ΑΙΓΕΙΡΑ, Αρχαία πόλη, ΑΧΑΪΑ

Η Aρχαία Αιγείρα υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Αχαϊας και της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Βρισκόταν ανατολικά της σημερινής κοινότητας Αιγείρας, πάνω στο λόφο ''Παλιόκαστρο'' που έχει υψόμετρο 650 μ. και ο κεντρικός οικισμός της ήταν οχυρωμένος με ισχυρά τείχη.
  Με την αρχαία Αίγειρα, η οποία υπήρχε και πριν από την εποχή του Ομήρου έχουν ασχοληθεί πολλοί από τους αρχαίους συγγραφείς, οι οποίοι την εντοπίζουν μεταξύ Σικυώνος και Αιγίου. Ο Πολύβιος αναφερόμενος στη θέση της Αίγειρας γράφει ''.... ή δέ τών Αιγειρατών πόλις έκτισται μεταξύ τής Αίγιέων και Σικυωνίων πόλεως, κείται δέ επί λόφων ερυμνώνκαι δυσβάτων, νεύει δε προς τον Παρνασσόν '' (Η πόλη Αίγειρα βρίσκεται μεταξύ Αιγίου και Σικυώνος και είναι χτισμένη σε οχυρούς και δύσβατους λόφους, βλέπει δε προς τον Παρνασσόν).
  Κατά τον Alzinger οι πρώτοι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σ'αυτήν, την 3η χιλιετία π.Χ. στην πρωτοελλαδική δηλ. περίοδο. Την παρουσία τους μαρτυρούν θραύσματα κεραμικής που βρέθηκαν στις ανασκαφές, στα κατώτερα στρώματα. Κατά την ομηρική περίοδο ήταν γνωστή ως Υπερησίη και με το όνομα αυτό αναφέρεται από τον Όμηρο στον κατάλογο των πλοίων που έλαβαν μέρος μαζί με άλλες Αχαϊκές πόλεις, στην εκστρατεία της Τροίας. Το όνομα Υπερησίη, και κατά τον Παυσανία Υπηρησία, διατηρήθηκε στην αρχαία Αίγειρα για πολλούς αιώνες και κατά τον αρχαιολόγο Otto Walter μέχρι την 23η Ολυμπιάδα, το 688 π.Χ.
  Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, η Υπερησία πήρε το όνομα Αίγειρα όταν κατοικούσαν εκεί οι Ίωνες και έκαναν επιδρομή οι Σικυώνιοι εναντίον της. Τότε οι κάτοικοι για να αμυνθούν αποτελεσματικά και επειδή ήταν λίγοι, μάζεψαν όλες τις γίδες (αίγες) της περιοχής και αφού τους άναψαν τα δαδιά που είχαν τοποθετήσει στα κέρατά τους τις εξαπέλυσαν εναντίον των Σικυωνίων, οι οποίοι φοβήθηκαν και έφυγαν. Έτσι επειδή οι Υπερησίες σώθηκαν από τις γίδες (αίγες) άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Αίγειρα. '' Οί Υπερησιείς δέ τή τε πόλει τό όνομα τό νύν μετέθεντο από τών αιγών ''.
  Υπάρχουν όμως και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αρχαία Αίγειρα πήρε το όνομα αυτό από ένα είδος Λεύκας, τους αιγείρους, οι οποίοι ήταν άφθονοι στην περιοχή κατά την αρχαιότητα. Μια τρίτη τέλος, εκδοχή για την προέλευση του ονόματος τησ αρχαίας Αίγειρας είναι και αυτή που αναφέρει ο Νικόλαος Παπανδρεάδης στο βιβλίο του '' Ιστορία και Λαογραφία της Ζαχόλης ''. Εκεί υποστηρίζει ότι πήρε το όνομά της από έναν άρχοντα από την Πάτρα, ονόματι Αίγειρο, ο οποίος αφού την κατέβαλε εβασίλευσε σ' αυτήν και της έδωσε το όνομά του.
  Η αρχαία Αίγειρα πέρασε περιόδους μεγάλης ακμής και ευημερίας. Λόγω της περίβλεπτης θέσης που κατείχε στο ανατολικό τμήμα της Αιγιάλειας, στα βόρεια του βουνού Ευρωστίνα, ήταν ορατή τόσο από τις γειτονικές πόλεις της Κορινθίας όσο και από τις απέναντι, της Στερεάς Ελλάδας, πόλεις των Αιτωλών. Έτσι πολλές φορές υπέστη εχθρικές επιδρομές με πιο γνωστές των Αιτωλών το 220 ή 219 π.Χ. και των Συκιωνίων. Μάλιστα οι κάτοικοί της για τη νίκη τους εναντίον των Σικυωνίων έχτισε το ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδος γιατί πίστευαν ότι το τέχνασμα (με τις αίγες που αναφέραμε) εναντίον των επιδρομέων το ενέπνευσε η ?ρτεμις.
  Στην αρχαία Αίγειρα, σύμφωνα με τις περιγραφές του Παυσανία, υπήρχε άγαλμα του Δία φτιαγμένο από Πεντελίσιο μάρμαρο, άγαλμα της Αθηνάς, ναός της Αρτέμιδος, με αρχαία αγάλματα του Αγαμέμνονα και της Ιφιγένειας, αγάλματα του '' Ασκληπιού '', του Σεράπιδος και της Ίσιδος και ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα.
