Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΑΙΑΝΗ (Αρχαία πόλη) ΚΟΖΑΝΗ
  Η Αιάνη βρίσκεται 20 χλμ. Νότια της Κοζάνης. Στην αρχαιότητα ανήκε στο βασίλειο της Ελίμειας, το οποίο μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά βασίλεια (Τυμφαίος, Ορεστίδας, Λυγκηστίδας, Εορδαίας, Πελαγονίας, Δερριόπου) αποτελούσαν την Ανω (ορεινή) Μακεδονία των αρχαίων. Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο που διέσωσε ο Στέφανος ο Βυζάντιος η Αιανή, «πόλις Μακεδονίας» κτίστηκε από τον Αιανό, γιο του Ελύμου και ιδρυτή της Ελίμειας. Η ύπαρξη της πόλης της Αιανής βεβαιώνεται από δύο επιγραφικές μαρτυρίες.
   Η ανασκαφή έφερε στο φως αρχιτεκτονικά λείψανα της πόλης, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, που χρονολογούνται από τα προϊστορικά μέχρι τα υστεροελληνιστικά χρόνια. Τα νέα αυτά ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι πολύ πρώιμα η Αιανή κατέλαβε θέση πρωτεύουσας στο κράτους Ελίμειας.
   Στα προϊστορικά η Αιανή υπήρξε αξιόλογο κέντρο παραγωγής της λεγόμενης αμαυρόχρωμης κεραμεικής, η καταγωγή της οποίας ανάγεται σε μεσοελλαδικά (1900-1600 π.Χ) πρότυπα της νότια Ελλάδας. Φορείς της θεωρούνται τα βορειοδυτικά ελληνικά φύλλα, στα οποία ανήκαν οι Μακεδόνες, οι οποίοι σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετέβησαν από την Πίνδο στην Δρυοπίδα και την Πελοπόννησο, όπου ονομάστηκαν Δωριείες. Παράλληλα, η αφθονία των μηκηναικών ευρημάτων από την περιοχή καθιστά ολοένα και πιθανότερη την ύπαρξη μυκηναϊκών εγκαταστάσεων στην Ανω Μακεδονία.
Η αρχαία πόλη ταυτίζεται με την πόλη που αναπτύσσεται στα επάλληλα πλατώματα ενός λόφου με το χαρακτηριστικό όνομα Μεγάλη Ράχη. Εχουν ανασκαφεί τρία μεγάλα δημόσια κτήρια και πολλές ιδιωτικές κατοικίες με πλούσια ευρήματα. Τα δύο κτήρια, με συμβατικές ονομασίες Μεγάλοι Δόμοι και Στωικό Κτήριο, τα χαρακτηρίζουν χώροι με στοές και παρά την διαρπαγή, ιδιαίτερα των μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών, διασώζουν κομμάτια από ζωγραφιστές υδρορροές, δωρικά και ιωνικά κιονόκρανα, καθώς και σφονδύλους ημικιόνων. Αυτά προϋποθέτουν την ύπαρξη πρώτου ορόφου και μαρτυρούν την μεγαλοπρέπεια και τη σωστή αρχιτεκτονική οργάνωση του χώρου. Το λεγόμενο Στωικό Κτήριο του μεσαίου πλατώματος ερμηνεύεται πιθανότητα ως αρχαία αγορά. Στην αυλή του τρίτου κτηρίου, στο κορυφαίο πλάτωμα, αποκαλύφθηκε τεράστια κυκλική δεξαμενή λαξευμένη στο βράχο, η οποία με την περισυλλογή του βρόχινου νερού συνέβαλλε στην υδροδότηση της πόλης. Οι πρωιμότερες οικοδομικές φάσεις των παραπάνω κτηρίων ανέρχονται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και συνεχίζονται αδιάλειπτα ως τον 1ο αι. π.Χ., μάλλον ειρηνικά και μετατοπίζονται σε άλλο χώρο, προφανώς με την επικράτηση των Ρωμαίων. Οι χώροι των οικιών σε ορισμένες περιπτώσεις κατανέμονται, λόγω της κλίσης του εδάφους σε διαφορετικά επίπεδα. Σκάλες με λίθινα σκαλοπάτια οδηγούν στα πάνω δωμάτια, ενώ συγχρόνως στην πίσω πλευρά διαμορφώνονται υπόγεια. Τα σπίτια διέθεταν μικρές αυλές, δωμάτια με εστίες, αποθηκευτικούς χώρους με πιθεώνες και δωμάτια - εργαστήρια με λίθινους χειρόμυλους στις γωνίες. Επισκέψιμες είναι οι οικίες με τα συμβατικά ονόματα Σπίτι με Πιθάρια, Σπίτι με Σκάλες και Σπίτι με Αγνύθες, οι οποίες χρονολογούνται στα ελληνιστικά χρόνια (300-100 π.Χ).
   Η πόλη είχε άμεσες πολιτιστικές και εμπορικές σχέσεις με τον υπόλοιπο ελληνισμό. Παράλληλα, λειτουργούσε αυτόνομα με δικά της εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, κοροπλαστικής και κεραμεικής. Η αποκάλυψη δημοσίων και ιδιωτικών οικοδομημάτων διαμορφώνει την εικόνα μίας οργανωμένης πόλης ήδη από τα υστεροαρχαϊικά και κλασσικά χρόνια (αρχές 5ου - 4ου αι. π.Χ., ενώ και ο 6ος αι. αντιπροσωπεύεται με κεραμεικά ευρήματα), γεγονός που τεκμηριώνει την άποψη μας ότι υπήρχαν ακμαίες και οργανωμένες πόλεις στην Άνω Μακεδονία πολύ πριν την ενοποίηση του μακεδονικού ελληνισμού από τον Φίλιππο Β', στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων-αστικών κέντρων. Παράλληλα, η αποκάλυψη αρχαϊκών και κλασσικών επιγραφών επιβεβαιώνει τη χρήση του γραπτού λόγου και αποδεικνύει ότι η μέχρι τώρα έλλειψη πρώιμων επιγραφών οφειλόταν στην περιορισμένη και όχι συστηματική ανασκαφική έρευνα της μακεδονικής γης.
   Γνωστοί βασιλείς της Ελίμειας ήταν ο Αρριδαίος (περ. 472 π.Χ.), τρεις βασιλείς με το όνομα Δέρδας (Α΄περ.442 π.Χ., Β΄ περ. 382 π.Χ., Γ΄οερ. 358 π.Χ) και ο «Παυσανίας και άλλοι αδελφοί» του Δέρδα Α΄ όπως αναφέρονται. Τέλος, η Φίλα, αδερφή του Δέρδα Γ' και του Μαχάτα, υπήρξε η πρώτη από τις επτά συζύγους του Φίλιππου του Β', ενώ σύμφωνα με μια άποψη και η Ευρυδίκη, κόρη του Σίρρα και μητέρα του Φιλίππου Β' καταγόταν από την Ελίμεια.
Η Νεκρόπολη. Οι συστάδες των τάφων και τα εκτεταμένα νεκροταφεία που έχουν εντοπιστεί και εν μέρει ανασκαφεί γύρω από το λόφο της αρχαίας πόλης χρονολογούνται από την Υστερη Εποχή του Χαλκού ως τα υστεροελληνιστικά χρόνια. Στην Βασιλική Νεκρόπολη των αρχαιϊκών χρόνων έχουν αποκαλυφθεί 12 μεγάλοι κτιστοί θαλαμωτοί και μικρότεροι κιβωτιόσχημοι, καθώς και πολλοί λακκοειδείς τάφοι. Τέσερις κτιστοί τάφοι φέρουν ορθογώνιους περιβόλους, δηλαδή ορθογώνιες κατασκευές από λιθόπλινθους, ενώ τρεις περίβολοι περιέκλειαν λακκοειδείς ταφές.
   Ο μεγαλύτερος κτιστός τάφος ο Τάφος Α, έχει διαστάσεις 11Χ11 μ. Περίπου με πλευρές πλάτους 3 μ., πάνω στις οποίες στηρίζονταν ναόσχημη υπέργεια κατασκευή. Στο κτιστό Τάφο Β, διαστάσεων 8Χ8 μ., διασώθηκαν οι μονόλιθοι της επίπεδης στέγης του θαλάμου. Ο Τάφος Δ περικλείεται από οικοδόμημα ορθογώνιας κάτοψης με χαρακτήρα προφανώς λατρευτικό. Αντικειμενικά κριτήρια για τον χαρακτηρισμό των μεγάλων τάφων ως βασιλικών, αποτελούν, οι ναόσχημες κατασκευές πάνω γύρω τους, οι οποίες δηλώνουν ότι οι νεκροί δεν ήταν απλοί άνθρωποι, αφού μετά τον θάνατο ηρωοποιούνταν και λατρεύονταν.
   Περίλαμπρα ταφικά μνημεία, ως σήματα επιφανών νεκρών, όπως αγάλματα λιονταριών, αγάλματα κούρων και κόρης, άγαλμα γενειοφόρου των αρχών του 5ου αι. π.Χ., ζωγραφιστές ιωνικές, ανθεμωτές στήλες, όλα σε ντόπιο μάρμαρο και λίθο, καθιστούν μοναδική τη νεκρόπολη της Αιανής για όλο το βορειοελλαδικό χώρο. Τα κτερίσματα που διασώθηκαν από την συστηματική σύληση του νεκροταφείου, ήδη από την αρχαιότητα, παρουσιάζουν εξαιρετική ποιότητα και ποικιλία, στοιχεία που μαρτυρούν εύρωστη οικονομία, υψηλό βιοτικό επίπεδο και εντάσσουν την περιοχή στην πολιτισμική και θρησκευτική κοινή του υπόλοιπου ελληνισμού: χρυσά, αργυρά, και χάλκινα κοσμήματα, σιδερένια και χάλκινα σκεύη και όπλα, πήλινα μελανόμορφα αγγεία, πήλινα ειδώλια, οστέινα περίτμητα πλακίδια, αριστουργήματα της μικροτεχνίας, γυάλινα και αλαβάστρινα αγγεία.
Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη, Δρ Αρχαιολόγος
Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2002 από φυλλάδιο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής

