Βιβλιοθήκη Αδριανού

  Η Βιβλιοθήκη βρίσκεται βόρεια της Ρωμαϊκής Αγοράς. Πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο με κορινθιακό πρόπυλο δυτικά, υπαίθρια αυλή με στοές στις τέσσερις πλευρές και τρεις προεξέχουσες κόγχες σε κάθε μακρά πλευρά. Το συγκρότημα περιλάμβανε βιβλιοθήκη, αναγνωστήρια και χώρους συναθροίσεων, επρόκειτο δηλαδή για ένα δημόσιο χώρο πνευματικού και πολιτιστικού χαρακτήρα. Η Βιβλιοθήκη κτίσθηκε γύρω στο 132 μ.Χ. και εντάσσεται στο σύνολο των μνημειακών οικοδομημάτων που ανεγέρθηκαν στην Αθήνα την περίοδο του αυτοκράτορα Αδριανού. Καταστράφηκε κατά την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. και έκτοτε ενσωματώθηκε στο υστερορρωμαϊκό αμυντικό τείχος της πόλης.
  Τον 5ο αιώνα μ.Χ. ανεγέρθηκε στο μέσον της αυλής ένας τετράκογχος ναός με περιφερικό νάρθηκα, εξωνάρθηκα και ευρύ περίστυλο αίθριο στα δυτικά, ο οποίος όμως καταστράφηκε έναν αιώνα μετά. Στη θέση του κτίσθηκε μεγάλη τρίκλιτη βασιλική (7ος αι. μ.Χ.), την οποία διαδέχθηκε μονόκλιτη βασιλική με ένα παρεκκλήσιο προς Βορρά (11ος αι. μ.Χ.), η εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς. Ο τελευταίος ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1885. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού αποτέλεσε την έδρα του Τούρκου Βοεβόδα, ενώ επί Όθωνα μετατράπηκε σε στρατώνα.
  Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τους Doerpfeld και Κουμανούδη στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα του μνημείου μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1885 που κατέστρεψε τη μεγάλη Αγορά (παζάρι) και την εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς. Συστηματική ανασκαφική διερεύνηση του χώρου ξεκίνησε μεταπολεμικά και έκτοτε συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Την τελευταία δεκαετία, στα πλαίσια του προγράμματος ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, πραγματοποιούνται έργα αποκατάστασης των μνημείων και ανάπλασης των χώρων της Ρωμαϊκής Αγοράς και της Αδριανείου Βιβλιοθήκης, με στόχο τη συνολική ανάδειξη των αρχαιοτήτων της περιοχής.