Ο ναός της Υπαπαντής βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της παλιάς πόλης
της Θεσσαλονίκης, παράπλευρα και νότια της οδού Εγνατία και ανατολικά του μικρού
ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα.
Το κτίσμα είναι νεότερο και -παρόλο ότι το ίδιο δεν παρουσιάζει αρχιτεκτονικό
ενδιαφέρον- έχει μεγάλη ιστορική σημασία, καθώς στον ίδιο χώρο εντοπίζεται η αναφερόμενη
από τους ιστορικούς Μονή του κυρ Ιωήλ, που υπήρχε ως το 16ο αιώνα, αφού μνημονεύεται
σε πατριαρχικά έγγραφα των ετών 1520, 1542 και 1546.
Ο σημερινός ναός φαίνεται πως ανακαινίσθηκε ριζικά στη διάρκεια της
τουρκοκρατίας, μέχρις σημείου να διαφοροποιηθεί τελείως η μορφή του. Συμπερασματικά
προκύπτει, εξετάζοντας το μικρό ναϊδριο του Σωτήρα, που ανήκε πιθανά στη Μονή,
πως ο αρχικός ναός που υπήρχε στην ίδια ίσως θέση, θα ήταν μεγαλοπρεπής και μεγέθους
αναλόγου προς τη μεγάλη έκταση της Μονής.
Αναφορά στο σημερινό ναό της Υπαπαντής, γύρω από τον οποίο αναπτύσσονταν
κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι κύριες ελληνικές συνοικίες, γίνεται σε συνοδικό
έγγραφο του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Σαμουήλ του Χατζαρή (1763-1768) του
έτους 1766, όπου ορίζεται ότι οι ναοί της πόλης,
Αγιος
Αθανάσιος, Παναγίας Λαγουδιανής,
Αγιος
Νικόλαος Ορφανός, Αγιος Υπάτιος (παλιά Παναγία Δεξιά) και Υπαπαντή, "δε
μετέχουσι της σταυροπηγιακής αξίας των μονών" αλλά υπάγονται στο Μητροπολίτη
Θεσσαλονίκης.
Οι πληροφορίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου
με τίτλο: ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