Δημοτικό Διαμέρισμα Βαθυλάκκου

ΒΑΘΥΛΑΚΚΟΣ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24610 71204
  Μέχρι το 1923 κατοικούσαν στο χωριό Τούρκοι. Μετά τους Τούρκους εγκαταστάθηκαν οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού, που κατάγονται από τη Μικρά Ασία (Πόντος - Προύσα - Αδανα). Το χωριό μέχρι το 1936 αποτελούνται από δυο κοινότητες, με την Κοιν. Κετσιλέρ και Κοιν. Νέα Συγή και μετά το 1936 συνενώθηκαν οι δυο κοινότητες και ονομάσθηκε σε μια κοινότητα Βαθυλλάκου.
  Υπάρχουν δυο γέφυρες, μια κάτω από το χωριό που χρονολογείται επί τουρκοκρατίας. Αλώνια, υπήρχαν παλιότερα και με την πάροδο του χρόνου για τις ανάγκες του χωριού γίνανε πάρκα και χορηγήθηκαν οικόπεδα στους κατοίκους. Σημερινή ονομασία του οικισμού, Βαθύλακκος ενώ παλιότερα ονομαζόταν Κετσιλέρ και Νέα Συγή.

ΒΕΛΒΕΝΤΟΣ (Κωμόπολη) ΚΟΖΑΝΗ
  Το Βελβεντό, κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας, 33 χιλιόμετρα ΝΑ της Κοζάνης, είναι κτισμένο στους πρόποδες των Πιερίων και σε υψόμετρο 450 μ. Στα πόδια της κωμόπολης, που την αγκαλιάζει το πράσινο του πανέμορφου βουνού και ο κάμπος με τις ροδακινιές και τις μηλιές, απλώνεται η τεχνητή λίμνη Πολυφύτου. Είναι παλιός οικισμός, με γραφικά στενά, παραδοσιακό χρώμα, πέτρινα σπίτια με όμορφους κήπους, παλιούς νερόμυλους, εκκλησίες και πολλά νερά. Συνδεδεμένοι με το Βελβεντό είναι οι μικροί οικισμοί της Αγίας Κυριακής, του Παλαιογρατσάνου, του Καταφυγίου και του Πολυφύτου, σπαρμένοι στα Πιερία.
  Στο Βελβεντό, μια κατ' εξοχήν αγροτική περιοχή, λειτουργούν δύο αγροτικοί συνεταιρισμοί, ο ΑΣΕΠΟΠ και η ΔΗΜΗΤΡΑ, που ασχολούνται με την επεξεργασία και προώθηση ροδάκινων και μήλων, τα οποία παράγονται στον αρδευόμενο κάμπο. Επίσης λειτουργεί πρότυπος Αγροτικός Βιοτεχνικός Συνεταιρισμός Γυναικών που παράγει και πουλά νοστιμότατες και χωρίς συντηρητικά μαρμελάδες και γλυκά από φρούτα εποχής, καθώς και είδη χειροτεχνίας.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Κοζάνης

