ΚΡΟΚΕΕΣ, Κωμόπολη, ΚΡΟΚΕΕΣ

  Οι Κροκεές (Κροκέαι ή Λεβέτσοβα όπως παλιά ονομάζονταν) είναι μια μικρή κωμόπολη στο κέντρο του Νομού Λακωνίας μεταξύ των βουνών Ταϋγέτου και Πάρνωνα στα νότια της Σπάρτης και σε απόσταση επτά περίπου χιλιομέτρων από τον Λακωνικό κόλπο.
  Στην αρχαιότητα (εποχή του χαλκού) κατοικούντουσαν από τους Αχαιούς/Πελασγούς και αργότερα το 1100 π.Χ. περίπου κατελήφθησαν, όπως και όλη η Λακωνία, απο τους Δωριείς. Αι Κροκέαι φημίζονταν για τον περίφημο Κροκεάτη λίθο, μια ηφαιστειογενή βαθυπράσινη πέτρα με χρυσοπράσινες κηλίδες που δείχνει σαν μωσαϊκό. Ο Κροκεάτης λίθος είναι σπάνιο είδος πετρώματος που υπάρχει μόνο στην περιοχή "Ψηφί" των Κροκεών. Αν και αρκετά δυσκατέργαστος χρησιποποιούνταν για την κατασκευή πολυτελέστατων αγγείων και την διακόσμηση λουτρών, όπως τα λουτρά της αρχαίας Κορίνθου. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε (κατά την παράδοση) και για την διακόσμηση κτιρίων και εκκλησιών, όπως του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωσταντινούπολη και του Αγίου Παύλου στην Ρώμη. Ο Κροκεάτης λίθος επίσης διακοσμεί τον απλό τάφο των τριακοσίων Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες.
  Προστάτες των αρχαίων Κροκεών ήταν "οι Διόσκουροι" (γιοι του Δία), ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης. Προτομή των Διόσκουρων, σκαλισμένη σε μαρμάρινη πλάκα η οποία ανακαλύφθηκε σε σύγχρονες ανασκαφές, διακοσμεί σήμερα την βρύση στην κεντρική πλατεία.
  Οι σύγχρονες Κροκεές έχουν 1,400 περίπου κατοίκους (το 1950 είχαν περί τους 3000) που διακρίνονται για την φιλοπρόοδη και πολιτιστική τους δράση. Έχουν σχολεία (Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο), Φιλαρμονική, Ελαιουργικό συνεταιρισμό, εφημερίδα κ.α., ενώ το Καρναβάλι Κροκεών ειναι γνωστό σε πανελλήνια κλίμακα. Επίσης έχουν αναδείξει πολλούς επιστήμονες, διανοούμενους, καλλιτέχνες καθώς και τον παγκοσμίως γνωστό ποιητή, ακαδημαϊκό Νικηφόρο Βρεττάκο.
  Τα τελευταία εννενήντα χρόνια πολλοί Κροκεάτες μετακόμισαν στην Αθήνα, ενώ άλλοι (οι περισσότεροι) μετανάστευσαν για καλύτερη τύχη κυρίως στην Αμερική, Καναδά και Αυστραλία. Εκεί, όπως λέει ο ποιητής μας, "έφτιαξαν παντού νησάκια του έθνους, που ξεχωρίζουν εύκολα από ένα σημείο που είναι το Φως".