ΘΥΑΜΙΣ, Ποταμός, ΗΠΕΙΡΟΣ

  Το ποτάμι έχει τις πηγές του στο νομό Ιωαννίνων, και εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος: πηγάζει κοντά στον Παρακάλαμο και οι εκβολές του βρίσκονται δίπλα στη Σαγιάδα.
  Παραπόταμοί του είναι ο Γορμός, ο Σμολίτσας, η Τύρια, ο Ζαλογγίτικος, ο Κουσοβίτικος και ο Καλπακιώτικος.
  Το αρχαίο του όνομα ήταν Θύαμις, και για μεγάλο χρονικό διάστημα χώριζε την Κεστρίνη χώρα από τη Θεσπρωτίδα. Ήταν πλωτός τουλάχιστο μέχρι την αρχαία Γιτάνη, που βρίσκεται κοντά στο Ράγιο, στο σημείο που ο Καλαμάς δέχεται τα νερά του Καλπακιώτικου. Στο μεσαίωνα τα πλοιάρια ανέβαιναν μέχρι τη σκάλα του Ζωριάνου, κάτω από τη Σίδερη.
  Στους μέσους χρόνους το αρχαίο όνομα είχε ξεχαστεί (τόσο που πολλοί περιηγητές του προηγούμενου αιώνα τον ταύτιζαν με τον Αχέροντα), και τη θέση του είχε πάρει ο Καλαμάς, από τα καλάμια που φύτρωναν στις βαλτώδεις εκβολές του, το "Παρακάλαμο").
  Μεγάλος υδάτινος δρόμος από την αρχαιότητα ο Καλαμάς, συγκέντρωσε δίπλα στις όχθες του σπουδαίες πόλεις όπως τη Λυγιά, τη Γιτάνη, τη Φανωτή, την Οσδίνα, τη Ραβενή κ.α.
  Τα μυκηναϊκά ευρήματα κατά μήκος της κοίτης του, μαρτυρούν τη σπουδαιότητα που είχε ο ποταμός για το εμπόριο των μακρινών εκείνων χρόνων, εμπόριο που συνέχισαν αργότερα στους αρχαϊκούς χρόνους οι Έλληνες άποικοι από την Πελοπόννησο.
  Στους ελληνιστικούς χρόνους το πλήθος των σφραγισμάτων που βρέθηκαν στη Γιτάνη μας βεβαιώνει για την ανάπτυξη του εμπορίου μέσω Καλαμά, ενώ το ισχυρό βενετσιάνικο κάστρο στη "σκάλα του Ζωργιάνου" δείχνει τη συνέχειά του μέχρι την επικράτηση των Οθωμανών. Τότε, πιθανόν λόγω αλλαγής της κοίτης του ποταμού, σταμάτησε ο Καλαμάς να χρησιμοποιείται σαν κύριος δρόμος και χαράχτηκαν δίπλα στις όχθες του μονοπάτια και καρόδρομοι. Καινούριες πόλεις-σταθμοί έκαναν την εμφάνισή τους, όπως το Φιλιάτι, ενώ χτίστηκαν γέφυρες για τη διάβασή του.
  Ο Καλαμάς σήμερα είναι μία πρόκληση για τον επισκέπτη, που έχει διαλέξει ανάμεσα σε πορείες στην άγρια φύση του ποταμού, σε επισκέψεις αρχαιολογικών χώρων και περιδιαβάσεις σε παραδοσιακά χωριά με λαογραφικά μουσεία.
(κείμενο: Γ. ΡΗΓΙΝΟΣ, Μ. ΠΑΣΙΑΚΟΣ)
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Θεσπρωτίας.