• http://www.kozani.gr/Nomos/DHMOI/s_Belvedou.htm

Δημοτικό Διαμέρισμα Γαλατινής

ΓΑΛΑΤΙΝΗ (Κωμόπολη) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24650 41224
Φαξ: +30 24650 41105
  Η Γαλατινή (παλιό όνομα Κοντσικό) είναι κτισμένη σε κλειστό λεκανοπέδιο μέσου υψομέτρου 1000 - 1030 μ. και περιβάλλεται από απογυμνωμένα και βραχώδη υψώματα του ορεινού όγκου του Σινιάτσικου (Ασκιο). Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στους περισσότερους Ελληνικούς ορεινούς οικισμούς και μάλιστα στους γεωγραφικά απομονωμένους, η Γαλατινή παρουσιάζει πληθυσμιακή σταθερότητα, με μεγάλο ποσοστό νεαρού και ενεργού πληθυσμού και σημαντική οικονομική ανάπτυξη.
  Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη γούνα και τις οικοδομικές εργασίες, στις οποίες έχουν μεγάλη παράδοση. Σπουδαίοι τεχνίτες της πέτρας, οι Γαλατινιώτες οικοδόμοι μετανάστευαν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας, στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία, κυρίως πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
  Ο χρόνος ίδρυσης του οικισμού της Γαλατινής παραμένει άγνωστος. Πιθανότατα, οι πρώτες εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν το 14ο -15ο αιώνα και η φυσική οχύρωση της περιοχής βοήθησε τους κατοίκους να παραμείνουν ελεύθεροι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Είναι από τους λίγους οικισμούς της Δυτικής Μακεδονίας που πάντα απέκρουε τις επιδρομές των ατάκτων Αρβανιτών και δεν πατήθηκε ποτέ, ούτε από ληστές, ούτε από τακτικό τουρκικό στρατό.
  Το Κοντσικό συμμετείχε στην πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα και στην περίοδο της ένοπλης αντίδρασης στη Βουλγαρική επιβουλή. Κατά το β΄ μισό του 19ου αιώνα, το Κοντσικό ανέδειξε δύο από τους επιφανέστερους Δυτικομακεδόνες οπλαρχηγούς, το Γ. Δούκα - Νταβέλη και τον Π. Τσιόκα - Αλαμάνη, οι οποίοι υπήρξαν, μαζί με τον ιερέα οπλαρχηγό Παναγιώτη Οικονομίδη (που έδρασε την εποχή του Αλή Πασά), οι κορυφαίες ιστορικές φυσιογνωμίες του χωριού.

Προϊστορικοί & Ιστορικοί χρόνοι

ΕΛΙΜΕΙΑ (Αρχαία περιοχή) ΚΟΖΑΝΗ
  Το διαμέρισμα της Ελιμείας ή Ελιμιώτιδας, με βόρεια σύνορα την Ορεστίδα και την Εορδαία, κατείχε το νοτιότερο τμήμα της Ανω Μακεδονίας, δεξιά και αριστερά του μέσου ρου του Αλιάκμονα, με τις πεδιάδες και τις κοιλάδες που σχηματίζει αυτός. Σύμφωνα με όσα δέχονται νεότεροι ερευνητές, η Ελιμιώτιδα απλωνόταν στη σημερινή περιφέρεια των Νομών Γρεβενών και Κοζάνης. Πρωτεύουσά της ήταν η Ελίμεια και άλλη σημαντική πόλη η Αιανή. Γι' αυτήν αντλούμε πληροφορίες από συγγράμματα του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα, του Στράβωνα, του Τίτιου Λίβιου και του Αρριανού. Οικιστής της Ελιμείας θεωρείται ο ήρωας Ελυμος, βασιλιάς της Ηπείρου ή των Τυρρηνών. Γιος του ήταν ο Αίανος ή Αιανός, ο οποίος ίδρυσε στην Ελιμιώτιδα τρεις πόλεις που έφεραν το όνομά του. Πρώτος γνωστός βασιλιάς της Ελίμειας θεωρείται ο Αρριδαίος, πατέρας του Δέρδα ενώ τελευταίος βασιλιάς υπήρξε ο Δέρδας ο Γ, ο οποίος αναφέρεται μεταξύ αυτών που πολέμησαν στην Ολυνθο εναντίον του Φιλίππου (348 π.Χ.) και συνελήφθη απ' αυτόν. Η προσάρτηση της Ελιμείας, όπως και των άλλων διαμερισμάτων της Ανω Μακεδονίας, θα πρέπει να έγινε ειρηνικά και να εδραιώθηκε μετά την επιτυχή απώθηση των Ιλλυρίων και τη συντριβή τους, τόσο από το Φίλιππο (358 π.Χ.) όσο και από το στρατηγό του, Παρμενίωνα (356 π.Χ.).
  Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Ιούνιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο (1998) της Νομαρχίας Γρεβενών.

ΕΟΡΔΑΙΑ (Επαρχία) ΚΟΖΑΝΗ
  Η σημερινή Επαρχία Εορδαίας ανήκε σε όλη της την έκταση στην αρχαία Εορδαία, η οποία με τα υπόλοιπα διαμερίσματα της Ελιμιώτιδας, Τυμφαίας, Ορεστίδας, Λυγκηστίδας, Πελαγονίας, Δερριόπου αποτελούσαν την Aνω (ορεινή) Μακεδονία των αρχαίων. Από τον Θουκυδίδη, κατά την εξιστόρηση της επέκτασης των Αργεαδών της Κάτω Μακεδονίας, γνωρίζουμε ότι πολλοί κάτοικοι «εφθάρησαν» και λίγοι εγκαταστάθηκαν στη Φύσκα της Μυγδονίας. Ο Ηρόδοτος τους αναφέρει μεταξύ αυτών που ακολούθησαν τον Ξέρξη στη νότια Ελλάδα.
   Σημαντικά ιστορικά πρόσωπα από την Εορδαία είναι, σύμφωνα με τον Αρριανό, ο Πείθων Κρατεύα, ο Αριστόνους Πεισαίου και ο Πτολεμαίος ο Λάγου, ο ιδρυτής της δυναστείας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου, αλλά και μεγάλος ιστορικός της εποχής, κύρια πηγή του Αρριανού. Από επιγραφή με κατάλογο θεωροδόκων στην Επίδαυρο του 4ου π.Χ. αι. είναι γνωστός ο Μενέλαος Νικάνορος εξ Ευορδαίας και από το ιερό της Λευκόπετρας, ρωμαϊκών χρόνων, η Γλαύκα Λουκίου Εορδαία.
   Πόλη Εορδαία αναφέρεται από τον Πλίνιο, τον Στέφανο Βυζάντιο και τον Ιεροκλή, για την οποία κάθε προσπάθεια ταύτισης με ένα από τους γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους είναι προς το παρόν υποθετική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εντοπισμός επιγραφής ρωμαϊκών χρόνων σε περιοχή του χωριού Φιλώτα, στην οποία αναγράφεται Βουλή των Εορδαίων και μάλλον υπονοείται κοινό Εορδαίων, δηλαδή ένωση-συνομοσπονδία πόλεων, ενώ σε επιγραφή από την περιοχή των Πετρών μαρτυρούνται Εορδοί.
   Μεταξύ των σημαντικότερων ευρημάτων, που ανασκάφηκαν και μελετήθηκαν στην Επαρχία Εορδαίας, συγκαταλέγονται και δύο μακεδονικοί τάφοι. Ο πρώτος εντοπίστηκε σε αγροτική περιοχή του χωριού Σπηλιά, 25 χλμ. ΝΑ της Πτολεμαϊδας, ενώ ο δεύτερος στο χωριό Πύργοι πάνω στο σύγχρονο δρόμο Εδεσσας Πτολεμαϊδας Φλώρινας.
Γεωργία Καραμήτρου - Μεντεσσίδη, Δρ Αρχαιολόγος
Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2002 από ενημερωτικό φυλλάδιο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής

