Tα
Αβδηρα αποικίστηκαν στα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα από Κλαζομένιους και το 545
π.Χ. από Τήιους. Η πόλη γρήγορα προόδευσε. Διέθετε τείχη,
λιμάνι,
νεώσοικους και ιερά που έχουν αποκαλυφθεί. Αυτή ήταν η πόλη του Δημόκριτου, που
φιλοξένησε τον στρατό του Ξέρξη. Στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα οικοδομείται νέο
πολεοδομικό συγκρότημα νοτιότερα, κτισμένο με το ιπποδάμειο σύστημα με ισχυρά
τείχη, ακρόπολη, δύο λιμάνια και εργαστήρια. Η πόλη ακμάζει ως τα ρωμαϊκά χρόνια
οπότε χάνει τη σημασία της και τα τείχη καταργούνται. Στη βυζαντινή εποχή ο χώρος
είχε μεταβληθεί σε νεκροταφείο.
Οι ανασκαφές άρχισαν το 1950, από τον Δ. Λαζαρίδη και συνεχίστηκαν
ως το 1966. Αποκαλύφθηκαν τείχη και κτίσματα του νότιου περιβόλου (νεώτερη πόλη).
Ακολούθησαν ανασκαφές αρχαιολόγων της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
στο ίδιο σημείο και στα αρχαία νεκροταφεία. Από το 1981 ανασκάπτεται συστηματικά
η αρχαϊκή πόλη του βορείου περιβόλου και τα νεκροταφεία της.
Από το 1985 άρχισε πρόγραμμα συντήρησης το οποίο συνεχίζεται ως σήμερα.
'Εχουν συντηρηθεί όλα τα κτίσματα των παλαιότερων ανασκαφών και ο χώρος διαμορφώθηκε
κατάλληλα ώστε να γίνει επισκέψιμος.
Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής είναι:
Η
περιοχή της Δυτικής Πύλης. Διακρίνεται το τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα με τους
πύργους και την πύλη. Στο εσωτερικό υπάρχουν κατοικίες.
Οικία
ρωμαϊκών χρόνων. Διακρίνεται πλακοστρωμένη περίστυλη αυλή με πηγάδι και περιμετρικά
δωμάτια.
Εργαστήριο
κοροπλαστικής. Συγκρότημα με τέσσερις κατοικίες που τις χρησιμοποιούσαν ταυτόχρονα
για βιοτεχνικές δραστηριότητες.
Συγκρότημα
ρωμαϊκών κατοικιών στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα.
Αρχαϊκός
χώρος. Στη ΒΔ γωνία του βόρειου περιβόλου έχουν αποκαλυφθεί τείχη δύο επάλληλων
φάσεων, νεώσοικοι, ιερό και κατοικίες.
Οικία
δελφινιών κλασικής εποχής στην οποία βρέθηκε ψηφιδωτό δάπεδο με δελφίνια.
Πολύστυλο
(Αβδηρα)
Πολύστυλο
ονομάστηκε το πολίχνιο που ιδρύθηκε στα μεσοβυζαντινά χρόνια, στη θέση της ακρόπολης
των
αρχαίων Αβδήρων,
σε χαμηλό λόφο δίπλα στο λιμάνι. Το όνομα οφείλεται προφανώς στην ύπαρξη πολλών
αρχαίων κιόνων που μεταφέρονταν από τη θέση αυτή.
Οι ανασκαφές στο βυζαντινό Πολύστυλο άρχισαν το 1982, συνεχίστηκαν
μέχρι το 1984 και επαναλήφθηκαν από το 1991 έως σήμερα.
Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Τα
ερείπια μονόχωρου τρουλαίου ναού του 12ου-13ου αιώνα και το νεκροταφείο γύρω
από αυτόν. Τα λείψανα αποκαλύφθηκαν εσωτερικά των τειχών και κοντά στην πύλη.
Τα
ερείπια τρίκλιτου ναού, μεταβυζαντινού, με παλαιότερο οκτάπλευρο βαπτιστήριο.
Εντοπίστηκε στην κορυφή του λόφου, όπου βρίσκεται ο πύργος της βυζαντινής ακρόπολης,
και θεωρείται ο επισκοπικός ναός της πόλης. Ιδρύθηκε τον 9ο/10ο αιώνα και επισκευάσθηκε
τον 11ο αιώνα. Δίπλα στα βαπτιστήριο αποκαλύφθηκε
κτιστός
τάφος με αρκοσόλιο.
Εκτενές
νεκροταφείο του 9ου-11ου αιώνα. Βρίσκεται έξω από τον περίβολο της βυζαντινής
πόλης, μπροστά στη δυτική πύλη των Αβδήρων και έχει ιδρυθεί στη θέση αρχαιότερου
νεκροταφείου. Εντοπίσθηκε, επίσης, τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική.
Το μεσοβυζαντινό τείχος του βυζαντινού Πολύστυλου. Είναι θεμελιωμένο,
είτε πάνω στο κλασικό, είτε πάνω στο ρωμαϊκό-υστερορωμαϊκό τείχος. Η κεντρική
πύλη βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της οχύρωσης.
Τα ερείπια μικρού βαλανείου. Αποκαλύφθηκαν κοντά στο ΝΔ πύργο
της βυζαντινής οχύρωσης.