Νομίσματα της Αρχαίας Αιγείρας
  Από τον κατάλογο των νομισμάτων της νομισματικής συλλογής της Κοπεγχάγης φαίνεται ότι η Αιγείρα το 330 π.Χ. περίπου έκοψε χάλκινα νομίσματα με την Αθηνά στη μπροστινή όψη και στη πίσω το μπροστινό μέρος αιγός εντός στεφάνου ελιάς. Ακόμα έκοψε νομίσματα, με κεφαλή πεπλοφόρου γυναικός που στη μπροστινή όψη υπάρχει η επιγραφή ''Αιγίρατον'' και στη πίσω, αίγα σε στέφανο. Επίσης το 193-221 μ.Χ. με τη προτομή της Πλαυτίλλας, συζύγου του Ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλα.
Ολυμπιονίκες της Αιγείρας
  Η αρχαία Αίγειρα ανέδειξε πολλούς αξιόλογους Ολυμπιονίκες. Πιο γνωστοί απ'αυτούς είναι ο Κρατίνος ο Αιγειράτης και ο Ίκαρος. Ο Κρατίνος ήταν πολύ σπουδαίος παλαιστής και νίκησε στους Ολυμπιακούς παιδικούς αγώνες πάλης. Ο Ίκαρος νίκησε στον αγώνα δρόμου του ενός σταδίου στην 23η Ολυμπιάδα.
Η Παρακμή της Αρχαίας Αιγείρας
  Η πόλη της Αιγείρας πρέπει να βρισκόταν σε ακμή μέχρι τον 4ον μ.Χ. αιώνα και αυτό βγαίνει σαν συμπέρασμα από ένα διάταγμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού που καθόριζε τις τιμές των διάφορων τροφίμων τα οποία αγοράζονταν από τους Ρωμαίους στρατιώτες ώστε να αποφεύγεται η εκμετάλευση από τους εμπόρους της εποχής εκείνης. Το διάταγμα ήταν γραμμένο σε μαρμάρινες πλάκες που βρέθηκαν στις ανασκαφές στην αρχαία Αίγειρα και έχει χρονολογηθεί ότι γράφτηκε το 303 μ.Χ. Υποστηρίζεται ότι καταστράφηκε από ισχυρό παλιρροϊκό κύμα, θεωρείται όμως πιο πιθανό να καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό.
Τα ευρύματα των ανασκαφών
  Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο της Αρχαίας Αίγειρας άρχισαν το 1916 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το οποίο τις διενεργεί μέχρι και σήμερα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα των μέχρι σήμερα ανασκαφικών ερευνών καλύπτουν χρονικό διάστημα από το 3000 π.Χ. μέχρι τους αυτοκρατορικούς χρόνους της Ρώμης και σχεδόν μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. Από τις πρώτες μέρες, η έρευνα που γινόταν από τον Otto Walter στέφτηκε από εκπληκτική επιτυχία. Στις 31 Αυγούστου του 1916 βρέθηκε μαρμάρινο κεφάλι αγάλματος του Δία. Κατά τον Παυσανία το άγαλμα αυτό ήταν έργο του περίφημου πλάστη Ευκλείδη από την Αθήνα, και πρέπει το ύψος του να ξεπερνούσε τα τρία μέτρα. Σε μεταγενέστερες έρευνες βρέθηκε και ο αριστερός βραχίονας του ιδίου αγάλματος και ένα δάκτυλο από το δεξί χέρι.
  Η δεύτερη συνταρακτική ανακάλυψη του O.Walter ήταν το '' Κοίλον '' του θεάτρου της Αρχαίας Αίγειρας. Σύμφωνα με τον Wilhem Alzinger, ο οποίος συνέχισε τις έρευνες από το 1972 και πέρα, το θέατρο κατασκευάστηκε τον 5ο προς 4ο αιώνα π.Χ. Το προσκήνιο του θεάτρου ήταν διακοσμημένο με ημικίονες. Διατηρείται ακόμη η αποχέτευση της ορχήστρας και ο βόρειος τοίχος της σκηνής με μία κεντρική πύλη που στα ρωμαϊκά χρόνια την ενετείισαν. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα στοιχεία του θεάτρου καταστράφηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. όταν έγινε η μετατροπή της σκηνής. Με τη μετατροπή αυτή δημιουργήθηκε μια τρίπατη σκηνή που τον αρχιτεκτονικό της διάκοσμο μαρτυρούν λίγα λείψανα. Η πρόσοψη ήταν χωρισμένη σε τρεις ορόφους με προστατευτική στέγη. Ο κάτω όροφος ήταν Δωρικού ρυθμού, ο μεσαίος Ιωνικού και ο επάνω Κορινθιακού. Το κτίσιμο της τρίπατης σκηνής χρονολογείται στα χρόνια του Ανδριανού, 117-138 μ.Χ.
  Στο χώρο των ανασκαφών έχουν βρεθεί επίσης μέρος των τοιχώντης πόλεως, κλίβανος για αγγεία και θραύσματα αγγείων από το 3000 π.Χ., μαρμάρινες πλάκες στις οποίες είναι γραμμένο το διάταγμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού, πολλές επιγραφές και ονόματα. Στις ανασκαφές του 1972, στο βόρειο μέρος του θεάτρου αποκαλύθτηκε, όπως πιστεύει ο Alzinger, μέρος ναού του Δία. Το δάπεδό του είναι στωμένο με ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό από ποταμίσια χαλίκια και είναι διακοσμημένο με διάφορες παραστάσεις, όπως γύπες, κάνθαρους, έναν αετό που επιτίθεται σε φίδι και δύο αγγεία.
  Από το 1989 ως και σήμερα οι ανασκαφές και οι έρευνες γίνονται από τον Αντώνιο Φάμπερ, αρχιτέκτονα και καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, την καθηγήτρια Ο. Μους και φοιτητές του Πανεπιστημίου.

• http://www.aigeira.gr/istoria.htm (9 φωτ.)