Δημοτικό Διαμέρισμα Ερατύρας

ΕΡΑΤΥΡΑ (Κωμόπολη) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24650 31382
Φαξ: +30 24650 31203
  Στην περιοχή της Εράτυρας και ευρύτερα του Δήμου Ασκίου βρίσκονται διάφορα προϊστορικά ερείπια, σημαντικότερα από τα οποία είναι τα «Κτίσματα», οχυρωμένη ακρόπολη με τριπλή σειρά τειχών, άγνωστης ακόμη εποχής πριν από το 700 π.Χ.
  Την ελληνιστική εποχή ακμάζει, στη θέση του λόφου της Μαγούλας, σημαντική πόλη, η οποία καταστράφηκε στο ρωμαϊκό εμφύλιο το 48 π.Χ., όπως προκύπτει από τη σύντομη ανασκαφή που έκανε ο Αντ. Κεραμόπουλλος το 1930. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν πριν από λίγα χρόνια από τη Γ. Καραμήτρου.
  Τη μεσαιωνική περίοδο υπήρχαν οικισμοί στην κοιλάδα από την Εράτυρα μέχρι την περιοχή του Αγ. Αθανασίου.
  Στη σημερινή θέση συνοικίστηκε η Εράτυρα μάλλον τον 14ο αιώνα. Ήδη από το 1600 η Σέλιτσα, όπως ονομαζόταν, αρχίζει να αναπτύσσεται οικονομικά. Η ανάδειξή της σε σημαντικό αστικό κέντρο της Μακεδονίας είναι ήδη εμφανής το 1699, όταν ιδρύεται η «Περιώνυμος Σχολή», ένα από τα Ανώτερα Σχολεία του Ελληνικού χώρου.
  Ο 18ος αιώνας είναι εποχή ακμής με την ανάπτυξη βιοτεχνιών (κυρίως βυρσοδεψεία, «Νταμπακλιά») και εμπορίου με την Κεντρική Ευρώπη. Ίχνη εκείνης της ακμής έχουν απομείνει τα αρχοντικά και πολλές εκκλησίες της Εράτυρας.
  Το 1774 η Σέλιτσα καταστρέφεται εν μέρει από επιδρομή Τουρκαλβανών, ενώ το 1804 γίνεται αναγκαστικά τσιφλίκι του Αλή Πασά.
  Αρκετοί Σελτσιώτες συμμετέχουν στην Επανάσταση του 1821 με γνωστότερη μορφή το Θεοφάνη, μετέπειτα μητροπολίτη Μαντινείας.   Μετά το 1830 ακολουθεί δεύτερη περίοδος ακμής. Το 1846 οι κάτοικοι «εξαγοράζουν» από την οθωμανική διοίκηση τα κτήματά τους. Η οικονομική δραστηριότητα επικεντρώνεται το 19ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρουμανία.
  Η Εράτυρα έχει ενεργή συμμετοχή μετά το 1878 στους εθνικούς αγώνες με αποκορύφωμα την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. Το 1912 απελευθερώνεται και έκτοτε ακολουθεί τη μοίρα του Ελληνικού Κράτους.

Δημοτικό Διαμέρισμα Ιμέρων

ΙΜΕΡΑ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24640 22855
  Η λειτουργία της Κοινότητας πρώην Χατζή Ομουρλου είναι με το Β.Δ. 19-12-1918 Α΄ 260/1918. Η εγκατάσταση προσφύγων Μ.Α. - Πόντου αρχίζει από το έτος 1922 μέχρι και το έτος 1928, στην οποία διετέλεσαν και προσέφεραν τις υπηρεσίας τους (24) Πρόεδροι στον όμορφο αυτό θεσμό. Ο Πρώτος διατελέσας Πρόεδρος δεν ήταν αιρετός αλλά ορισμένος από την Πολιτεία και από άτομο που εγνώριζε την Ελληνική γλώσσα επειδή η πλειονότητα των εγκατασταθέντων κατοίκων μας δεν γνώριζαν την Ελληνική γλώσσα. Στην Κοινότητα πρώην Χατζή Ομουρλού προσαρτήθηκε στις 16/3/1920 με Β.Δ. Φ.ε.κ Α΄74/1920 ο Συνοικισμός Μπιτσελή. Η Κοινότητα και ο Συνοικισμός της μετονομάστηκαν από Χατζή Ομουρλού και Μπιτσελή σε Ροδίτης και Κουβούκλια αντίστοιχα από 20/1/1927 με Β.Δ. Φεκ Α΄74/1927. Σημερινή ονομασία και παλαιότερη του οικισμού   Το χωριό Χατζή Ομουρλού ονομάστηκε Κοινότητα με το από 19-12-1918 Β.Δ. Φεκ Α΄ 260/1918, στην οποία προσαρμόστηκε και ο Συνοικισμός Μπιτσελή με Β.Δ. 16-3-1920 Φεκ Α΄74/1920 με πληθυσμό κατά την απογραφή του 1920 ως εξής: 1. Χατζηομουρλού με πληθυσμό 309 άτομα 2. Μπιτσελή με πληθυσμό 179 άτομα
  Η άφιξη των Ελλήνων από τα ΜΑ και Πόντο ως πρόσφυγες και η εγκατάσταση τους στην Κοινότητα ΧΑΤΖΗΟΜΟΥΡΛΟΥ και Μπιτσελη άρχισε στα τέλη του έτους 1922 μέχρι και το 1924 σταδιακά, διότι ήθελαν να βρεθούν πάλι όπως ζούσαν στις αξέχαστες πατρίδες τους και αυτό ήταν δύσκολο κατά την εποχή εκείνη να ξαναβρεθούν επειδή είχαν περάσει περίπου 2 χρόνια που είχε χάσει η μάνα το παιδί της, τον άνδρα και τους γονείς τους και αντίστροφα οι άνδρες που ήσαν στα βουνά.
  Οι πρώτες Ελληνικές οικογένειες μπήκαν σε σπίτια Τουρκικής καταγωγής και μείνανε μήνες στο ίδιο σπίτι μαζί με Τούρκους και Αρμένιους, που είχαν μαζέψει τα υπάρχοντα των για να μεταφερθούν στην Τουρκία, χωρίς βεβαίως να δημιουργηθούν προβλήματα μεταξύ τους. Οι Τούρκοι σε όλα τα σπίτια των είχαν τοίχους για περίφραξη της αυλής τους ύψους 2 - 3 μέτρων και μεγάλες αυλόπορτες, από αυτές διπλόφυλη αυλόπορτα παραμένει που την διατηρεί η οικογένεια του Γεωργίου Θ. Κυριακίδη (τέως Γραμματέας Κοινότητας Ροδίτη) που είναι αιωνόβια πάνω από 100 χρόνια.

