Η Λέρος, το νησί της ´Αρτεμης, βρίσκεται ανάμεσα στην
Κάλυμνο
και την
Πάτμο. Καλύπτεται
κυρίως από πετρώδεις λόφους με ψηλότερη κορυφή το Κλειδί (305μ). Έχει όμως και
πολλές μικρές κοιλάδες, όπως και όρμους, που σχηματίζουν ασφαλέστατα αγκυροβόλια
ενώ περιβάλλεται και από πολλά νησάκια. Το όνομα Λέρος είναι πιθανό να προέρχεται
από το επίθετο λερός, που σημαίνει λείος.
Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν Κάρες. Ο Όμηρος αναφέρει ότι στον
Τρωικό Πόλεμο είχαν στείλει πλοία και οι "Καλύνδες νήσοι" πιθανότατα
εννοώντας τη Λέρο και την
Κάλυμνο.
Οι Δωριείς κατέλαβαν το νησί και το αποίκισαν, αλλά αργότερα εκδιώχθηκαν από τους
Ίωνες της
Μιλήτου, οι οποίοι
έφτασαν στο νησί από την πλησιέστερη μικρασιατική ακτή. Σαν αποικία της
Μιλήτου,
η Λέρος ακολούθησε την τύχη της μητρόπολής της, όταν εκείνη υποτάχθηκε στους Πέρσες.
Αργότερα η Λέρος βρέθηκε κατά περιόδους υπό την κυριαρχία της
Σπάρτης
και της
Αθήνας, τελικά όμως
παρέμεινε αδιάσπαστα δεμένη με τη
Ρόδο.
Έτσι όταν οι Ιωαννίτες Ιππότες και αργότερα οι Τούρκοι κατέλαβαν τη
Ρόδο,
η Λέρος ακολούθησε τη μοίρα της. Ο τουρκικός ζυγός διατηρήθηκε στο νησί από το
1523 ως το 1912, με μια διακοπή τεσσάρων ετών (1824-1828), όταν η Λέρος απελευθερώθηκε
από τον ελληνικό στόλο και ενσωματώθηκε στην ανεξάρτητη Ελληνική Επαρχία. Το 1912
την κατέλαβαν οι Ιταλοί και ανέπτυξαν στο νησί μια ισχυρή ναυτική βάση. Από αυτή
τη βάση του
Πόρτο Λάγκο ξεκίνησε
στις 15 Αυγούστου 1940 το ιταλικό υποβρύχιο, που σε καιρό ειρήνης βύθισε μέσα
στο
λιμάνι της Τήνου το ελληνικό
καταδρομικό "'Έλλη". Το 1945 η Λέρος παραδόθηκε στους ´Αγγλους
και έπειτα ενοποιήθηκε με την
Ελλάδα.
Η μορφολογία της Λέρου με τους πολλούς λόφους και τις μικρές και εύφορες
κοιλάδες ευνόησε την δημιουργία πολλών οικισμών. Πρωτεύουσα θεωρείται ο οικισμός
της
Αγίας Μαρίνας που σκαρφαλώνει
στις πλαγιές του λόφου με το βυζαντινό κάστρο και ενώνεται από την άλλη πλαγιά
με δύο ακόμα οικισμούς: τον
Πλάτανο
και
Παντέλι.
