Ο
αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης
βρίσκεται 22 χιλ. νότια των Ιωαννίνων,
στη στενή κοιλάδα ανάμεσα στον
Τόμαρο
και τη
Μανολιάσα. Η χρήση
της θέσης ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους. Η πρώτη λατρεία είναι αυτή της
θεάς Γης. Η λατρεία του Δία και της Δρυός εισάγεται στη Δωδώνη από κλάδο των Θεσπρωτών
(Σελλοί) (19ος - 14ος π.Χ. αιώνας) και σύντομα εξελίσσεται σε κυρίαρχη λατρεία.
Τα πρώτα αφιερώματα από τη νότια Ελλάδα εμφανίζονται στα τέλη του 8ου π.Χ. αιώνα.
Η αρχή της οικοδομικής δραστηριότητας τοποθετείται στον 4ο π.Χ. αιώνα.
Η μεγαλύτερη άνθηση του ιερού σημειώνεται τον 3ο π.Χ. αιώνα. Καταστρέφεται το
219 π.Χ. από τους Αιτωλούς, επανοικοδομείται όμως και λειτουργεί μέχρι τη ρωμαϊκή
επέμβαση και καταστροφή του 167 π.Χ. Το ιερό λειτουργεί με άλλο χαρακτήρα κατά
τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το τέλος του έρχεται τον 4ο αιώνα μ.Χ. επί Θεοδοσίου του
Μεγάλου και στο χώρο του οικοδομούνται Βασιλικές. Σήμερα το θέατρο χρησιμοποιείται
για θεατρικές παραστάσεις.
Οι πρώτες ανασκαφές του 1875 από τον Κ. Καραπάνο επιβεβαίωσαν τη θέση
του ιερού και απέδωσαν πολυάριθμα ευρήματα. Το 1913 ακολούθησε η ανασκαφική
διερεύνηση του χώρου από την Αρχαιολογική Εταιρεία και υπό τη διεύθυνση του Γ. Σωτηριάδη,
αλλά διακόπηκε από τα γεγονότα του 1921. Οι έρευνες συνεχίστηκαν από το Δ. Ευαγγελίδη
στο διάστημα 1929-32. Η περίοδος των νεότερων συστηματικών ανασκαφών εγκαινιάστηκε
στη δεκαετία του 1950 υπό τη διεύθυνση των Δ. Ευαγγελίδη και Σ. Δάκαρη. Από το 1981 και
εξής οι ανασκαφές γίνονται υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας με συγχρηματοδότηση
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Συστηματικές εργασίες στερέωσης και αναστήλωσης του
θεάτρου και σταδίου και των λοιπών χώρων ξεκίνησαν μετά το 1961 με πιστώσεις της Αρχαιολογικής
Εταιρείας και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.
Σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου της Δωδώνης είναι:
-
Η Ιερά Οικία
(Ναός Διός, Κτίριο Ε1). Διαστάσεις 20.80 Χ 19.20 μ. Παρουσιάζει τέσσερις τουλάχιστον
οικοδομικές φάσεις. Η αρχαιότερη μορφή του ιερού δεν είναι γνωστή. Αρχικά ήταν
υπαίθριο με ένα κύκλο χάλκινων λεβήτων σε τρίποδες γύρω από την ιερή βαλανιδιά.
Ο πρώτος ναός κτίστηκε στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα. Ακολούθησαν επεκτάσεις και
διορθωτικές επεμβάσεις κατά τον 4ο, 3ο και 2ο π.Χ. αιώνα.
-
Το Θέατρο,
από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας, με χωρητικότητα περίπου 18.000 ατόμων. Κατασκευάστηκε
τον 3ο π.Χ. αιώνα επί Πύρρου. Τα κυριότερα τμήματά του ήταν το κοίλο, η ορχήστρα,
η δωρική στοά και ξύλινο προσκήνιο. Καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς.
Στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα αποκαταστάθηκε και συμπληρώθηκε. Καταστράφηκε το 167
π.Χ. από τον Αιμίλιο Παύλο. Τον 1ο π.Χ. αιώνα λειτουργούσε σαν αρένα.
-
Το Βουλευτήριο
(Κτίριο Ε2). Αποτελείται από αίθουσα διαστάσεων 43.60 Χ 32.35 μ. και δωρική στοά
στην πρόσοψη. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου ή αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Ανοικοδομήθηκε
μετά την πυρπόλησή του από τους Αιτωλούς το 219 π.Χ. και μετά την καταστροφή του
από τους Ρωμαίους (167 π.Χ.). Επισκευάστηκε επί Αυγούστου και λειτουργούσε ως
τα τέλη του 1ου π.Χ. αιώνα.
-
Το Στάδιο.
Δεν είναι πλήρως ανασκαμμένο. Είναι από τα λίγα αρχαία στάδια με λίθινα καθίσματα
(21 ή 22 σειρές). Είναι σύγχρονο με τη δεύτερη οικοδομική φάση του θεάτρου (τέλη
3ου π.Χ. αιώνα).
-
Η Ακρόπολη.
Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και περιβάλλεται από πολυγωνικό τείχος του 4ου
π.Χ. αιώνα, περιμέτρου περίπου 750 μ. Το τείχος ενισχύεται κατά τόπους με ορθογώνιους
πύργους. Διακρίνονται τρεις πύλες. Στο εσωτερικό του τείχους διακρίνονται θεμέλια
κτιρίων και υπόγεια δεξαμενή νερού λαξευμένη σε βράχο.
-
Το Πρυτανείο (Κτίριο Μ). Ορθογώνιο οικοδόμημα του 4ου π.Χ. αιώνα, διαστάσεων 17.30 Χ 10.70 μ. Είναι
το αρχαιότερο κτίριο του ιερού μετά την "Ιερά Οικία." Χρησίμευε ως κατάλυμα των
ιερέων του Δία ή των ηγεμόνων του Κοινού των Μολοσσών. Καταστράφηκε το 219 π.Χ.
από τους Αιτωλούς.