Δημοτικό Διαμέρισμα Καλονερίου

ΚΑΛΟΝΕΡΙ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
  Το Καλονέρι βρίσκεται πάνω στην εθνική οδό Κοζάνης - Ιωαννίνων, 36 χλμ. δυτικά της Κοζάνης.
  Πριν μετονομαστεί σε Καλονέρι ονομαζόταν Βρογγίστα επειδή τα βράδια ακούγονταν δυνατοί κρότοι. «Βροντούσε το μέρος από τα ξωτικά», όπως μαρτυρούσαν οι κάτοικοι. Τη σημερινή ονομασία του το χωριό το οφείλει στο πολύ και καλό νερό του. Η παράδοση λέει ότι για να στεριώσει το χωριό στην τοποθεσία αυτή, ζέψανε δύο τρίχρονα δαμάλια σε ένα ασημένιο αλέτρι και αφού περιχάραξαν τα σύνορα του χωριού, τα έθαψαν μαζί με το αλέτρι.
  Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ζούσαν στο χωριό Τούρκοι και Έλληνες. Οι Χριστιανοί Έλληνες είχαν τις δικές τους εκκλησίες, δύο από τις οποίες σώζονται μέχρι σήμερα, η Αγία Παρασκευή και το εξωκλήσι της Αγίας Κυριακής.
  Οι Τούρκοι είχαν τζαμί στον «Τενεκέ μαχαλά», όπου και κατοικούσαν. Στη γειτονιά αυτή, μετά την αποχώρηση των Τούρκων, εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες από τον Πόντο.

Δημοτικό Διαμέρισμα Καστανιάς

ΚΑΣΤΑΝΙΑ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24640 21869
  Από τα πιο ορεινά χωριά των Σερβίων, κτισμένο στη βόρεια πλαγιά των Πιερίων, της οροσειράς όπου σμίγουν τα όρια των Πιερίων και Καμβουνίων και σε υψόμετρο 1050μ. Γνωστό από παλιά με την ίδια ονομασία την οποία πήρε προφανώς από το καστανόδεντρο που άφθονα ευδοκιμεί στο χωριό και στις πλαγιές του βουνού. Το πρώτο χωριό βρισκόταν στην πεδιάδα των Σερβίων και ονομαζόταν "Παλαιοκαστανιά". Από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκε στη θέση που βρίσκεται μέχρι και σήμερα.
  Ανεβαίνοντας από τα χωριά πρός τα Πιέρια υψώνεται η Σιάπκα σε απόσταση 4χλμ.από το χωριό. Υπάρχουν θαυμαστές τοποθεσίες, Αγ. Αθανάσιος, Κλιούγκι, Κριά, Νεοχώρι (Αγ.Τριάδα), Ντουμπουνάρης, καταπράσινες με κρύα νερά, πελώρια δένδρα, μεγάλα ισιώματα.
  Μια πανέμορφη και μοναδική διαδρομή μέσα στο πράσινο και σε υψόμετρο που φτάνει τα 1689μ. Είναι μια διαδρομή εντελώς ξεχωριστή με υπέροχο κλίμα, φανταστική θέα που θα μπορούσε να γίνει ένα θαυμάσιο παραθεριστικό κέντρο, με την κατασκευή κάποιων έργων υποδομής.

ΚΟΖΑΝΗ (Νομός) ΕΛΛΑΔΑ
  Ο νομός Κοζάνης - ένας από τους τέσσερις της Δυτικής Μακεδονίας - βρίσκεται στο σταυροδρόμι Κεντρικής Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας.
  Ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα βουνών, υψιπέδων κοιλάδων και παραλίμνιων εκτάσεων σε συνδυασμό με το υδάτινο στοιχείο και με μια εκπληκτική εναλλαγή τοπίων και μικροκλιμάτων πλούσιων σε χλωρίδα και πανίδα χαρακτηρίζουν το Νομό. Πανέμορφοι παραδοσιακοί οικισμοί βρίσκονται σπαρμένοι στους ορεινούς όγκους του Βοϊου, των Πιερίων, του Ασκίου και του Βερμίου. Ορειβατικά καταφύγια, ξενώνες σε παραδοσιακούς οικισμούς και οι κατασκηνώσεις της Ζ. Πηγής, προσφέρονται για οργανωμένη φιλοξενία και διαμονή.
  Παλαιοντολογικά και προϊστορικά ευρήματα, θησαυροί της κλασικής αρχαιότητας, βυζαντινά, μεταβυζαντινά και νεώτερα μνημεία συνθέτουν την ιστορική εικόνα του Νομού.
  Ο Νομός μας, γνωστός περισσότερο για την υψηλή του συμμετοχή στην ηλεκτροδότηση της χώρας μας, παρουσιάζει αξιόλογες εναλλακτικές μορφές παραγωγής και απασχόλησης που δίνουν σ’ αυτόν ένα ενεργητικό προφίλ: Τα περίφημα και περιζήτητα μάρμαρα Τρανοβάλτου, η τέλεια επεξεργασία της γούνας στη Σιάτιστα και την Εράτυρα, η μοναδική στην Ελλάδα καλλιέργεια του κρόκου (SAFRON), η άριστη ποιότητα των φρούτων (ροδάκινα και μήλα στο Βελβεντό καθώς και μήλα στην Εορδαία), η πλούσια γκάμα των τυροκομικών, η φινέτσα των κρασιών (ονομαστό το ηλιαστό της Σιάτιστας) καθώς και εξειδικευμένα βιοτεχνικά είδη, του δίνουν μια αξιοζήλευτη πληρότητα και του επιτρέπουν να διεκδικεί τη δική του παρουσία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Κοζάνης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Λευκάρων

