Η Μαρώνεια ιδρύθηκε από Χιώτες αποίκους, στις νοτιοδυτικές πλαγιές
του
΄Ισμαρου, στα μέσα του
7ου π.Χ. αιώνα και εξελίχθηκε σε κραταιά και πολυάνθρωπη πόλη-κράτος. Η παράδοση
αναφέρει ως οικιστή της Μαρώνειας τον Μάρωνα, ιερέα του Απόλλωνα. Από τον Όμηρο είναι γνωστή η φιλοξενία και τα δώρα του Μάρωνα προς τον Οδυσσέα όταν εκείνος βρέθηκε στη χώρα των Κικόνων. Η οχύρωση της κλασικής πόλης έχει μήκος 10 χιλιομέτρων και περιλαμβάνει μία έκταση 4.000 στρεμμάτων από την παραλία μέχρι την κορυφή του Ίσμαρου.
Σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής θεωρούνται:
• Αρχαίο θέατρο.
Κατασκευάστηκε στην ελληνιστική εποχή, αλλά έχει υποστεί μετασκευές στα ρωμαϊκά χρόνια. Σώζονται τρεις σειρές από το λίθινο κοίλο, ο κεντρικός και ο πεταλόσχημος αγωγός της ορχήστρας και το κτήριο της ρωμαϊκής σκηνής.
• Ιερό του Διονύσου(;).
΄Εχει αποκαλυφθεί το ιερό του 4ου αιώνα π.Χ. και ο αναλημματικός τοίχος που συγκρατούσε το άνδηρο καθώς και τμήματα δύο κτηρίων βόρεια και νότια του ιερού.
• Οικία ψηφιδωτού.
Μεγάλη κατοικία του τέλους 4ου - αρχών 3ου αιώνα π.Χ. με ψηφιδωτό δάπεδο στον ανδρώνα.
• Ρωμαϊκό Πρόπυλο.
Μνημειακή πύλη που χρονολογείται στην εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (124-125
μ.X.).
Βυζαντινή
Μαρώνεια
Κατά τους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους η
έκταση της Μαρώνειας περιορίστηκε κοντά στη θάλασσα αποτελώντας μία ακμαία
πόλη-λιμάνι του βόρειου Αιγαίου. Η έρευνα στη Βυζαντινή Μαρώνεια άρχισε τη δεκαετία του 1960. Αποκαλύφθηκαν πλούσια εκκλησιαστικά και κοσμικά σύνολα.
Στα πλαίσια αναστηλωτικών έργων έγινε αποκατάσταση του τρίκογχου ιερού της βασιλικής στη θέση Σύναξη και αποκολλήθηκε και επανατοποθετήθηκε το ψηφιδωτό του ΒΔ παρεκκλησίου της. Αποκολλήθηκε, επίσης, το ψηφιδωτό δάπεδο του αιθρίου της βασιλικής στην Παληόχωρα.
Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Οι καμαροσκεπείς παλαιοχριστανικοί ναοί που ανασκάφηκαν στη
θέση Παράθυρα της Μαρώνειας.
Το αίθριο παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6ου αι. μ.Χ με ψηφιδωτά δάπεδα, τμήμα του βυζαντινού οικισμού και νεκροταφείο της σκοτεινής περιόδου. Ανασκάφηκαν
στη θέση Παληόχωρα, 100 μέτρα από τον ΄Αγιο Χαράλαμπο.
Βυζαντινή μονή πάνω στα ερείπια ιουστινιάνειας τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος. Το ανατολικό τμήμα της σε σχήμα τρίκογχου είναι κατασκευασμένο από καμπύλα μάρμαρα ρωμαϊκού ηρώου. Εντοπίσθηκε στη θέση Σύναξη και ανασκάπτεται από το 1985.
Τμήμα βαλανείου εποχής Ιουστινιανού Α', κόγχη εκκλησίας τοιχογραφημένη με φυλλοφόρο σταυρό που χρονολογείται στη δεύτερη φάση της εικονομαχίας, κάτω από εκκλησία του 11ου/12ου αιώνα, το τείχος και το προτείχισμα του κάστρου της Μαρώνειας με τετράπλευρους, στρογγυλούς πύργους και ληνούς. Ανασκάφηκε στον παραθαλάσσιο οικισμό του Αγίου Χαράλαμπου, 6 χλμ. από την κοινότητα Μαρώνειας, όπου τοποθετείται το λιμάνι της αρχαίας και βυζαντινής Μαρώνειας.
Το κείμενο παρατίθεται από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού
