Ο ναός της Παναγίας Λαγουδιανής (ή Λαγουδάτου) βρίσκεται στη βορειοανατολική
περιοχή της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, μεταξύ των οδών Κασσάνδρου και Αθηνάς.
Ο ναός, που υπήρξε κατά τη Βυζαντινή περίοδο "καθολικό" γυναικείου
μοναστηριού, πήρε το όνομά του από τον κτήτορά του Λαγουδιάτο (ή Λαγουδάτο), που
έζησε -κατά πάσα πιθανότητα- το 14ο αιώνα, λίγο αργότερα ίσως από την εποχή που
οι μοναχοί Βλατάδες ίδρυσαν την ομόνυμη Μονή Βλατάδων, της οποίας η Παναγία Λαγουδιανή
υπήρξε "μετόχι".
Η παράδοση όμως θέλει την Παναγία Λαγουδιανή να παίρνει το όνομά της
από ένα λαγό που κρύφτηκε σε μία τρύπα για να σωθεί από κυνηγό και έγινε έτσι
αιτία για να βρεθεί εκεί η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Ογλαϊτισας ή Τριχερούσας.
Στον ίδιο, τότε χώρο, κτίστηκε ο ναός της Παναγίας, που ονομάστηκε από το γεγονός
αυτό "Παναγία Λαγουδιανή". Στη διάρκεια μάλιστα της τουρκοκρατίας, η Μονή της
Παναγίας Λαγουδιανής ονομαζόταν από του Τούρκους "Ταουσάν μοναστήρ",
δηλαδή "Μοναστήρι των Λαγών".
Το μοναστήρι της Παναγίας, πέρα από το ναό και τα κελιά των καλογριών,
είχε στη διάρκεια της τουρκοκρατίας και ένα μεγάλο αριθμό κατοικιών στη γύρω περιοχή.
Τις κατοικίες αυτές η μονή τις εκχωρούσε στους άστεγους χριστιανούς της πόλης
με το σύστημα του "ιτζαρέ", δηλαδή με ένα εφ' άπαξ ποσό και με την καταβολή συμβολικών
δόσεων εφ' όρου ζωής, έτσι ώστε να διατηρείται η υψηλή κυριότητα της μονής στα
ακίνητα, μία και απαγορευόταν η πώλησή τους. Έτσι, σε δύσκολα χρόνια τακτοποιήθηκαν
στεγαστικά πολλές οικογένειες των Θεσσαλονικέων, μια και ο αριθμός των κατοικιών
αυτών ξεπερνούσε τις 20.
Ο ναός της Παναγίας ονομάζεται επίσης -και ονομαζόταν από παλιά- "Λαοδηγήτρια",
χωρίς να ερμηνευθεί πως και γιατί δόθηκε αυτό το όνομα. Πολλοί ιστορικοί συνέδεσαν
το όνομά της "λαο-Ο-δηγήτριας" με αρχαίο βυζαντινό ναό που μνημονεύει
τον 12ο αιώνα ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος ("η Πάναγνος Θεομήτωρ
η παρ' ημίν του οδηγείν επώνυμος"). Μάλιστα, η "Οδηγήτρια" θεωρήθηκε ως η
γυναίκα-προστάτης της πόλης της Θεσσαλονίκης μαζί με τον Αγιο Δημήτριο.
Οι πληροφορίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου
με τίτλο: ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