ΛΕΥΚΑΡΑ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24610 71631
  Η πρώην ονομασία του χωριού ήτανε Ακ- Σακλή από το 1927 και μετά ο οικισμός ονομάζεται Λεύκαρα.
  Από την Κοινότητα Λευκάρων αποσπάστηκε ο συνοικισμός Νεράιδα και αποτέλεσε Κοινότητα με το διάταγμα 28-9-1934 ΦΕΚ Α΄ 359/1934
  Στο ύψωμα Πατσιούρα της περιοχής Λευκάρων υπάρχουν τοίχοι από κάστρα και σπηλιά με εκκλησάκι (εικονοστάσι).
  Στον οικισμό υπάρχουν ο Ιερός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, το εξωκκλήσι Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και τέλος το εξωκκλήσι του Αγίου Νεκταρίου.
  Υπάρχει συλλογή λαογραφικού υλικού από ιδιώτη σε οίκημα, τα οποία παραμένουν αναξιοποίητα. Ένας από τους ανθρώπους που μπορεί να δώσει αξιόλογες πληροφορίες όσον αφορά λαογραφικά στοιχεία είναι ο κ. Βασιλειάδης Σταύρος. Τηλέφωνο επικοινωνίας: (2461)0 71413
  Κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία με μεγάλες μονάδες μικρών και μεγάλων ζώων. Εκτροφή αγριοχοίρων σε περιορισμένη δασική έκταση, από τους αδελφούς Ιωάννη και Σάββα Κυπίρτογλου καθώς και Στυλιανού Κυπίρτογλου.

Δημοτικό Διαμέρισμα Ναμάτων

ΝΑΜΑΤΑ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
  Σε απόσταση 25 χλμ. από το Καλονέρι, 61 χλμ. από την Κοζάνη και 35 χλμ. από την Πτολεμαΐδα βρίσκονται τα Νάματα που ανήκουν στο Δήμο Ασκίου. Σε υψόμετρο 1240 μ. στους πρόποδες του όρους Ασκίου είναι το ορεινότερο χωριό του νομού Κοζάνης. Χτίστηκε τα χρόνια της Τουρκοκρατίας το δεύτερο μισό του 18ου αι. από κυνηγημένους κτηνοτρόφους της Πίνδου, Ηπείρου και Γρεβενών, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εδώ εκμεταλλευόμενοι την πλούσια βλάστηση για τα κοπάδια τους.
  Εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη από την πρώτη στιγμή η πλούσια φύση και τα άφθονα νερά των πηγών στα οποία οφείλει και το όνομά του. Προσφέρεται ιδιαίτερα για ορειβασία, αφού αποτελεί το ιδανικό ορμητήριο για ανάβαση στο όρος Ασκιο, πεζοπορία καθώς και άλλου είδους άσκηση, όπως ποδήλατο βουνού στους γύρω δασικούς δρόμους.
  Τα καλοκαίρια που το χωριό ζωντανεύει με την επιστροφή των χωριανών από διάφορα μέρη της Ελλάδας γίνονται διάφορες ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις με κορυφαία το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου με τον παραδοσιακό Τρανό Χορό. Γίνονται επίσης τη διάρκεια του καλοκαιριού χοροί με παραδοσιακή δημοτική μουσική καθώς και αθλητικές εκδηλώσεις του νομού.
  Στο χωριό λειτουργεί καφενείο - ταβέρνα όλο σχεδόν το χρόνο.

Τοπική Κοινότητα Νεράιδας

ΝΕΡΑΪΔΑ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24640 23981
Η Νεράιδα είναι ένα πανέμορφο τουριστικό χωριό του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού νομού Κοζάνης. Κτισμένη στην κορυφή του λόφου και ακριβώς επάνω από την Γέφυρα Σερβίων-Νεράιδας ηγείται του κέντρου της λίμνης Πολυφύτου. Η πλεονεκτικής της αυτή τοποθεσία αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών όλες τις εποχές του χρόνου. Καθημερινά σταθμεύουν τουριστικά λεωφορεία με τουρίστες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Από την Νεράιδα ο επισκέπτης μένει ενθουσιασμένος, καθώς το υγρό και στερεό στοιχείο ξετυλίγονται μοναδικά στα πόδια του και σε συνδυασμό με τα παιχνίδια της φύσης προσφέρουν από κάθε γωνιά του χωριού μια μαγευτική εικόνα. Η Λίμνη Πολυφύτου, η Γέφυρα Σερβίων-Νεράιδας , τα Πιέρια Ορη και το υπέροχο ηλιοβασίλεμα είναι μερικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν το φυσικό μαγευτικό τοπίο, το οποίο μένει ανεξίτηλα χαραγμένο στην μνήμη του κάθε επισκέπτη.

Οι ταβέρνες, οι καφετέριες και τα ξενοδοχεία που λειτουργούν περιμετρικά της Νεράιδας είναι οικογενειακές επιχειρήσεις και φημίζονται για το υψηλό αίσθημα φιλοξενίας και το μεράκι στην εργασία τους. Τα αγνά και ποιοτικά υλικά που χρησιμοποιούν, η καλή και ποιοτική μουσική σε συνδυασμό με την μαγευτική θέα ανταμείβουν τον κάθε επισκέπτη, αφήνοντάς του τις καλύτερες εντυπώσεις.

