Πλούσια ευρήματα ήρθαν να φωτίσουν ποικιλότροπα την ιστορία του Δίου,
αλλά και των Μακεδόνων γενικότερα. Ιδιαίτερα σημαντικά ήταν τα αποτελέσματα της
έρευνας για τις λατρείες των αρχαίων Μακεδόνων. Τα ιερά των θεών μαζί με τα θέατρα
(ελληνικό και ρωμαϊκό) και το στάδιο εντοπίστηκαν σε μια μεγάλη έκταση έξω από
τα τείχη της αρχαίας πόλης. Αυτό βέβαια δεν είναι τυχαίο. Δείχνει πέρα από κάθε
αμφιβολία ότι τα ιερά δεν αφορούσαν μόνο το Δίον και του κατοίκους του, αλλά ότι
υπηρετούσαν λατρευτικές ανάγκες πολύ περισσότερων ανθρώπων, όπως ακριβώς τα μεγάλα
κεντρικά ιερά στην υπόλοιπη
Ελλάδα,
τα οποία κατά τις πανηγύρεις δέχονταν χιλιάδες επισκεπτών. Στα ιερά αυτά στήνονταν
τα αναθήματα των προσκυνητών, ιδιαίτερα όμως στο τέμενος του Ολυμπίου Διός στήνονταν
επιγραφές, δηλαδή δημοσιεύονταν κείμενα, τα οποία αναφέρονταν σε σημαντικά ζητήματα
του κράτους των Μακεδόνων, όπως συνθήκες συμμαχίας, διακανονισμούς ορίων, τιμητικά
ψηφίσματα κ.ά. Οι Μακεδόνες που συνέρρεαν στις πανηγύρεις είχαν τη δυνατότητα
να διαβάζουν αυτά τα κείμενα και να ενημερώνονται.
Η αναζήτηση των χώρων λατρείας οδήγησε την αρχαιολογική σκαπάνη στα
παλιότερα γνωστά ιερά κτίσματα των Μακεδόνων. Πρόκειται για δύο μικρούς ναούς
στον αρχιτεκτονικό τύπο του "μεγάρου", δηλαδή ενός κτιρίου με ανοιχτό
προθάλαμο και σηκό. Εδώ βρέθηκαν ποικίλα αναθήματα, κυρίως πήλινα, ειδώλια, λυχνάρια,
αγγεία, γυάλινες χάντρες κ.ά. Τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στους κλασικούς
χρόνους και μερικά φθάνουν χρονολογικά ως το 500 π.Χ. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις
λατρευόταν μια χθόνια θεότητα της γονιμότητας. Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώθηκε από
μια επιγραφή που βρέθηκε χαραγμένη σε αγγείο του 4ου αι. π.Χ. και ανέφερε το όνομα
της θεάς Δήμητρας.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα που σχετίζονται με τη λατρεία
και άλλων θεών: μια σειρά αγαλμάτων εικονίζει με μοναδική πληρότητα τον Ασκληπιό
και τη μεγάλη του οικογένεια. Δίπλα στο θέατρο, στο Ιερό τυ Διονύσου βρέθηκαν
γλυπτά, επιγραφές και κτίσματα.
Το Δίον στάθηκε φιλόξενο και στους ξένους θεούς. Η λατρεία του Σάραπη
και της Ίσιδας, προωθημένη από την κρατική προπαγάνδα των Πτολεμαίων της
Αιγύπτου,
έφτασε εκεί ήδη στα ελληνιστικά χρόνια. Ένα Ιερό της Ίσιδας εντοπίστηκε το 1978
αμέσως έξω από τη νοτιοανατολική γωνία των τειχών.
Η σπάνια αυτή τύχη να βρεθεί απείραχτο το ιερό όπως την ημέρα της
καταστροφής του οφείλεται στις πλημμύρες που το σκέπασαν με ιλύ, αφού οι σεισμικές
δονήσεις το σώριασαν σε ερείπια. Στο ιερό αυτό η λατρεία της Αιγύπτιας θεάς διαδέχθηκε,
όπως μαρτυρούν οι επιγραφές, τη λατρεία της Αρτέμιδος για την οποία υπήρχαν αναθήματα
των ελληνιστικών χρόνων. Ένας ναϊσκος, εξάλλου, στέγαζε τη λατρεία μιας άλλης
θεάς, της Αφροδίτης, που έφερε στο Δίον ένα ιδιαίτερο και εντελώς χαρακτηριστικό
όνομα: Υπολυμπιδία (η Αφροδίτη που λατρευόταν κάτω από τον
Όλυμπο).
Το αρχαίο Δίον ήταν μια σοφά ρυμοτομημένη πόλη. Πυκνό δίκτυο δρόμων
που πλακοστρώθηκαν στα αυτοκρατορικά χρόνια άρθρωναν τον οικισμό και επέτρεπαν
την άνετη κυκλοφορία πεζών και οχημάτων έχουν επισημανθεί και κατά μεγάλο μέρος
ανασκαφεί 14 τέτοιοι δρόμοι. Το εντυπωσιακότερο σύνολο είναι ένα συγκρότημα λουτρών
που καλύπτει μια έκταση πάνω από 4.000 τ.μ.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο
της Νομαρχίας Πιερίας.
