ΣΜΙΞΗ, Χωριό, ΓΡΕΒΕΝΑ

  Η Σμίξη είναι το σημείο κλειδί για επίσκεψη στη Βασιλίτσα, αφού είναι ο πιο κοντινός οικισμός στο βουνό. Πλήθος κόσμου προσέρχεται εδώ να χειμερινό και θερινό τουρισμό. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο πληθυσμός φτάνει τα 1.000 άτομα από 20 Ιουλίου έως τέλη Αυγούστου, ενώ το χειμώνα μένουν στο χωριό 10 - 15 οικογένειες. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή πολλοί από τους Σμιξιώτες είναι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι και το υψόμετρο της Σμίξης (1.250 μ.) δεν ευνοεί την εργασία τους. Εκτός από αυτούς υπάρχουν ελεύθεροι επαγγελματίες που ασχολούνται με τον τουρισμό, υλοτόμοι και ακόμα βιοτεχνικός σύλλογος που φτιάχνει παραδοσιακά υφαντά.
  Η Σμίξη δεν ήταν πάντα στη θέση που βρίσκεται σήμερα (38 χλμ ΝΔ των Γρεβενών). Το χωριό δημιουργήθηκε από την ένωση των οικισμών «Μπίγκα» και «Πινακάδες». Οταν η περιοχή των Πινακάδων μαστιζόταν από ελονοσία, οι κάτοικοί της αποφάσισαν να μετακινηθούν αλλού για να γλιτώσουν. Οι κάτοικοι της Μπίγκα φοβούμενοι το ίδιο, αποφάσισαν να ακολουθήσουν τους πρώτους, διαφωνούντες όμως μεταξύ τους για το σημείο ίδρυσης του νέου οικισμού. Τότε ο γεροντότερος αποφάσισε να ξεκινήσουν δύο νέοι - ένας από κάθε οικισμό με μια πέτρα στα χέρια τους - και στο σημείο που θα συναντιόντουσαν θα έφτιαχναν το νέο οικισμό και θα θεμελίωναν την εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Ετσι και έγινε και το χωριό ονομάστηκε Σμίξη (= σμίξιμο των δύο οικισμών). Οι πέτρες που κρατούσαν οι δύο νέοι ενσωματώθηκαν στα θεμέλια της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, όπως είχε αποφασισθεί. Το χωριό κτίστηκε με πολύ προσωπική εργασία: κυρατζήδες κουβαλούσαν πέτρες με τα μουλάρια, ενώ Σμιξιώτες μετανάστες στην Αμερική ανέλαβαν τη χρηματοδότηση του έργου. Γενικά από πολύ παλιά υπήρχε μεγάλη αλληλοβοήθεια και αλληλεγγύη μεταξύ των Σμιξιωτών. Κάποτε μάλιστα θεωρούσαν προσβολή για τον τόπο να παντρευτεί κάποια νέα, άντρα από κάμπο. Πάντα παντρεύονταν μεταξύ τους, διατηρώντας έτσι το έθιμο της επιγαμίας.
  Σήμερα σώζονται πολλά παραδοσιακά πέτρινα σπίτια που προσδίδουν ιδιαιτερότητα στον οικισμό, όπως η οικία Θ. Νασίκα, η οικία των αδελφών Πατσή, η οικία Φασέλα Νικολάου, η οικία των αδελφών Γούτα, η οικία Μπουκουβάλα και η οικία Ιπποκράτη Εξαρχου. Οι περισσότερες είναι ηλικίας 100 - 150 ετών, διατηρούνται σε καλή κατάσταση και κατοικούνται. Σε καλή κατάσταση βρίσκεται και το πέτρινο σχολείο του 1933.
  Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Ιούνιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο (1998) της Νομαρχίας Γρεβενών.