Κτηριακό συγκρότημα ορθογώνιου σχήματος με σχετικά ευρύχωρη αυλή,
στο κέντρο της οποίας υψώνεται ο κεντρικός (καθολικός) ναός. Η τράπεζα κτίστηκε
στις μέρες μας (1995), ενώ ο μικρός ναός -κτίσμα του 16ου αιώνα- καλύπτεται με
πέντε τρούλους και διαθέτει υαλόφρακτο εξωνάρθηκα.
Η αρχική Μονή χρονολογείται πριν τον 12ο αιώνα αλλά στον 14ο αιώνα
ο ηγούμενος Χαρίτων από την ΄Ιμβρο φρόντισε για την ανάπτυξη της Μονής Κουτλουμουσίου.
Μεγάλες πυρκαγιές αλλά και κατολισθήσεις δημιούργησαν τεράστια προβλήματα σε όλη
την διάρκεια της ζωής της Μονής.
Εκτός από τις τοιχογραφίες του καθολικού που χρονολογούνται στα μέσα
του 16ου αιώνα, η μονή διαθέτει περισσότερα από 600 χειρόγραφα, απλά και εικονογραφημένα.
Επίσης διαθέτει σπουδαίο ιστορικό αρχείο και μεγάλο αριθμό παλαιών εντύπων βιβλίων.
Η Μονή κατοικείται από πολυάριθμη αδελφότητα που αγωνίζεται να αποκαταστήσει
την σωστή λειτουργία, μετά την πυρκαγιά του 1981, παράλληλα με την φιλοξενία και
την εξυπηρέτηση των προσκυνητών.