Δημοτικό Διαμέρισμα Πελεκάνου

ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24650 51282
Φαξ: +30 24650 51164
  Ο Πελεκάνος (Πέλκα) είναι κτισμένος στις παρυφές του όρους Σινιάτσικου σε υψόμετρο 760μ. Το τοπωνύμιο «Πέλεκον», που αναφέρεται από τον ιστορικό Προκόπιο και που αργότερα έγινε «Πέλεκα-Πέλκα» είναι από τα αρχαιότερα μακεδονικά τοπωνύμια, όπως και η τοπωνυμία από το σχήμα «πέλεκυς-πελεκώ» και από το «πέλλα-πέτρα».
  Οι πρώτοι κάτοικοι ζούσαν κατά πατρίες στην αριστερή όχθη του ποταμού Μύριχου. Στην Τουρκοκρατία ονομάζονταν και « Ντιρέκιοϊ» (ποταμοχώρι). Αργότερα μεγάλες ομάδες μετακινήθηκαν στη σημερινή θέση του χωριού, καθώς και στις γειτονικές περιοχές «Βλισίδια» και «Φλαμουριά» (Δομαβίστι), χωρίς να γνωρίζουμε πότε ακριβώς. Στον κατάλογο του Νεοφύτου (Κώδικας Ζωσίμα ) της Μητροπόλεως Σιάτιστας το 1797 αναφέρεται σαν «χωρίον Πέλκα».
  Μια από τις σημαντικές παραδόσεις του χωριού είναι «ο Μαγικός κύκλος», που είναι επιβίωση λαϊκής πίστεως και λατρείας. Οι κάτοικοι πίστευαν στη μαγική αποτρεπτική για τις αρρώστιες περιάρρωση του χωριού και για το λόγο αυτό σώζεται το πρώτο μεγαλιθικό μνημείο που εντοπίζεται στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πολλοί κάτοικοι ξενιτεύονταν στην Κωνσταντινούπολη ασχολούνταν με την οικοδομική κυρίως, αφήνοντας λαμπρά δείγματα αρχιτεκτονικής. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, κτηνοτροφία και με άλλα επαγγέλματα. Η αμπελουργία είναι από τις πρώτες ασχολίες και φημισμένο είναι το κρασί που παράγεται.

Δημοτικό Διαμέρισμα Πολυρράχου

ΠΟΛΥΡΡΑΧΟ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24640 22214
  Ιστορικά το Πολύρραχο (Ρόχοβο) τοποθετείται στην Βυζαντινή περίοδο. Ιχνη ερειπίων παλιών εκκλησιών Βυζαντινής περιόδου, κάποιες εικόνες και τα βημόθυρα που σώζονται μέχρι σήμερα, μαρτυρούν ότι το Πολύρραχο (Ρόχοβο) υπήρχε επί Βυζαντινών χρόνων.
  Στο Πολύρραχο έζησε η οικογένεια του Μεσδιάνη, από την οποία προήλθε ο ονομαστός λόγιος Χαρίσιος Μεγδάνης (1768-1823 ).
  Στην τοποθεσία "Στενά - Πόρτες" συνοικισμού Προσηλίου Δημοτικού Διαμερίσματος Πολυρράχου, ο ελληνικός στρατός στις 10 Οκτωβρίου 1912 συνέτριψε τους Τούρκους και εισήλθε θριαμβευτικά στα Σέρβια.
  Το έτος 1936 ανεγέρθει μνημείο προς τιμή των πεσόντων στις 10 Οκτωβρίου 1912, και κάθε χρόνο την ίδια ημερομηνία στο χώρο αυτό τελείται επιμνημόσυνη δέηση παρουσία όλων των Αρχών του Νομού Κοζάνης και των κατοίκων της περιοχής.
  Στη θέση του εξωκλησίου Αγίων Αποστόλων Πολυρράχου και στην ανατολική πλευρά του, υπάρχει κενοτάφιο του Ταγματάρχη πεζικού Αγησίλαου Παπαδήμα που θάφτηκε εκεί μαζί με τον οπλισμό του από τους τότε κατοίκους Πολυρράχου όταν ένα τούρκικο βόλι κατά το βράδυ της 9ης προς 10η Οκτωβρίου 1912 του αφαίρεσε τη ζωή. Πάνω από το κενοτάφιο υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που τοποθετήθηκε από την Κοινότητα Πολυρράχου προς τιμή του.
  Το Πολύρραχο αποτελεί ξεχωριστή και αξιόλογη περιοχή, πλούσιο σε όμορφα φυσικά τοπία. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό αξιοθέατο είναι το πάρκο (αναψυκτήριο) στη θέση "Μεγάλη Βρύση", με την πλούσια φυσική ομορφιά που το προσδίδουν οι τρεις καλοφτιαγμένοι από τη φύση Πλάτανοι, ο ένας χρονολογείται περίπου 250 - 300 ετών, το δροσερό κρυστάλλινο νερό της εκεί πηγής, η δροσιά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, τα χιόνια και η αγριότητα της φύσης κατά τους χειμερινούς μήνες. Το Πολύρραχο είναι κτισμένο στις απολήξεις των καμβουνίων ορέων πάνω σ' ένα μικρό λόφο. Αποτελεί ξεχωριστή και αξιόλογη περιοχή, πλούσια σε όμορφα τοπία και με φιλόξενους ανθρώπους. Γεωγραφικά βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία. Ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται σε 195 κατοίκους. Σημερινή ονομασία του οικισμού "Πολύρραχο", παλαιότερη ονομασία "Ρόχοβο".

Δημοτικό Διαμέρισμα Σιατίστης

ΣΙΑΤΙΣΤΑ (Πόλη) ΚΟΖΑΝΗ
  Η Σιάτιστα, κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας, 28 χλμ δυτικά της Κοζάνης, ριζωμένη στην πλαγιά του βουνού Βέλια σε υψόμετρο πάνω από 900 μ και πρωτεύουσα του Βοϊου, έχει μια παράξενη γραφικότητα. Αποτελείται από δυο συνεχόμενους πυκνούς οικιστικούς σχηματισμούς, τη Γεράνεια και τη Χώρα, που στον καθένα δεσπόζει και ένα καμπαναριό, που σηματοδοτεί και προσδιορίζει τα μορφολογικά στοιχεία που συνθέτουν τους δύο παραδοσιακούς ιστούς της πόλης. Τα στενά δορμάκια δίνουν την εντύπωση παγίδευσης σ' ένα τόπο ήσυχο κλεισμένο γύρω από γυμνά βουνά.
  Για την ανεξαρτησία και την πίστη τους, 500 χρόνια πριν, ανέβηκαν οι πρώτοι κάτοικοι σ’ αυτόν το δύσβατο τόπο. Το άγονο του εδάφους τους έστρεψε στην αμπελοκαλλιέργεια, στην επεξεργασία του δέρματος και της γούνας καθώς και στο εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο. Η δραστηριότητα αυτή τους έφερε κοντά σε πολιτισμούς άλλων λαών και πήραν απ' αυτούς τις καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες που τις ενσάρκωσαν στα περίφημα αρχοντικά και τις εκκλησίες, που τόσο αρμονικά αρμοδέθηκαν με την παράδοση και τη ντόπια αρχιτεκτονική.
  Πέραν από τη δημιουργική πνοή έδωσαν ποιότητα στη ζωή τους και δημιούργησαν πλούσια κοινωνική ζωή. Γρήγορα κατάλαβαν τα αγαθά της γνώσης και πρώτο μέλημά τους υπήρξε η παιδεία και η απελευθέρωση του γένους.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Σιάτιστας.

