Παλαιοχριστιανική Βασιλική Λαυρεωτικού Ολύμπου

  Στην περιοχή που εκτείνεται ανάμεσα στα όρη του Πανείου και του Λαυρεωτικού Ολύμπου, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σημαντικές αρχαιότητες που καταδεικνύουν την αδιάσπαστη συνέχεια της κατοίκησης και την πολιτιστική άνθηση της περιοχής από τους αρχαίους έως και τους βυζαντινούς χρόνους. Το 1929 η ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Ν.Χ. Κοτζιά αποκάλυψε τα ερείπια μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής σε απόσταση περίπου 500 μ. από το σύγχρονο οικισμό του Ολύμπου.
  Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με μεγάλη ημικυκλική αψίδα, διπλό νάρθηκα και βαπτιστήριο. Οι τοίχοι σώζονται σε μικρό ύψος, όπως και οι στυλοβάτες με τις βάσεις των κιόνων. Το δάπεδο του Ιερού Βήματος είναι επιστρωμένο με ψηφιδωτό που φέρει αφιερωματική επιγραφή του ανώνυμου δωρητή του ναού. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες, ενώ αυτό των πλαγίων κλιτών και του νάρθηκα με λίθινες. Στη νότια πλευρά του ναού είναι προσκολλημένο οικοδόμημα με τρεις χώρους που πιθανόν να ήταν το βαπτιστήριο και το οποίο σε μεταγενέστερους χρόνους μετατράπηκε σε ελαιοτριβείο.
  Στο χώρο εντοπίστηκαν ακόμη διάσπαρτα αρχαία και παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη, όπως τμήματα κιόνων, κιονόκρανα και θωράκια, καθώς και τάφοι με κεραμική, γυάλινα αντικείμενα, χάλκινα νομίσματα και άλλα ευρήματα.
  Με βάση τις σωζόμενες επιγραφές, θεωρείται βέβαιο ότι η βασιλική κτίστηκε πριν από τα μέσα του 6ου αι. Καταστράφηκε στα μεσοβυζαντινά χρόνια, εκτός από το μεσαίο κλίτος της που ενσωματώθηκε στον μικρό μονόχωρο ναό που τη διαδέχτηκε. Ο χώρος φαίνεται πως εγκαταλείφτηκε οριστικά μέσα στο 12ο αι.