Το Καταφύγι βρίσκεται είκοσι χιλιόμετρα από την πόλη της
Καρδίτσας.
Είναι κτισμένο στους πρόποδες της
νότιας
Πίνδου στη κορυφή ενός βουνού και έχει 650 μ περίπου υψόμετρο. Είναι ένα από
τα συμπαθή και περιποιημένα χωρία της περιοχής των
Αγράφων.
Έχει σφαιρική ορατότητα με αποτέλεσμα να βλέπει κανείς από δεξιά τα βουνά Ίταμο,
Βουλγάρα, Βαρδούσια από αριστερά Καραντάου, πίσω τις κορυφές των Αγράφων (Καράβα,
Νιάλα) και απέναντι τα βουνά
Όλυμπο
και
Κίσαβο. Στη πραγματικότητα
είναι ένα μπαλκόνι αγναντέματος και ανάπαυσης για κάθε Καταφυγιώτη αλλά και επισκέπτη.
Από το χωριό βλέπει καθένας ολόκληρο το θεσσαλικό κάμπο που άνοιξη και καλοκαίρι
φαντάζει καταπράσινος από τα σπαρτά, ενώ το χειμώνα ντύνεται στα κατάλευκα από
τα παγερά χιόνια.
Την ονομασία του την πήρε, μάλλον από τη θέση του, διότι οι κάτοικοι
των πεδινών περιοχών, κατάφευγαν στις δύσκολες στιγμές τους σ' αυτό, είτε να ζητήσουν
τη χάρη της Παναγίας από το μοναστήρι της Πέτρας, είτε και για να κρυφτούν στις
πολλές και μεγάλες σπηλιές που υπάρχουν στη περιοχή κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας.
Στην αρχαιότητα η περιφέρεια του Καταφυγίου κατοικήθηκε από τους αρχαίους
Δόλοπες, όπως και ολόκληρη η περιφέρεια των Αγράφων. Οι αρχαίοι αυτοί πρόγονοί
μας ζούσαν σε μικρούς οικισμούς και κωμοπόλεις με πρωτεύουσα της
Δολοπίας
την Κτημένη. Aλλες πόλεις ήταν η
Μενελαίδα
και η Ελλοπία η οποία κατά άλλους τοποθετείται στο Σμόκοβο και κατά άλλους στη
περιοχή Παλαιόκαστρο Καταφυγίου. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει ότι ήταν γενναίοι
πολεμιστές και έλαβαν μέρος με το Βασιλιά τους Φοίνικα στον πόλεμο της
Τροίας
υπό τις διαταγές του Αχιλλέα, βασιλιά της
Φθίας
στην οποία υπαγόταν διοικητικά τότε η Δολοπία. Οι Δόλοπες ιστορικά έζησαν από
το 1500 π.Χ. μέχρι και τον 1ο αιώνα π.Χ. περίπου. Στη περιοχή του Καταφυγίου σώζονται
μέχρι και σήμερα ερείπια αρχαίων κάστρων των Δολόπων.
Φθάνοντας στο χωριό κάθε επισκέπτης θα παρατηρήσει αμέσως τη χαριτωμένη
διάταξή του, τους πεντακάθαρους δρόμους και τα καλοκτισμένα σπίτια. Οι Καταφυγιώτες
είναι άνθρωποι απλοί και φιλόξενοι, θα σε καλέσουν στο τραπέζι τους να σε κεράσουν
ένα ντόπιο τσίπουρο. Το χωριό χαρίζει στους φυσιολάτρες επισκέπτες του τη δυνατότητα
να ασκηθούν, να ζήσουν στη φύση και να γευθούν τις ποικίλες δυνατότητες που παρέχουν
οι πολλές διαδρομές για πεζοπορία, ψάρεμα στα ποτάμια και να ξεδιψάσουν στις άφθονες
φυσικές πηγές με γάργαρο παγωμένο νερό. Από πλευράς φαγητού μπορείς να γευθείς
ένα σωρό λιχουδιές κάτω από τα γιγάντια πλατάνια στις δυο ψησταριές που βρίσκονται
στις πλακοστρωμένες πλατείες. Επίσης μπορείς να προμηθευτείς ντόπια προϊόντα,
όπως αρνιά, κατσίκια και μοσχάρια ελευθέρας βοσκής, φρέσκα αυγά αλλά και ρίγανη.
Τρία χιλιόμετρα από το χωριό υπάρχει το ιστορικό Μοναστήρι της Πέτρας
το οποίο κτίστηκε το 16ο αιώνα ή και νωρίτερα δηλαδή το 1550 περίπου. Όσον αφορά
την αρχιτεκτονική και το διάκοσμο θεωρείτο ένα από τα σπουδαία επιβλητικά Χριστιανικά
μνημεία. Ο προσκυνητής μέσα στο Ναό της Μονής επιτυγχάνει την επικοινωνία με το
Θεό. Το Καθολικό της Μονής τρίκογχο σταυροειδές με δωδεκάπλευρο τρούλο. Είναι
αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο Ναός αγιογραφήθηκε το 1625 με έξοδα του
Παναγιώτη Κουσκουλά από το χωριό Νεοχώριο, εμπόρου υφαντών προς τα Βαλκάνια. Το
περίτεχνο τέμπλο με το Δωδεκάορτο, τη δέηση και τον Εσταυρωμένο έγινε το 1608
από ζωγράφο με το όνομα Λάμπρος.
Οι εκδηλώσεις που γίνονται στο χωρίο είναι πλούσιες. Κύριοι φορείς
είναι οι πολιτιστικοί σύλλογοι του χωριού, το τοπικό συμβούλιο και ο Δήμος. Το
Πάσχα λίγο μετά την Ανάσταση συγκεντρώνονται όλοι οι χωριανοί έξω από την εκκλησία
και με τις λαμπάδες ανάβουν τον Αφανό. Ο Αφανός είναι ένας μεγάλος σωρός από κέδρα
που κόβουνε από το δάσος τα παιδιά κατά τη διάρκεια τη Μεγάλης Εβδομάδας. Την
δεύτερη ημέρα του Πάσχα γίνεται η περιφορά της εικόνας της Παναγίας της Ιεράς
Μονής Πέτρας γύρω από το χωριό. Ακολουθούν όλοι οι χωριανοί κρατώντας εικόνες
που παίρνουν από τα σπίτια τους. Η εκδήλωση αυτή λέγεται Σίγνα. Τον Αύγουστο γίνονται
οι περισσότερες εκδηλώσεις. Αρχίζουν από τις 10 Αυγούστου με χορούς από χορευτικά
των συλλόγων όπου χορεύουν στη πλατεία του χωριού. Τα χορευτικά συγκροτήματα αποτελούνται
από μικρά παιδιά και από γυναίκες του χωριού φορώντας παραδοσιακές στολές. Επίσης
περιλαμβάνουν θέατρο και διάφορες αθλητικές εκδηλώσεις.
Η κορύφωση των εκδηλώσεων είναι στις 14 και 15 Αυγούστου που γίνεται
το πανηγύρι. Γιορτάζει η Παναγία της Ιεράς Μονής Πέτρας, γίνεται δοξολογία στο
μοναστήρι και ακολουθεί μεγάλο πανηγύρι στο χωριό με παραδοσιακές ορχήστρες. Επίσης
οι πολιτιστικοί σύλλογοι οργανώνουν διάφορες εκδρομές και κάθε χρόνο τον ετήσιο
χορό τους. Τέλος του Αγίου Νικολάου εορτάζει η εκκλησία του χωριού.
