Τοπωνύμια / Προορισμοί

  Ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του Δήμου και πρωτοπόρος στη δημιουργία του είναι ο Πατσίδερος. Τον επισκέπτη καλωσορίζει μια ωραία πλατεία που διατηρεί την παραδοσιακή οργά­νωση της «πλατείας του χωριού» με την κανονική διαρρύθμιση των σπιτιών, τα γραφικά καφενεία στο γύρω της πλατείας, τα γραφικά παρτέρια με τα λουλούδια και τους βασιλικούς, με τα ασπρισμένα πεζοδρόμια και τις άλλες απλές χωριάτικες παραδοσιακές φροντισμένες πινελιές της νοικοκυροσύνης και της απλής αισθητικής.
  Τα ζεστά βράδια κάθε μέρας οι κάτοικοι συγκεντρώνονται σε παρέες και στη δροσιά του απογεύματος πίνουν τη ρακή τους, συζητούν για τα προβλήματά τους, καταθέτουν τη γνώση και την εμπειρία τους στους νεότερους και βιώνουν την κρητική ζωή και παράδοση χωρίς να μένουν αμέτοχοι των εξελίξεων και των εκσυγχρονιστικών τάσεων.
  Του λόγου το αληθές αποδείχνει η ίδια η εικόνα του χωριού που φαίνεται να απλώνεται προς την κορυφή του λόφου, αφήνοντας πίσω του τα ερείπια, σαν ιστορία και σαν παρελθόν. Στον Πατσίδερο με την επιμονή και το ζήλο των κατοίκων στήθηκε και λειτούργησε ένα από τα ελάχιστα σχολεία που ιδρύθηκαν μετά την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν (1878) στην ύπαιθρο του Νομού Ηρακλείου, αλλά και στην Κρήτη ολόκληρη. Τα ερείπιά του όρθια ακόμη και σήμερα ζητούν την ανακατασκευή του σχολείου και τη δημιουργία εδώ ενός πρωτότυπου εκπαιδευτικού μουσείου.
  Το ένδοξο καπετανοχώρι της επαρχίας του Ριζόκαστρου με τους ονομαστούς καπεταναίους και χαΐνηδες του καμαρώνει πάνω στο χείλος της ρεματιάς έχοντας στο νότο την τιμημένη κορυφή των ανταρτών (την Κορακιά) και γύρω - γύρω τοποθεσίες και τοπωνύμια με πλήθος τους θρύλους και τις ιστορίες που κρέμονται ακόμη ζωντανές στα χείλη των γερόντων, πρόθυμες να κυλήσουν και να πλουτίσουν όποιον κατέχει την τέχνη να ακούει.
  Σύμφωνα με την προφορική παράδοση στη θέση Κορακιά βρισκόταν το θερινό ανάκτορο του βασιλιά «Ροδάμανθου». Μάλιστα βρέθηκε από ένα γεωργό που όργωνε το χωράφι του με ένα τρακτέρ μια «πλάκα» από μαύρη πέτρα που πάνω της ήταν «ακαταλαβίστικα γράμματα». Αυτήν την επιγραφή - το βεβαιώνουν πολλοί χωριανοί - την πήρε μια εγγλέζα αρχαιολόγος όπως τους είπε που βρέθηκε στο χωριό τότε.
  Στην περιφέρεια του χωριού ανήκει το τοπωνύμιο Ελληνικά όπου ένα συγκρότημα οικοδομημάτων με θολωτές στέγες στέκουν ακόμα ακέραιες προκαλώντας τη μέχρι σήμερα μη ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα αρχαιολογική σκαπάνη. Γύρω από τα οικοδομήματα αυτά (το πιθανότερο να ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο) πλήθος ευρημάτων έρχονται στο φως από τους καλλιεργητές.
  Βόρεια των Ελληνικών είναι ο Κρουσαμός. Ένα πέρασμα ανάμεσα σε ανάμεσα από το βραχώδη τοίχο που μπορεί να θεωρηθεί φυσική οχυρωματική γραμμή. Από τον Κρουσαμό - λέει η ντόπια προφορική παράδοση - μπήκαν ξαφνικά οι πειρατές και έσφαξαν, έκαψαν και ρήμαξαν τον ανθηρό οικισμό που δεν ξανακατοικήθηκε από τότε. Αν αληθεύει ιστορικά αυτή η παράδοση θα πρέπει να αναφέρεται στην αντίσταση του Λασθένη εναντίον των Ρωμαίων όπως μαρτυρούν οι πηγές.
  Ο κρητικός στρατηγός μετά την απώλεια της πατρίδας του της Κνωσού αποσύρθηκε στο εσωτερικό του νησιού για να οργανώσει την αντίσταση. Κατέφυγε αρχικά στην Αρκαδία και εδώ αφού συγκέντρωσε στρατό από τους αποφασισμένους να αντισταθούν Αρκάδες έδωσε σκληρές μάχες σε όλη την περιοχή υποχωρώντας σπιθαμή τη σπιθαμή μπροστά από την ορμή και οργάνωση των Ρωμαίων.
  Περίεργη όμως είναι η επίσης προφορική παράδοση που αναφέρεται στο γεγονός ότι οι (ποιοι;) επιδρομείς έκαψαν τη γη με μεγάλους φακούς, εκμεταλλευόμενοι τις ηλιακές αχτίνες και γιαυτό είναι τα χώματα μαύρα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Αρκαλοχωρίου

• http://www.arkalochori.gr/docs/patsideros.htm (2 φωτ.)

• http://www.interkriti.org/visits/monofatsi/arkaloh... (1 φωτ.)