Δημοτικό Διαμέρισμα Σισανίου

ΣΙΣΑΝΙ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24630 92355
Φαξ: +30 24630 92355
  Το Σισάνιο (ή Σισάνι) απέχει 55 χλμ. από την Κοζάνη και 17 χλμ. από το Καλονέρι και είναι κτισμένο στις παρυφές του όρους Σινιάτσικου, σε υψόμετρο 850 μέτρων, μέσα σε ένα θαυμάσιο καταπράσινο τοπίο.
  Η ιστορία του οικισμού ξεκινά από την αρχαιότητα. Τη ρωμαϊκή περίοδο υπήρχε πόλη που άκμαζε, αφού αναφέρεται γυμναστήριο, στάδιο, διοργάνωση αγώνων. Για την αρχαία πόλη του Σισανίου, ο φιλόλογος και ιστορικός Μαργαρίτης Δήμιτσας αναφέρει: «εν τη θέση ταύτη, υπήρχε πόλις τις αρχαία, άγνωστος ημίν αλλαχόθεν. Η δε άγνωστος αυτή πόλις ήν Ελληνική, έχουσα διοργάνωσιν ομοίαν τη των εν Ελλάδι και Πελοποννήσω πόλεων». Τους πρώτους μ.Χ. αιώνες υπήρξε έδρα Επισκοπής, με 72 χωριά και Πολιτιστικό, Διοικητικό και Θρησκευτικό κέντρο μεγάλης εθνικής σημασίας. Η έδρα της Επισκοπής μεταφέρθηκε στη Σιάτιστα μετά την καταστροφή της πόλης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
  Μέσα από το χωριό διέρχεται ο ποταμός Μύριχος, που εκτός από την ύδρευση των κατοίκων και την άρδευση των αγρών, εξασφαλίζει και την απαραίτητη ενέργεια για την κίνηση στις 2 «ντριστέλλες» (υδροτριβεία), όπου γίνεται η επεξεργασία της φλοκάτης, το πλύσιμο των κουβερτών κ.λπ. Το ίδιο ποτάμι εξασφάλιζε και τη λειτουργία 2 υδρόμυλων, που σήμερα δεν λειτουργούν. Η κατασκευή του φράγματος στο ποτάμι αναμένεται να επιλύσει σημαντικά προβλήματα στην περιοχή, ενώ η τεχνητή λίμνη που θα δημιουργηθεί, θα αποτελέσει πόλο έλξης τουριστών.
  Η κοιλάδα του Μύριχου ήταν, σύμφωνα με τη μαρτυρία των ιστορικών, πλούσια σε ευγενή και άλλα μεταλλεύματα, με διάσπαρτα καμίνια για την επεξεργασία τους, και εργαστήρια κατασκευής κεραμικών.
  Οι κάτοικοι του χωριού σήμερα ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γούνα και τη γεωργία, ενώ ξακουστά είναι τα φασόλια που παράγονται στον τόπο αυτό.
  Στο Σισάνι μπορεί κανείς να επισκεφτεί την Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τις ανασκαφές του βυζαντινού ναού (Παλαιά Μητρόπολη Σισανίου).

Δημοτικό Διαμέρισμα Τριγωνικού

ΤΡΙΓΩΝΙΚΟ (Χωριό) ΚΟΖΑΝΗ
Τηλέφωνο: +30 24640 61488
  Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 750 μέτρα με πληθυσμό 381 κατοίκους και έκταση 17.478 στρέμματα. Απέχει 14 χιλιόμετρα από τα Σέρβια.
  Είναι μία ορεινή περιοχή το πρώτο του όνομα ήταν "Δέλινο". Το χωριό μάλλον πρέπει να υπήρχε από τον 6ο αιώνα. Το 1927 πήρε τη σημερινή του ονομασία.
  Συμμετείχε στην επανάσταση του 1854 και οι Τούρκοι πυρπόλησαν με αγριότητα το χωριό. Μεγάλη ήταν η συνεισφορά στο Μακεδονικό αγώνα κυρίως με το Χρήστο Σταμκόπουλο.
  Στη Γερμανική Κατοχή έπαθε μεγάλες καταστροφές και πυρπολήθηκε.
  Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εξωκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1539) με σπάνιες τοιχογραφίες, καθώς και ο ναός του Αγίου Δημητρίου (1740).
  Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.
  Στο 4ο χιλιόμετρο του νέου εθνικού δρόμου Τριγωνικού - Ρυμνίου (Λάρισας - Κοζάνης) λίγο πριν συναντήσουμε τον επαρχιακό δρόμο Σερβίων - Τρανοβάλτου, αριστερά σε ένα ύψωμα που έχει υπέροχη θέα και στέκει σαν παρατηρητήριο, βρίσκεται το εξωκκλήσι της Παναγίας. Είναι ένα μικρό εκκλησάκι γεμάτο τοιχογραφίες που δυστυχώς, πάρα πολλές καταστράφηκαν όχι από τη φθορά του χρόνου, αλλά από την πρόχειρη που έγινε κατά καιρούς και τους Βανδαλισμούς των σύγχρονων κυνηγών χρυσού, που έσκαβαν τους τοίχους στην μανία τους να βρούν χρυσό. Τελευταία γίνεται μία καλή προσπάθεια συντήρησης της στέγης και γενικά όλης της Εκκλησίας. Πολλές εικόνες και μάλιστα πολύ σπάνιες μαζί με το τέμπλο δυστυχώς έχουν κλαπεί. Ευτυχώς μία σημαντική εικόνα "Παναγία Ρόδον τον Αμάραντον" μεταφέρθηκε στον κεντρικό Ναό του Αγίου Δημητρίου στο κέντρο του χωριού και έτσι σώθηκε. Κτίσθηκε το 1539 πράγμα που προκύπτει από επιγραφή που υπάρχει στην εκκλησία.
  Στην τοποθεσία που βρίσκεται το εξωκκλήσι της Παναγίας βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα του 5ου αιώνα καθώς και ερείπια τειχών Ελληνιστικής περιόδου. Ακριβώς δε πάνω από αυτά, βρέθηκαν και ερείπια Βυζαντινής περιόδου. Πράγμα που μαρτυρεί ότι η περιοχή κατοικείται συνεχώς και ο χώρος της Παναγίας ήταν ένα μικρό οχυρό που ήλεγχε την στενή διάβαση από την Μακεδονία για την Θεσσαλία.