Ο ναός της Νέας (ή Μεγάλης) Παναγίας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό
τμήμα της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, νότια της οδού Τσιμισκή και σε μικρή
απόσταση απο τη θάλασσα και το Λευκό Πύργο.
Είναι κεραμοσκεπές μεταγενέστερο κτίσμα του 1827, όπως προκύπτει από
μαρμάρινη επιγραφή πάνω από τη νότια είσοδο του ναού, και τιμάται στη μνήμη της
Κοίμησης της Θεοτόκου. Επειδή μάλιστα, η μνήμη της Κοίμησης θεωρείται σαν υπέρτερη
της Γέννησης της Θεοτόκου, ο ναός αυτός πήρε και το όνομα Μεγάλη Παναγία, σε αντιδιαστολή
με τη Μικρή Παναγία που είναι ο ναός της Παναγούδας (όπου γιορτάζεται η γέννηση
της Θεοτόκου).
Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα δημιουργούν την άποψη πως στην περίοδο
του ναού της Νέας Παναγίας υπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο μοναστήρι (12ος αιώνας)
προς τιμή της Θεοτόκου. Το 1873 βρέθηκε στην περιοχή επιγραφή που ανέφερε: ".......την
μονήν ταύτην της Υπεραγίας Θεοτόκου μετά των μετοχίων αυτής.......Ιωάννου μοναχού
ςωλγ" = 1325
Τη μονή της Θεοτόκου μνημονεύει ο Γάλλος ιερέας και περιηγητής του
17ου αιώνα R. de Dreux, που επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη στα 1866. Η μονή αυτή πρέπει
να καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στα 1690.
Οι πληροφορίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου
με τίτλο: ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
