεζη,
η
μονή της Αγίας Λαύρας διέθετε μετόχι στο όνομα του Αγίου Νικολάου, το οποίο
κατέστρεψαν οι Τούρκοι το 1585, όταν καταστράφηκε και η Μονή της Αγίας Λαύρας
και το χωριό Πλαίσιο, σε αντίποινα επεισοδίου κλοπής από τους κατοίκους του χωριού.
Στα 1700 βρίσκουμε την Κέρτεζη στην απογραφή Γριμάνι με 245 κατοίκους.
Στην επανάσταση, η Κέρτεζη πρωτοστατεί με τους οπλαρχηγούς Στριφτόμπολα
και Τζένο και με αρκετούς στρατιώτες. Μετά τη απελευθέρωση, το 1828, στην Κέρτεζη
αρχίζει αμέσως η ανασυγκρότηση και η ανάπτυξη. Με εισφορές από τους κατοίκους
ιδρύεται το σχολείο στο οποίο φοιτούν μαθητές και από τα γύρω χωριά.
Παράλληλα με το γεωργικό και τον κτηνοτροφικό χαρακτήρα της οικονομίας
του χωριού αναπτύσσονται δραστηριότητες οικοτεχνίας και βιοτεχνίας: Νερόμυλοι,
νεροτριβές, ένα μαντάνι, κεραμιδοκάμινα, ασβεστοκάμινα, τεζάχια (παραγωγή ξυλείας
οικοδομών), σιδηρουργεία (γύφτικα), ξυλουργεία, σαγματοκοπεία, πεταλωτήρια, σαραθροποιεία,
καμίνια για την παραγωγή ρακής, ραφεία, τσαγκαράδικα και αργαλειοί.
Οι οχτώ αλεστικοί νερόμυλοι διέθεταν οριζόντια φτερωτή. Οι νερόμυλοι
που βρίσκονταν χαμηλά, κάτω από το χωριό, άλεθαν κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες
και εξυπηρετούσαν τα χωριά της περιοχής που δεν είχαν αρκετά νερά για να λειτουργήσουν
τους νερόμυλους, οι οποίοι υπήρχαν σε μερικά από αυτά. Όταν τα νερά ήταν απαραίτητα
για την άρδευση των περιοχών αυτών, ψηλότερα από τους κάτω μύλους, τότε αναγκαστικά
διέκοπταν και αυτοί την λειτουργία τους το καλοκαίρι. Στις περιπτώσεις αυτές,
το νερό έπρεπε να εκτραπεί πριν φτάσει στο μύλο. Οι νερόμυλοι άλεθαν κυρίως τα
γεννήματα της περιοχής, όπως σιτάρι, κριθάρι, βρώμη και αραβοσίτι.
Επίσης, αναπτύχθηκαν και δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών, όπως καφενεία,
καταστήματα τροφίμων, κουρεία, μοδίστρες, ξενοδόχοι, μεταφορείς που αργότερα έγιναν
αυτοκινητιστές. Σπουδαίο ρόλο στην οικονομία του χωριού έπαιξε και η αμπελοκαλλιέργεια.
Επίσης, σε οργανωμένη μορφή, λειτουργούσαν στην Κέρτεζη εποχιακά, κυρίως την άνοιξη,
τυροκομεία.
Το 1870 δημιουργήθηκε ο δήμος Καλλιφωνίας, ο οποίος περιέλαβε και
την Κέρτεζη σαν πρωτεύουσα και τα χωριά Καλλιφώνιο, Πριόλιθο, Κάνδαλο και Λαγοβούνι.
Ο δήμος καταργήθηκε το 1914. Μετά από το 1950, η μετανάστευση είχε σαν αποτέλεσμα
την εγκατάλειψη των παραδοσιακών δραστηριοτήτων του χωριού.
Σήμερα η Κέρτεζη παρουσιάζει σημαντική γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στο χωριό λειτουργεί και Σχολή Παραδοσιακών Χορών.
